Tseˇ tiꞈ siˬ ba la

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ caw ba nehˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ ngeh, nui ma saˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗awˇ, nui ma ahˇ˗eu nymˇ sahˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ ni jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu meh. (Miˇ. 20:7-9) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu heu jiˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Jawˇ nah yaw kaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ ya gaˬ˗eu ngehˬ jeˬ ngehˬ kawˆ deuˬ˗ahˇ jiˇ tsaꞈ gaˬ ngeh zmˬ nya meh. Dahˬ beh ngeh tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ yaw shuiꞈ jeˬ teu˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ zmˬ haw naˇ, yawˬ ha˗euˬ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ tsaˬ leˇ gaˇ ya mawˇ meh. Aˬ dui˗ahˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ yaw shuiꞈ teu˗ahˇ zmˬ haw lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui neh zmˬ dzaw taˬ˗euˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh, shaˬ zahˬ naꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ leh jeh˗awˇ neh zmˬ dzaw naˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ laꞈ gaˇ ya mawˇ meh. w21.08 27 ¶5-6

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Gawˇliˬtu aˇ muˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ˗awˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ Pawˇluˆ Tiˇtuˆ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ sahˬ boꞈ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ bi haw˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, maˇ diˇ mˇ caw luꞈ˗eu lehˇ ya gaˬ ngeh Pawˇluˆ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (2 Gawˇ. 7:6, 7) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ cawˬ ya cawˬ taꞈ˗eu meh. Jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ jeˬ hu oe˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu heu meh. Maˇ diˇ naˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu heu naˇ aˇ yamˬ gʼawˬ myahˇ ni lehˇ maˬ ngeuˇ ni yaw nymˇ nymˇ lehˇ kʼawꞈ biꞈ nya˗eu meh. (Maˆ. 1:12) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui jah bi ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ zmˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nya˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh ja ceuˬ˗eu ya leh jeh˗eu meh. Mehˬ paˬ˗ehˇ tsaˬ naˇ jiˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ ya mehˬ˗eu meh. Dawˇ coe ni ngehˬ kʼawꞈ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ nahˬ yu ni ya ngehˬ˗eu meh.—Gaˬ. 6:1. w22.03 28-29 ¶11-12

Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni “huiˬ dui dui˗eu baoˬ” biꞈ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu meh. Eˇpeˇsu 6:18-ahˇ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ “aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui shaˇ naˇ Miˬyehˇ caw ba nehˬ laꞈ meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ shaˬ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ shaˇ paˬ maˬ siˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya dzawˇ nehˬ˗eu maˬ siˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Maˆ. 8:26, 27) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh gʼaˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. (Maˆ. 15:4) Aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ gʼoˆ shaw nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.—Heˬ. 4:12. w21.05 22 ¶8-10

Aˬ dui zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ bi mˇ byah nya ni laˆ tsoeˬ laˇ˗eu shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na jaˆ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha kʼaˇ mˇ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ naˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ de laˬ? Ngeuˇ naˇ, naˬ gaˬ lawˬ muˇ˗ahˇ neh Jaˇliꞈ mehˬ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ tiˬ deuˬ na˗aˬ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ gaˇ neh, uˬ shawˬ, uˬ ciꞈ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ dah˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui iˇ kahˇ˗ahˇ jawˇ˗awˇ neh Jaˇliꞈ dzaw nehˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ jiˇ Niˇgawˇdeˬ˗ahˇ uˬ ciꞈ paw mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ, Niˇgawˇdeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ uˬ ciꞈ paw muiˬ dzehˬ˗eu miˇ neh meh.—Yoˇ. 3:1, 2. w21.07 5 ¶10-11

Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ maˬ dzaˬ˗eu zahˇ maˬ jahˇ˗eu miˇ neh, iˇ cuꞈ shawˇ Yoˇhaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ zahˬ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 9:14-17) Paˬliˬsehˇ hawˇ˗eu muiˇ˗eu deuˬ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ maˬ mˇ caw gaˇ ja bu˗awˇ, Yeˬsuˇ jawˇ nah ngeh nah jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. (Kuˆ. 3:1-6; Yoˇ. 9:16) Aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ nah˗euˬ zahˇ˗ahˇ mˇ caw luꞈ ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ ahˬ dzaˬ ka dzaˬ gaˇ naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ehˇ ni bi jaˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ gaˇ Yeˬsuˇ dehˬ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nui ma pehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 21:12, 13, 15) Yeˬsuˇ Naˬzaˬlehˇ meuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, nui jah maˬ ahˇ˗eu lehˇ bi siˬ˗euˬ miˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. (Luˇ. 4:16, 25-30) Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a.—Tehˬ. 11:16-19. w21.05 5-6 ¶13-14

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma huiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Nui kʼahˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu nehˬ˗ehˇ Saˬdaˬ˗ahˇ taˆ lehˇ noeˬ mawˇ laˇ˗eu meh. Saˬdaˬ˗aˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh huiˬ˗eu gaˇ gʼawˬ mya jeˬ za taˬ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ teu naˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ za geuˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ za mawꞈ laˇ˗euˬ meh. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha nya˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ ni jahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Eˇbaˆ hawˇ˗eu Aˬdaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ aˇ bawˇ tiˬ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ maˬ ngeuˇ naˇ, “aˇ bawˇ aˬ geu bawˇ˗euˬ aˇ siˬ maˬ kaˬ” bi dzaˬ˗eu meh. (Beh. 2:16) Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ Eˇbaˆ˗ahˇ taˬ dzaˬ lehˇ ehˇ˗eu aˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ kʼoeˇ dzaˬ mawꞈ laˇ ni lawˬ haw˗euˬ meh. Eˇbaˆ yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ ni teu naˆ maˬ tseˇ za mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ iˬ baˇ mˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ ya shiˇ˗euˬ meh.—Beh. 3:6, 19. w21.06 14 ¶2-3; 17 ¶9

Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ zaˬ bi baw behˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ pyeuꞈ˗eu miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ bi bo saˆ mawꞈ˗eu meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ aˬ myah luꞈ pyeuꞈ gʼeh˗eu meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ jaˆ˗eu jawˇ duˬ za˗euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh beh taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Daˬbiˇ neh Ja ceuˬ 8:5-ahˇ “Nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ taꞈ˗ehˇ ui cuiˆ teˬ ni jahˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ hawˇ˗eu taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu uˬ dzahˬ bi dzahˬ taˬ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ naˆ ni baoˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ, nya˗eu jeˬ maˬ ahˇ˗a. (Ceuˬ. 103:20) Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ taꞈ˗ehˇ “ui cuiˆ teˬ˗eu” tehꞈ meh. Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗euˬ miˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ maˬ paˇ ya pyeuꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ baˬ da neh aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ kʼoeˇ taˆ jiˇ maˬ muiˬ˗eu yaw doeˇ jeˬ keuˆ le˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˬ paˇ˗iˇ˗aˬ siˬ. Aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi pyeuꞈ mawꞈ meh siˬ. w21.08 2-3 ¶2-4

Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ mˇ nya˗eu gaˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ ya bi nyehꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, ‘uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ jawˇ gaˇ ya bi gʼeu gʼeh˗eu’ kʼawꞈ pyeu nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 10:17, 18) Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na laˆ tsoeˬ laˇ˗eu dzaˇ˗i nui jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ yaw myaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ tahˬ nya˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Tehˬ. 10:32-36) Laˆ tsoeˬ laˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh˗euˬ jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ bi tahˬ ni, maˬ laˆ naˬ nya nga lehˇ ya siˬ ngeh maˬ paˇ laˆ tsoeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ˗ahˇ laꞈ keuˆ˗iˇ haw˗euˬ deuˬ kʼawꞈ, aˇ nah naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh laˇ dui dui˗euˬ deuˬ kʼawꞈ jawˇ˗eu meh. Teu miˇ neh laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh gʼaˬ byehˆ taˬ byehˆ. Nui kʼaˬ ahˇ˗awˬ. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. w22.03 16 ¶8

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ “Jahˇ gʼeh˗eu myaˆ nuiˆ tiˬ jeˬ, jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu mehˬ laˇ tiˬ jeˬ, maˬ bahˬ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu aˬ laꞈ tiˬ jeˬ” heu deuˬ˗ahˇ bye˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 6:16, 17) Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ “shiˬ mehꞈ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ nui daˆ daˆ˗awˇ, mehˇ shuiˇ shuiˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ bye˗eu meh.” (Ceuˬ. 5:6) Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ bye dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah laˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, haiˬ˗eu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗euˬ meh. (Beh. 6:13) Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Maˬlaˬkiˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ maˬ bahˬ˗eu miˬ zaˬ˗ahˇ kʼoꞈ˗eu leh jeh˗eu deuˬ˗ahˇ bye nya lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ nehˬ˗eu meh. (Kiˇ. 2:13-16; Heˬ. 13:4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ‘Yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ bi bye’ mawꞈ˗eu meh. (Maˆ. 12:9) “Bye˗eu” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, nui ma˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ zaw laˇ˗awˇ, tiˬ jeˬ na˗ahˇ nui daˆ daˆ gaˇ keuˆ ni bye gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ nui daˆ daˆ laˇ paˬ˗ehˇ ya bi gʼeh˗eu meh. w22.03 5 ¶11-12

Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ dawˬ˗eu deuˬ nymˬ˗mˇ neh maˬ ehˇ, miˇ shuiꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni za˗eu meh. Miˇ shuiꞈ˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ ya puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya puˬ meh. Teu ngeh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ jiˇ maˬ paˇ jaˆ meh. (Pah. 21:4) Aˬ dui loˬ˗eu jeˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗eu miˇ neh tiˬ jeˬ˗iˬ kʼahˬ lahˇ˗eu maˬ paˇ loˬ meh. (Ceuˬ. 72:16; Yaˇ. 54:13) Teu naˇ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu guiˬ lahˬ pyeuꞈ nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu nui ma˗ahˇ beˬ paˇ˗awˇ deuˆ gʼaˬ nya ni maˬ ehˇ, muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ ahˇ laˇ nya ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu heu neh aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ ni lehˬ hmˬ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh gʼaˬ taˬ baˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ taˬ byehˇ. Nymˬ˗mˇ aˬ dui maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni muiˬ˗eu dehꞈ ziˇ za˗eu lehˇ gʼeh luꞈ meh. Aˬ dui mehˬ hu paw jaˆ˗eu muiˬ dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ dawˬ luꞈ ba jawˬ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ gaˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ dawˬ luꞈ˗uˇ. w21.08 13 ¶17-19

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ za˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˇ kahˇ hawˇ˗eu, myawˬ dahˬ yaˇ dahˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ ya byehˇ dzeh yaꞈ˗awˇ, ‘gawˬ jawˬ paw ya cehˆ daˆ˗euˬ meh.’ (Tehˬ. 24:16) Teu ngeh naˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw ba˗eu jeˬ loˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ neh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ngehˬ gʼeh caw ba˗awˬ lehˇ ehˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw law nmˇ˗aˬ, jawˇ duˬ yaw shuiꞈ˗ahˇ dehꞈ˗iˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ loˬ˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ yawˬ jawˇ na luꞈ ehˇ nehˬ laꞈ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui ngehˬ cawˬ˗eu yaw awˬ tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ myah luꞈ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ bahˬ laˇ nya lehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ dui caw ba˗eu jeˬ kʼaˇ loˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼoe nya meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. w22.02 23-24 ¶13-15

Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ yaw myaˬ hmˬ˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ nya ma laˬ lehˇ ehˇ laˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ cawˬ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ gʼawˬ˗iˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, teu˗ahˇ mˇ caw˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ aˇ muˇ aˬ geu muˇ˗ahˇ bi jawˇ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ le˗euˬ nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Teu baˬ da neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ, mˇ caw˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya meh lehˇ nui ma taˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya leˇ kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ yaw kaˬ mehˬ bawˬ gm˗awˇ nui saˇ oꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ caw naˇ, aˇ muˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu meh. (Heˬ. 13:17) Teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ bi ngehˬ gʼeh˗eu lehˇ kʼehˇ taˬ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ mehˬ bawˬ gm naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Kʼehˇ. 20:28. w22.02 4-5 ¶9-10

Nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, ngehˬ˗eu tmˇ˗eu paw maˬ ehˇ, mehˬ˗eu tsoˆ˗eu paw maˬ ehˇ, huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni ya leh jeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui gui˗eu paw maˬ ehˇ, ngehˬ˗eu tmˇ˗eu paw maˬ ehˇ, mehˬ˗eu tsoˆ˗eu paw maˬ ehˇ “nui ma gʼawˬ mawˇ keuˆ˗eu” laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni leh jeh naˇ, naˇ haˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ naˆ ni caw ba nehˬ nya˗eu miˇ neh meh. (1 Tiˆ. 4:15) Gui gaˇ mehˬ gaˇ leh jeh lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ yawˬ kawˆ na luꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ, zmˬ˗iˇ˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ. Yaw kawˆ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗awˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh neh yaw muiˬ˗ehˇ jahˇ dzaw taˬ. Kʼoeˇ naˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu lawˬ muˇ doˇ laˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ mˇ caw. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗eu paw caw ba˗eu gʼaˬ maˬ ngeuˇ naˇ “dawˬ mehˬ mehˬ˗eu” hawˇ˗eu mehˬ˗eu tsoˆ˗eu paw yaw kʼaˆ˗ehˇ leh jeh˗awˇ, mˇ luꞈ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya meh. (1 Tiˆ. 5:17) Kʼoeˇ naˇ mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ haw tsoˆ taˬ ni, naˇ haˬ luꞈ˗eu deuˬ˗euˬ jah˗eu jeˬ bi ziꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, ya caw ba nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ nawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu meh. w21.08 24 ¶17

Aˬ dui aˬ cawˬ yawˬ ha taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ meh lehˇ haw naˇ, aˬ dui taꞈ˗ehˇ nya dzehˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ mˇ ceh ceh˗a. Toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh to˗aˬ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha nya˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, laˬ kʼaˬ caw cehˇ˗eu ma. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ nui saˇ oꞈ˗awˇ, mehˬ bawˬ gm˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ myaˆ maˬ naˆ˗eu gʼaˇ duˬ, taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ jeˬ na luꞈ yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ siˬ nya jiˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ yaw dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi yawˬ ha aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ˗eu, bym dzehˬ˗eu maˬ geuꞈ˗a. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, yawˬ ha taꞈ˗ehˇ nya dzehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗eu leh jeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, dawˬ mehˬ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ jawˇ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ nawˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu jeˬ teu aˬ joˇ joˆ˗ehˇ lehˬ hmˬ de lehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Gʼawˬ nyoeˇ zawˇ˗ehˇ jahˇ kuiˇ nya˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ jawˇ naˇ jiˇ, nawˇ gʼawˬ nyoeˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ jahˇ de lehˇ naˇ haˬ nya meh. w21.07 15-16 ¶8-9

Aˬ dui Bawˇtsahˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ gui ngeh Yeˬhawˇbaˬ jawˇ nah ngeh nah˗ahˇ miˬ dzaˬ kʼehꞈ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ daˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Saˬmeuˬlaˆ nyiˬ dmˬ aˬ yawꞈ dmˬ˗ahˇ gui ngeh naˇ, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. (Tsahˬ. 15:32, 35; 2 Saˬ. 12:9, 13) Aˬ dui˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ joe˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ Daˬbiˇ˗ahˇ naˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ gaˇ neh, Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ mˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh sehꞈ˗eu lehˇ daˇ˗euˬ nga?’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ duꞈ yawˇ ni maˬ dzawˇ nehˬ taˬ˗aˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui Daˬbiˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Ceuˬ. 51:2-4) Ehˇ kʼawꞈ jawˇ nah˗euˬ zahˇ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ kʼoeˇ gʼaˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nga? Aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ ngaˇ laˬ? Gaˇ hu aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ leuˇ haw ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ ngaˇ laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ maˬ naˇ haˬ ngaˬ laˬ? Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya taˬ˗euˬ miˇ neh Miˬyehˇ neh ‘kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗euˬ jeˬ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ’ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.—Ceuˬ. 145:17. w22.02 2-3 ¶3-4

Nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, yawˬ ha maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni mˇ˗eu lehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, yawˬ ha neh za taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ gaˇ daˆ˗ahˇ le daˆ ngeh giˬ˗yaˬ (gear) ya laˆ paˇ˗eu meh. Lawˬ liˬ aw lawˆ lawˆ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ leˬ luꞈ kʼawꞈ, mehˬ shi le keuˆ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui “giˬ˗yaˬ ya laˆ paˇ”˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Piˆ. 4:5) Baˬziˇlehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ haw nymˇ˗ahˇ jawˇ laˇ lehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ yehꞈ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu miˇ neh, yawˬ ha mˇ nya˗eu jeˬ dui dui baw˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh sahˬ paˬ kuˇ gaˇ maˬ iˇ caw˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ zaˬ guˬ Ciˇmaˬhaˬ˗ahˇ biꞈ iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 19:35-37) Baˬziˇlehˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ li deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ ya bi mˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. w21.09 10 ¶6-7

Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui gaˬ ahˇ˗eu Aˬda tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu yaw shaˬ miˇ˗a laˬ? Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, aˬ da aˬ ma˗euˬ nui gaˬ maˬ za˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ peh jiˆ laˇ˗awˬ. Naw maꞈ˗euˬ dawˬ peh Miˬyehˇ jiˆ le tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 4:8) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ kʼaˇ muiˬ˗eu Aˬda pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dui dui˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ˗ahˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ “Ngaˬ˗ahˇ kʼaˇ ya mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗aˬ, Aˬda˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ gaˇ duˇ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇ. 14:9) Yeˬsuˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ Aˬda˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, Aˬda˗ahˇ yaw zeu aˬ joˆ˗ehˇ ya baw˗eu uˬ taꞈ, Aˬda˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗awˇ nui ma maˬ bi cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu aˇ doˆ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ neh Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. w21.09 21 ¶4-5

Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, mehˬ bawˬ gm˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ, aˇ muˇ˗ahˇ yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ lehˇ ya bi jaˆ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ a nehˬ taˬ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ ngeh, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, heu gʼaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ daˆ leꞈ nya ngaˇ laˬ, maˬ jawˇ daˆ leꞈ nya nga laˬ lehˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ ngaˇ laˬ lehˇ ya haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ maˬ lehˇ ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ bye ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ maˬ paˇ mˇ lehˬ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ neh mˇ lehˬ˗euˬ teu maˬ muiˬ˗eu cawˬ deuˬ baˬ da neh naˇ, aˬ yawꞈ cawˬ teu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ cawˬ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ ngaˇ laˬ? Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ ja sawˇ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ haw˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ heu dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ gʼaˬ ngeh, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ daˆ leꞈ nya ngaˇ laˬ, maˬ jawˇ daˆ leꞈ nya nga laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ naˇ, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ neh teh doˆ nya˗eu meh.—1 Gawˇ. 5:11-13. w22.02 5 ¶11-12

Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ deuˬ maˬ ehˇ, iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ gaˬ ni dehꞈ mawꞈ˗eu ma. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya gʼaˬ leˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ heu naˇ, aˬ dui mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui aˬ myah luꞈ shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui kʼahˇ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ luꞈ naˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ ngehˬ doˆ mˇ doˆ leꞈ˗eu meh. (Peˇ. 4:17-19) Aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ muiˬ˗eu nui noeˬ deuˬ shaˇ dawˆ byah taˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ngehˬ nya mˇ nya laˇ˗eu meh. (Gaˬ. 5:16) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nui noeˬ teu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ tseˇ nya˗eu meh. Aˬ dui iˇ cuꞈ maˬ shawˇ mi naˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ ngehˬ, maˬ paˇ mˇ ni ya byehˇ˗eu meh. Heu naˇ nui ma yaw oeˇ˗ahˇ lehˆ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ ya mˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ za˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, aˬ dui nui ma yaw shuiꞈ ya dm paˇ˗eu meh. w22.03 8 ¶1-2

Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ ngaˇ laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu heu naˇ maˬ awˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ cawˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ ngaˇ laˬ lehˇ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ nui ma hawˇ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ paˇ laˇ˗euˬ lehˇ ya mawˇ˗eu loˬ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ zmˬ˗eu loˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maˇ diˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah luꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ ya iˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗awˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ bi mˇ lehˬ laˇ nya˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ ya yahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu yaw duˬ baw˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ bi gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗eu meh. w21.10 6-7 ¶16-18

Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 4:8) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ lehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ maˬ ehˇ, uˬ duˬ tahˬ ngeh tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ zmˬ˗a. Miˬyehˇ˗aˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ mawˇ haw˗euˬ miˇ neh, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ duˇ ni maˬ tehˆ nya˗a. (Yaˇ. 46:5) Ehˇ kʼawꞈ muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ aˇ baˇ mawˇ kawˇ tehˆ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ naˇ tawˇ neh? Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ tseˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ neh nyiˬ dawˬ aˬ yawꞈ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ loꞈ˗ehˇ ngehˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ, dawˬ heu˗aˬ maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu meh. Gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu deuˬ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ deuˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ kaˇ˗ahˇ˗euˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu meh. w21.10 19-20 ¶5-6

Yeˬsuˇ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dahˬ beh˗euˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ nah Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ “guiˇ maꞈ deuˬ jawˬ lahˇ le” meh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. (Luˇ. 21:20-24) Teu keuˆ le ngeh aˬ yawꞈ maꞈ “gawˬ jawˬ paw ya cehˆ daˆ”˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ cehˆ naˇ, buˬ˗iˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya byehˇ dzeh yaꞈ˗eu meh. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ “Aˬ yawꞈ maꞈ deh ma, yaˇ kmˇ hawˇ˗eu iˇ kahˇ deuˬ byehˇ dzeh yaꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu myawˬ deuˬ jiˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ yuˇ laˬ iˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ gaˇ duˇ˗eu yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ, jeˬ hu taˬ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ “Mehˬ hu paw aˬ dui pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ haw˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ teu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ Miˬyehˇ jawˇ paw yawꞈ˗eu deuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za˗eu aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ nga laˬ? Ngeuˇ meh. Aˬ dui cehˆ luꞈ ngeh ya byehˇ dzeh˗eu jeˬ jaˆ˗awˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh aˬ dui kʼaˇ loˬ laˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu ya lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗eu meh” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. w22.01 4 ¶7-8

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ le˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ hawˇ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu ngaˇ˗aˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗awˇ, caw ba nya˗eu ma. Yaw awˇ laꞈ˗ehˇ nui ma maˬ pehˇ˗eu uˬ taꞈ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ˗awˇ, saˇ jaˇ ziꞈ dui dui˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu ma. Ngaˬ˗euˬ saˇ jaˇ˗aˬ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ ziˇ aˇ heˇ aˇ muiˇ ziˇ keuˆ ni ziꞈ˗awˇ, maˬ muiˬ maˬ jaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ˗ahˇ ngaˇ oˇ dzeuˇ nya˗eu ma’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 34:6, 7) Dawˬ teu˗ahˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ Aˬyawꞈ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗aˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu “gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ”˗eu ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ teu dawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ 6 poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Tsahˬ. 14:18; Neˬ. 9:17; Ceuˬ. 86:15; 103:8; Yawˇ. 2:13; Naˆ. 4:2) Dawˬ teu dawˬ˗ahˇ kʼaˇ ngehˬ keuˆ ngeh tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗aˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. w21.11 2-3 ¶3-4

Miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya mawˇ dahˬ beh˗awˇ, teu gaˇ neh ba la koꞈ siˬ˗ahˇ neh tiˬ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ naˇ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ mˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah cah teh le˗awˬ lehˇ kuˇ ngeh, Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (Luˇ. 5:1-11) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ nui ma tsaˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ aˇ yamˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ keuˆ ni Beˬtuˆluˆ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ jiˇ iˇ caw˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh meh. (1 Gawˇ. 9:5) Beˬtuˆluˆ˗euˬ miˬ zaˬ naˇ, dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Beˬtuˆluˆ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh yaw muiˬ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗eu meh. (1 Beˬ. 3:1-7) Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ jeˬ hu taˬ naˇ, Miˬyehˇ ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ meh lehˇ ehˇ˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah ziꞈ meh lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—Tehˬ. 6:31-34. w21.11 18 ¶14

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ mˇ˗eu maˬ naˬ maˬ tsehˆ leˇ ni leh jeh˗eu meh. (Kʼehˇ. 20:31) Teu miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ Pawˇluˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ gaˬ˗eu meh. Tiˬ poˆ Eˇpeˇsu meuˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ nyaˆ taꞈ naˇ maˬ paˇ ya mawˇ ngaˇ lehˇ ya siˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ “ngoeˇ˗eu” meh. (Kʼehˇ. 20:37) Teu gaˇ duˇ ni gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu meh. (Piˆ. 2:16, 17) Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ shaˬ zahˬ teu˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw geuꞈ nya˗eu meh. Pawˇluˆ jiˇ aˬ dui loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ meh. Pawˇluˆ jiˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu yaw shaˬ meh. (Maˆ. 7:18-20) Pawˇluˆ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ kʼawꞈ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jiˇ Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. w22.03 26 ¶1-2

Uˬduˬtahˬ˗eu 19:3 Jaˇliꞈ heu deuˆ˗ahˇ jawˇ nah˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Ka li zaˬ deuˬ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ uˬ moˆ maˬ paˇ jawˇ˗euˬ miˇ neh, jawˇ nah nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya mˇ caw˗euˬ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ neh jawˇ nah˗euˬ zahˇ˗ahˇ mˇ caw˗awˇ, muiˬ˗eu jeˬ za˗euˬ gaˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ jawˇ nah ngeh nah gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ naˬ ya naˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ yeˇ ya taˬ huiˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh jiˇ jawˇ nah ngeh nah˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yuˇdaˆ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ le ahˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ gui˗eu meh. (Doˆ. 31:12-15; Luˇ. 4:16-18) Uˬduˬtahˬ˗eu 19:3 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “jawˇ nah˗ahˇ lah daw˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ yawˬ nah na luꞈ gaˇ myaˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu aˇ yamˬ biˇ doˆ taˬ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu loˬ nya lehˇ noeˬ miˇ˗a laˬ? Aˬ dui aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu aˇ yamˬ biˇ doˆ taˬ naˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya˗eu meh. w21.12 5 ¶13

Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh aˬ geu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ kaˬ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ smˇ muiˬ smˇ baw deuˬ hawˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ dzaˬ taꞈ dawˇ taꞈ kʼawꞈ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ iˇ shaˬ zaˬ deuˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh bi behˬ dzaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu meh. “Iˬ baˇ zaˬ” deuˬ lehˇ bi sawˇ dzeh taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ gʼawˬ shaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ gaˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu miˇ neh nui ma huiˬ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Teu ngeh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ ngehˬ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 5:29-31) Bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ Meˬsiˇya˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ gʼawˬ myahˇ ca ngeh neh ehˇ taˬ˗euˬ meh. ‘Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ haw nahˇ˗ehˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh . . . Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ haw cawˬ nehˬ˗a. Tiˬ jeˬ˗iˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu tsawˇ haˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ yaw zeu maˬ baw˗aˬ’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 53:3) Meˬsiˇya˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ “maˬ haw nahˇ”˗a lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ jaˆ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ha geuꞈ˗a lehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ siˬ nya taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. w21.05 8-9 ¶3-4

Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ na Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ya gaˬ ngeh taˆ lehˇ maˬ mˇ caw ni nyi naˬ˗eu meh. (Koˆ. 1:22) Tiˬ gʼaˬ na naˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ˗eu meh. (Koˆ. 2:1-3) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ja˗eu meh. (Koˆ. 3:8-10) Ehˇ kʼawꞈ Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma maˬ jiˇ ni gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˇ coe ni nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya ni aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Koˆ. 5:13, 14) Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ naˇ, kʼaˇ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ya haw daˆ leꞈ˗eu meh. Dzaw zaˬ deuˬ yawˬ ha neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu shaˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Koˆ. 4:1-4) Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Ka li zaˬ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ bi ahˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsahˇ˗ahˇ ya toeˬ mehˬ peuˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ taˬ aw˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ kuˇ laꞈ˗awˇ, dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗awˇ, yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ya haw daˆ leꞈ˗eu meh.—Koˆ. 4:10. w22.01 11 ¶11-12

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu ya leh jeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ maˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui Miˬyehˇ aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ bi naˇ haˬ mawꞈ˗eu ma. Teu miˇ neh aˬ dui gʼawˬ shaˬ gaˬ nya ni leh jeh˗eu ma. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ shaˬ zahˬ aˬ dui˗ahˇ ja nehˬ laˇ ngeh, naˬ bawˇ piˬ tehˬ taˬ ngeh to˗aˬ, ‘zaˬ coeˬ zaˬ˗euˬ ngoeˇ dawˬ˗ahˇ’ naˇ haˬ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu ma. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “Aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ nehˬ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ ni yaˇ kʼaˬ daˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 2:13) Aˬ dui jiˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ meh lehˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. Iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, gʼawˬ shaˬ ya gaˬ nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui ma muiˬ˗awˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ nya ni hawˇ˗eu nui ma muiˬ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. w21.10 12 ¶16-17

Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ ngeh miˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ Geˬseˬmaˬniˇ ya kmˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ ciˬ cuˇ ni gʼeh˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ Geˬseˬmaˬniˇ ya kmˇ˗ahˇ le keuˆ ngeh uˬ ciꞈ sehˇ gʼahˇ gʼahˇ laˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “loꞈ tawˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 26:37-39) Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ ngeh zaˬ lahˇ deuˬ yuꞈ kʼaˆ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ gʼoꞈ laˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ yuꞈ kʼaˆ taˬ gaˇ ya mawˇ ngeh “guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ paˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 26:40, 41) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui˗awˇ, gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ “gʼawˇ mawˇ gʼaˬ baˬ meh” lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ dzaˇ˗i nyiˬ poˆ guiˬ lahˬ paˇ shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ kʼaˇ gʼoꞈ laˇ ngeh zaˬ lahˇ deuˬ guiˬ lahˬ maˬ shaˇ ni yuꞈ kʼaˆ ta gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh.—Tehˬ. 26:42-45. w22.01 28-29 ¶10-11