Dzaw˗eu gaˇ kawˆ 23
Dawˬ caˇ 2 Nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ Yeˬhawˇbaˬ
Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ nga?
“Naw maꞈ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ saˇ kiˇ ma.”—Iˇsaˬyaˇ 43:10.
Yaw muiˬ˗ehˇ ya haw˗eu tsahˇ
Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ yaw zeu baw ni hawˇ˗eu muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga?
1-2. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?
Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ naˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ paˇ jawˇ meh. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ mˇ meh lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ shiˇ˗euˬ mehˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Maˬkuˆ 14:36; Heˬbyehˇ 10:7-9) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jiˇ ngeh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ baoˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a kʼoꞈ nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 15:26-28) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.
2 Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ mehˬ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ oe˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 5:43; 12:13) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 17:6, 26) Yeˬsuˇ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh maˬ ehˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gʼoe˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 10:25) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “nawˬ neh ngaˬ˗ahˇ biꞈ laꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ kʼoeˇ myahˇ˗euˬ baoˬ neh” zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ haw lahˇ nehˬ˗awˬ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 17:11) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ heu naˆ naˆ˗ehˇ gaˬ naˇ, Ka li zaˬ pyeuꞈ ma lehˇ ehˇ˗eu deuˬ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ, ya zmˬ˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ?
3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?
3 Aˬ dui Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu ma. (1 Beˬtuˆluˆ 2:21) Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ heu naˇ, “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ naˇ, aˬ geu deuˬ nga lehˇ siˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga lehˇ ya mawˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ bi huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.
“Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗euˬ uˬ moˆ bi jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ”
4. (a) Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ maˬ gʼoꞈ daˆ leˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ nga? (b) Aˬ jeˬ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ doˆ laˇ˗euˬ nga?
4 Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ maˬ gʼoꞈ daˆ leˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ ‘Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ naw maꞈ kʼoeˇ taˆ oe keuˆ ngeh, naw maꞈ baoˬ za˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu Saˬmaˬliˆ miˇ kʼahˬ doe ni maˬ ehˇ, mˬ dzeˇ miˇ dzeˇ keuˆ ni maˬ ehˇ, naw maꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ saˇ kiˇ kamˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ tehꞈ˗aʼ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:8) Teu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ kʼahˬ yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ jiˇ ga doe iˇ˗euˬ meh. Tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 28:19, 20) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ “Naw maꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ saˇ kiˇ kamˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ” meh lehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ saˇ kiˇ kamˬ gaˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ saˇ kiˇ ya kamˬ gaˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Gʼaˬ kʼehˇ yaw huiˬ 15 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ neh, naˇ haˬ˗eu jeˬ teu˗euˬ dawˬ kʼoꞈ˗ahˇ za nya meh.
5. Tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ siˬ nya˗eu loˬ meh lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ hawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)
5 Aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu nga lehˇ A.D. 49-ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ hawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ bawˬ dzaˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ nyiˇ Yaˬkoˆ neh ngehˬ saˬ saˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Aˬ yawꞈ “Miˬyehˇ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca˗ahˇ haw le beh beh ngeh poˆ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗euˬ uˬ moˆ bi jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tseˆ doˆ taˬ˗euˬ ma lehˇ [Beˬtuˆluˆ] dzawˇ nehˬ laꞈ dzeuˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yaˬkoˆ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ehˇ luꞈ˗eu nga? ‘Kʼoeˇ ngeh dzeˇ laˇ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shaˇ poˆ nya tehꞈ˗a. Ngaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ kuˇ taˬ˗euˬ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ meh lehˇ ehˇ tehꞈ˗a’ lehˇ Yaˬkoˆ bawˇlawˇpeh Aˬmoˆ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:14-18, YB18) Heu naˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya dzaw siˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, Miˬyehˇ˗euˬ “tsawˇ myahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ kuˇ taˬ˗euˬ” deuˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ cawˬ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.
Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ Ka li zaˬ deuˬ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗eu aˇ muˇ pyeuꞈ meh lehˇ maˇ jawˆ ni gʼoˆ shaw laˇ (Aˇ deuˆ 5-ahˇ haw)
6-7. (a) Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ jeˬ miˇ neh oe˗euˬ nga? (b) Aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu gaˇ kawˆ naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nga?
6 Yeˬsuˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ˗aˬ, “Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ gʼaˬ pyeuꞈ” lehˇ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ jah˗eu deuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ˗euˬ lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ kamˇ shiˇ˗eu lehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ oe˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 20:28) Yeˬsuˇ neh kamˇ shiˇ le˗euˬ baˬ da neh tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za nya˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh nya˗eu gaˇ ma dahˇ laˇ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 3:16.
7 Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh ka kʼoꞈ˗eu jeˬ loˬ˗eu nga? Eˬdeˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ baˬ da neh meh. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ puiˬ˗euˬ miˇ neh mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu aˬ kawˬ˗aˬ smˇ iˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:6, 24) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:4, 5) Teu miˇ neh Aˬdaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu jeˬ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ ha geuꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ gaˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh.
Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu tiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ maˬ siˬ, maˬ zmˬ naˇ, za ngaˇ laˬ?
8. Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ya ha geuꞈ˗eu nga?
8 Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ maˬ ehˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 17:3) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ya zmˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ jiˇ ya gʼoˆ shaw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 2:21, 22) Teu miˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ Yoˇhaˬ yaw huiˬ 17 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ aˇ saˬ saˬ leˇ dzaˬ˗ahˇ “Nawˬ neh ngaˬ˗ahˇ gaˬ neh laꞈ˗euˬ gaˬ˗eu jeˬ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗awˇ, ngaˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ ni, ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ dzawˇ mehˬ nehˬ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, paˇ dzawˇ mehˬ nehˬ le siˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 17:26, YB18.
‘Naw maꞈ ngaˬ˗euˬ saˇ kiˇ pyeuꞈ’
9. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?
9 Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ muiˬ ni shawˇ ni ya mˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:9, 10) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ nui jeˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ ya bi huiˬ˗awˇ, aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu lehˇ mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ neh ya bi mawˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni hawˇ˗eu Saˬdaˬ neh ja bu taˬ˗euˬ teu maˬ tsaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?
10. Iˇsaˬyaˇ yaw huiˬ 42-44-ahˇ keuˆ ni˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ yaˇ kʼaˬ ja˗eu gaˇ kawˆ pah mehˬ taˬ˗euˬ nga? (Iˇsaˬyaˇ 43:9; 44:7-9) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)
10 Iˇsaˬyaˇ yaw huiˬ 42-44-ahˇ keuˆ ni˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nya˗eu gaˇ kawˆ pah mehˬ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ yaw jeˬ ma jeˬ saˇ naˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ ja˗euˬ loꞈ˗ehˇ ngehˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ yawˬ haˇ yawˬ ha Miˬyehˇ ma lehˇ ehˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ ngeuˇ maˬ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ saˇ kiˇ bi byaˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ saˇ kiˇ maˬ byaˬ nehˬ nya˗a.—Iˇsaˬyaˇ 43:9; 44:7-9-ahˇ gui.
Yaw jeˬ ma jeˬ˗euˬ saˇ naˇ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ ja gaˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw myaˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh saˇ kiˇ pyeuꞈ luꞈ (Aˇ deuˆ 10-11-ahˇ haw)
11. Iˇsaˬyaˇ 43:10-12-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ nga?
11 Iˇsaˬyaˇ 43:10-12-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ saˇ kiˇ ma. . . ngaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ pyeuꞈ” ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Miˬ yehˇ nui gʼaˬ jawˇ ta siˬ loˇ” lehˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 44:8) Aˬ dui naˇ haˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˇ diˇ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ naˇ tsawˇ myahˇ nui deuˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ meh lehˇ aˬ dui˗euˬ dawˬ neh maˬ ehˇ, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh maˬ ehˇ, bi siˬ bi mawˇ˗eu ma. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni laˆ shaˬ laˆ zahˬ laˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu lehˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni mˇ mawˇ˗eu ma. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.
12. Iˇsaˬyaˇ 40:3, 5 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga?
12 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Iˇsaˬyaˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ‘Sahˬpaˬ Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ gaˇ ma shaˇ dahˇ˗eu’ tsawˇ haˬ jawˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 40:3) Maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ uˬ moˆ oe˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ ngehˬ le˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ ma shaˇ dahˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 3:3; Maˬkuˆ 1:2-4; Luˇkaꞈ 3:3-6) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ pah mehˬ le” meh lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 40:5) Dawˬ teu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ oe ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ oe˗euˬ loꞈ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 12:45.
13. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?
13 Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ gaˇ kawˆ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nehˬ˗eu ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ saˇ kiˇ kamˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ ya dzawˇ nehˬ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:8) Yeˬsuˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu ma. (Pah mehˬ˗eu 1:5) Toˆ˗ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?
Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu dzaˇ˗i nui jeˬ
14. Ja ceuˬ 105:3 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?
14 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ. (Ja ceuˬ 105:3-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ja ceuˬ gaˇ ya mawˇ ngeh nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 9:23, 24; 1 Gawˇliˬtu 1:31; 2 Gawˇliˬtu 10:17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh kʼahˬ sehˇ jehˆ dui dui miˇ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗eu ma. Aˬ dui gaˇ mˇ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗eu maˬ shaꞈ dawˇ. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ bi dzawˇ nehˬ mawꞈ˗a. (Yeˬlaˬmiˇ 11:21; Pah mehˬ˗eu 12:17) Maˇ diˇ naˇ, Saˬdaˬ hawˇ˗eu miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu jaˬ myawꞈ deuˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ bi ngehˇ mawꞈ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 23:26, 27) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, tsawˇ myahˇ teu baˬ da neh ‘nah ga˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu’ ma.—Ja ceuˬ 5:11; 89:16.
15. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ kuˇ˗awˇ shaˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?
15 Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ kuˇ˗awˇ aˬ myah luꞈ shaˇ. (Yawˇlaˆ 2:32; Loˇmaˆ 10:13, 14) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ kuˇ˗awˇ shaˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ siˬ nya˗awˇ zmˬ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ maˇ diˇ jawˇ˗eu lehˇ jah˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ neh bi sheuˬ gʼeh˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ shaˇ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Ja ceuˬ 20:7; 99:6; 116:4; 145:18) Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ mehˬ nehˬ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ za ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu ma.—Iˇsaˬyaˇ 12:4; Gʼaˬkʼehˇ 2:21, 38.
16. Aˬ dui Saˬdaˬ neh ehˇ˗euˬ maˬ tsaˬ˗a lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?
16 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ kamˬ daˬ. (Yaˬkoˆ 5:10, 11) Shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, Saˬdaˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yawˇbaˆ saˇ ka˗ahˇ Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ “tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ yawˬ ha˗euˬ uˬ kʼawˇ ya buˬ˗iˇ ni yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ byehˇ dzeh coeˇ tehꞈ˗a” lehˇ ja bu taˬ˗euˬ meh. (Yawˇbaˆ 2:4) Teu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ shaˬ zahˬ maˬ jaˆ ngeh tehꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ keuˆ le naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh meh lehˇ ja bu luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yawˇbaˆ Saˬdaˬ neh ja bu taˬ˗euˬ teu naˇ, maˬ tsaˬ˗a lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ Saˬdaˬ aˬ jeˬ lehˇ laˆ shaˬ laˆ zahˬ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh lehˇ mˇ mawˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ ngehˬ gʼeh haw piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah ziꞈ nya meh.—Yoˇhaˬ 17:11.
17. 1 Beˬtuˆluˆ 2:12-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ nya nga siˬ?
17 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ mawꞈ. (Dawˬdaˬ 30:9; Yeˬlaˬmiˇ 7:8-11) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗eu miˇ neh aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu jeˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu jeˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (1 Beˬtuˆluˆ 2:12-ahˇ gui.) Teu miˇ neh aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh yawˬ ha neh ngehˬ˗euˬ tmˇ˗eu jeˬ neh maˬ ehˇ, mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ neh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ bi za mawꞈ˗eu ma. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ nya˗eu meh.
18. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu dzaˇ˗i aˬ jeˬ paˇ jaˆ nga siˬ? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ jiˇ haw.)
18 Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ. (Ja ceuˬ 138:2) Teu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ dui˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.a Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ mawꞈ˗eu miˇ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ shiˇ˗euˬ meh. “Daˬ ga dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ kʼahˬ maˬ lahˇ˗a.” Aˬ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu maˬ siˬ lehˇ jiˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni maˬ kʼahˬ lahˇ˗a. (Heˬbyehˇ 12:2-4) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 26:39.
19. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu nya? Aˬ jeˬ miˇ neh?
19 Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ lehˇ bi kuˇ˗euˬ miˇ neh aˇ poeˬ baw dui dui miˇ˗a. Teu baˬ da neh aˬ cawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ haw teˬ laˇ˗awˇ, ja bu ja doeˇ laˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ daˆ leꞈ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ aˬ dui˗euˬ tsawˇ myahˇ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Saˬdaˬ aˬ jeˬ lehˇ laˆ shaˬ laˆ zahˬ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ kaˇ˗euˇ. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗awˇ saˇ kiˇ byaˬ nya˗eu meh.
Dawˬ caˇ 10 Aˬ dui˗euˬ Miˬyehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ
a Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ shiˇ jiˇ˗awˇ, myawˬ gahˬ deuˬ ya smˇ˗iˇ jiˇ ngeh ‘Miˬyehˇ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ˗eu dawˬ ngehˬ˗awˇ iˬ baˇ maˬ mˇ˗aˬ.’ (Yawˇbaˆ 1:22; 2:10) Ehˇ kʼawꞈ Yawˇbaˆ˗euˬ cawˬ smˇ gʼaˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ ehˇ doeˇ laˇ ngeh aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ keuˆ˗eu miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ piˇ˗euˬ meh. “Dawˬ kʼaˆ ngehˬ”˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu naˆ maˬ tseˇ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ noeˬ keuˆ˗euˬ meh.—Yawˇbaˆ 6:3; 13:4, 5; 32:2; 34:5.