Maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ nga?

1. Aˬ dui jawˇ luꞈ˗eu saˇ ka heu naˇ, saˇ ka nui deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ nya˗eu nga?

Aˬ dui saˇ ka dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ neh shaˬ dzehˬ dzehˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu ma. Nymˇ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, “tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ taꞈ˗eu tsawˇ haˬ” aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ laˆ uiˬ luꞈ˗eu meh. Aˇ maꞈ teu naˇ 8 lam gʼaˬ dzehˬ ni byah˗eu, “huiˬ dui dui˗eu tsawˇ jeuˬ” heu pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ‘uˬ ciꞈ nah gʼahˇ maˬ ehˇ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu gaˇ˗ahˇ’ mˇ˗eu miˇ neh, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu˗eu 7:9, 15; Iˇsaˬyaˇ 60:22) Miˬyehˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ nymˇ poˆ loꞈ˗ehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ myaˬ laˇ haw˗aˬ.

2. Miˬyehˇ˗euˬ cawˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

² Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ cawˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui gaˬ tiˬ jeˬ paˇ baw˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui gaˬ teu naˇ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ pyeuꞈ meh. Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ “yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noe˗eu, pyuˇ˗ahˇ mehˇ juiˇ juiˇ˗eu” hawˇ˗eu, “Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu” heu deuˬ tehꞈ˗ehˇ byah meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1-4) Nui gaˬ heu naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ heu naˇ, maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu suˬ saˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ bi byah laˇ˗eu meh.

3. Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

³ Yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ heu naˇ, yawˬ gaˇ na luꞈ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ jaˆ˗awˇ, Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ deuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ Pawˇluˆ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ, maˬ muiˬ˗eu nui gaˬ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ “gaˇ jaw jaw˗awˬ” aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ taˬ keuˬ leˇ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:5) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui maꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ taꞈ ni nmˇ˗aˬ maˬ jawˇ nya˗a. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ maˬ bi ahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, nui gaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ nya ni maˬ ehˇ, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ bi ahˇ mawꞈ˗eu nui gaˬ hawˇ˗eu, 2 Tiˆmoˇseˬ 3:2-4 laꞈ kʼoeˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ nui gaˬ heu aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ nga lehˇ haw ma. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ laˇ˗awˇ, maˇ diˇ dehꞈ ziˇ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ, aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya nga lehˇ pyehˆ tseˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.

Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ de laˬ yawˬ ha˗ahˇ gaˬ de laˬ?

4. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ tsaˬ ni gaˬ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ bahˬ˗eu jeˬ maˬ pyeuꞈ nga?

⁴ Pawˇluˆ neh ‘tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗aˬ, yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu’ meh lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ yaw bahˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga loˇ? Maˬ ngeuˇ˗a, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ tsaˬ meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ ya jahˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ toˆ˗ehˇ beh ahˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ ehˇ˗eu, “Nawˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, nawˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ.” (Maˬkuˆ 12:31) Heu naˇ, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ maˬ gaˬ naˇ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ gaˬ nya˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsaˬ meh. Yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗aˬ, yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ yawˬ ha maˬ bye˗a. . . . Yawˬ ha˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ . . . bo saˆ˗eu meh” lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 5:28, 29) Heu gaˇ haw ngeh, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ tsaˬ ni ya gaˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

5. Yawˬ ha˗ahˇ aˇ dzehˇ gaˬ dzeuˇ˗eu tsawˇ haˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nga?

⁵ 2 Tiˆmoˇseˬ 3:2-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nui gaˬ heu naˇ, aˬ myah myah loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu tsaˬ˗eu nui gaˬ kʼoeˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ suˇ gʼaˬ maˬ kaˬ yawˬ ha˗ahˇ aˇ dzehˬ gaˬ dzeuˇ naˇ, yawˬ ha gʼaˇ duˬ loˬ˗eu taꞈ˗ehˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ keuˆ˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:3-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, tiˬ jeˬ paˬ laˆ lehˬ ngeh, yawˬ ha˗ahˇ ehˇ jeˬ aˬ cawˬ˗ahˇ dehˬ lehꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ˗ahˇ pah mehˬ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ ho puˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Ho puˇ heu aˬ yawꞈ˗euˬ caꞈ hm˗ahˇ neh laˆ lmˇ˗eu gʼaˇ duˬ, baw duiˇ loꞈ˗ehˇ yaw lah lah lehˇ gʼawˇ kuˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ cawˬ naˇ ceh taˆ ni gʼeh˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ daˇ ceh˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya mawˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗a.

6. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ naˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu nga?

⁶ Jaˇliꞈ paw nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ, Pawˇluˆ neh yawˬ ha˗ahˇ jeˬ hu gaˬ˗eu lehˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ heu naˇ, nui gaˬ teu, teu gaˇ teu deuˆ˗ahˇ ehˇ daˆ leꞈ˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ teu deuˬ˗ahˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ bi ahˇ mawꞈ˗eu nui gaˬ teu naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, oˇ oꞈ˗eu jeˬ ahˇ ni maˬ ehˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu muiˬ˗eu jeˬ, jah˗eu jeˬ ahˇ ni maˬ ehˇ, nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yawˬ ha˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu jeˬ ahˇ ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:22, 23) Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗eu gʼaˬ “Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ kʼaˇ gʼoe˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ byah” meh lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 144:15) Yeˬhawˇbaˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ˗eu deuˬ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, aˬ cawˬ jawˇ paw˗euˬ tehꞈ˗ehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu, yawˬ ha˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ gaˬ dzeuˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ ya biꞈ˗eu miˇ neh laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 20:35.

7. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ goˬ haw˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ nya˗eu nga?

⁷ Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ gaˬ laˇ shaw˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya siˬ nya˗eu nga? Nui gahˇ ahˇ˗eu dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ heu hmˬ˗ahˇ haw sheˇ. “Yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗ahˇ aˬ cawˬ bi noeˬ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, tiˬ pawꞈ˗iˬ taˬ mˇ. Ehˇ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma nahˬ yu ni taˬ˗awˬ. Aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ˗eu nui ma taˬ bi ahˇ.” (Piˇliˇpiˆ 2:3, 4) Teu miˇ neh, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ heu˗ahˇ mˇ caw miˇ˗a laˬ? Ngaˇ Miˬyehˇ kʼaˇ bi mˇ mawꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, caw ba˗eu lehˇ leh jeh miˇ˗a laˬ?’ Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Heu naˇ, aˬ dui ya leh jeh dui dui˗awˇ, yawˬ ha ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, boeˬ boeˬ luˆ luˆ laꞈ kʼoeˇ neh huiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu Miˬyehˇ, aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ taꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh.

8. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁸ Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ mˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, pyuˇ gʼawˬ mya ni za laˇ˗eu, smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu gaˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh. Eˇliˬkaꞈ saˬlaˬgʼoˬma pyeuꞈ˗awˇ, gaˇ teu˗ahˇ leh jeh jeˬ maˬ leh jeh ni, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Eˇliˬkaꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ, gʼawˬ mya miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ iˇ˗awˇ ehˇ˗eu, “Yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ ya caw ba iˇ˗euˬ uˬ taꞈ, cawˬ yaw shuiꞈ za˗euˬ heu naˇ, nga nyaꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu tiˬ jeˬ miˇ˗a.” Eˇliˬkaꞈ saˬlaˬgʼoˬ ma geuꞈ luꞈ meh siˬ. Ehˇ kʼawꞈ, aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ aˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ gaˇ hawˇ˗eu, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba gaˇ jiˇ leˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ “dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui˗awˇ, nui kʼahˇ shiˇ dui dui nya” lehˇ ehˇ˗eu meh.

Smˇ muiˬ mˬ taˆ muiˬ˗eu laˬ, miˇ tsaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu laˬ?

9. Pyuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh laꞈ kʼaˬ maˬ cehˇ˗eu nga?

⁹ Tsawˇ haˬ deuˬ “pyuˇ˗ahˇ gaˬ” meh lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ, Aiˇlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, aˬ li tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ kawˆ ngehˬ cawˬ˗euˬ meh. Aˬ li teu gʼaˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ pyuˇ pawˬ behˆ yuˇ doˆ laꞈ˗awˇ, “Hehˬ, heu ma ngaˬ˗euˬ miˬ yehˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ toˆ˗ehˇ maˬ ehˇ kʼawꞈ, maˇ diˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ pyuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ neh zeuˇ laꞈ˗euˬ myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, Jaˇliꞈ˗ahˇ “pyuˇ shuiˇ˗ahˇ gaˬ˗eu nui ma aˇ saˬ saˬ˗eu maˬ baw˗a. Smˇ muiˬ muiˬ laˇ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ, nui kʼahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byah˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 5:10) Pyuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ naˇ, yawˬ ha jaˆ˗eu pyuˇ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗a. Teu myaˆ maˬ tseˇ jaˆ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ziˇ ziˇ lah ni pyuˇ poˆ gaˇ kaꞈ gʼa˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, “nui ma tsawˬ paˆ gaˇ keuˆ˗eu meh.”—1 Tiˆmoˇseˬ 6:9, 10.

10. Jaˇliꞈ smˇ muiˬ muiˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˇ shaˬ shaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joꞈ˗ehˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Tsawˇ haˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, pyuˇ heu tiˬ paw dzeˇ na loˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, loꞈ piˇ nehˬ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 7:12) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ, maˬ jaˆ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ naˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ nya meh loˇ? Cehˇ nya meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 5:12-ahˇ gui.) Yaˬkʼeh˗euˬ aˬ li Aˬguˇlaˆ ehˇ˗eu, “Smˇ muiˬ muiˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ehˇ, iˇ shaˬ shaˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ehˇ, taˬ bi pyeuꞈ laꞈ. Aˬ yawꞈ nah yawꞈ dzaˬ loꞈ dawˇ loꞈ˗eu guiˬ lahˬ biꞈ laꞈ.” Aˬ dui aˬ li heu gʼaˬ aˬ jeˬ mi iˇ shaˬ taˬ bi shaˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu nga lehˇ haw siˬ nya meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu ngaˇ iˇ shaˬ shaˬ naˇ smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ ni muˇ juˇ juˇ laˇ gaˇ ya daˬ˗awˇ, smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ laˆ cawˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh smˇ muiˬ maˬ muiˬ mawꞈ˗eu nga? Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Ngaˇ aˇ dzehˬ jaˆ laˇ naˇ, nawˬ˗ahˇ maˬ loˬ lehˇ ngaˇ ehˇ tehꞈ˗a ‘Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗a lehˇ ngaˇ ehˇ tehꞈ˗a.’” (Dawˬdaˬ 30:8, 9) Nawˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu jeˬ maˬ taˬ ni, yawˬ ha˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ siˬ nya˗eu paˬ.

11. Yeˬsuˇ pyuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga?

¹¹ Pyuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ naˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ mˇ nya˗a. Yeˬsuˇ ehˇ˗eu “Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ sahˬ paˬ nyiˬ gʼaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ geuꞈ nya˗a. Tiˬ gʼaˬ˗ahˇ bye naˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ gaˬ tehꞈ˗a. Tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw zeu baw naˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗aˇ. Naw maꞈ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ, nyiˬ jeˬ luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗a” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Naw maꞈ yawˬ ha gʼaˇ duˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ taˬ poˆ uiˬ taˬ. Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ poˆ uiˬ taˬ naˇ, shmˇ kaw kaw leˇ nya, boeˬ dzaˬ leˇ nya˗awˇ, smˇ kʼoeˬ kʼawꞈ kʼoeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, mˬ kʼoeˇ taˆ naw maꞈ˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ poˆ uiˬ taˬ˗awˬ. Kʼoeˇ gaˇ˗aˬ, shmˇ kaw maˬ kaw leˇ nya, boeˬ maˬ dzaˬ leˇ nya˗eu uˬ taꞈ, smˇ kʼoeˬ kʼawꞈ maˬ kʼoeˬ leˇ nya˗a” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 6:19, 20, 24.

12. Yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ?

¹² Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ nya ni leh jeh˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ yamˬ doˆ dzehˬ laˇ˗awˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ gaˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Jehˇ˗kuiˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ heu gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ kahˇ kahˇ ma hawˇ˗eu huiˬ˗eu gaˇ deuˬ ahˬ dzehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Muiˬ˗eu iˇ kahˇ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ heu ahˬ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ ngaˬ˗ahˇ shaˬ dui dui miˇ˗a.” Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu miˇ neh, iˇ kahˇ˗ahˇ nui ma maˬ muiˬ maˬ muiˬ˗ehˇ gʼoꞈ laˇ˗eu gʼawˬ mya kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ paˇ ehˇ˗eu “Huˬ mehˬ mehˬ˗eu ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ aˬ yawꞈ naˇ, aˬ myah luꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ ‘aˬ yawꞈ˗euˬ baw leˬ˗aˬ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ neh muiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu gʼaˬ ma lehˇ ehˇ˗eu meh.’ Nymˇ ngaˇ kʼawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nehˬ luꞈ ma.”

13. Aˬ dui pyuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu lehˇ ya siˬ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹³ Pyuˇ˗ahˇ aˬ dui haw˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ shaˇ noeˬ ngeh, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ dawˇ coe ni ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Ngaˬ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ pyuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ luꞈ miˇ˗a laˬ? Pyuˇ poˆ˗eu heu ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ luꞈ nya laˬ? Ngaˇ pyuˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ nui ma ahˇ˗eu nya laˬ? Yeˬhawˇbaˬ ngaˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ biꞈ meh lehˇ, ngaˇ maˇ diˇ jah miˇ˗a laˬ?’ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ neh noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ bi cawˆ iˇ˗a lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya meh.—Maꞈtehˬ 6:33.

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ de laˬ, byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ de laˬ?

14. Aˬ dui byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ tsaˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya haw˗eu nga?

¹⁴ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ, aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ “byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ tsaˬ ni gaˬ˗eu hawˇ˗eu pyuˇ˗ahˇ tsaˬ ni haw˗eu heu naˇ, yaw lehˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ ya siˬ dzeuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ tsaˬ ni byawˬ gʼa˗eu heu kʼawꞈ yaw lehˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Tiˬ gʼaˬ na, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ byawˬ gʼa˗eu maˬ tsaˬ nga lehˇ jah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ toˆ˗ehˇ maˬ bi gʼeh mawꞈ˗a. Jaˇliꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ byawˬ gʼa lehˇ gʼaˬ bi˗eu meh. Teu gaˇ “Tsawˬ tuˇ˗awˇ, nawˬ˗euˬ dzaˇ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ dzaˬ˗awˇ, nawˬ˗euˬ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ tiˬ dehˆ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ taˆ ni dehꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 9:7.

15. Byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

¹⁵ 2 Tiˆmoˇseˬ 3:4-ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ maˬ gaˬ ni, byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu, “Jaˇliꞈ heu deuˆ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, Miˬyehˇ˗ahˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.” Heu naˇ byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu saˇ tiˇ biꞈ dawˬ pyeuꞈ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ, “byawˬ gʼa mo gʼa gaˇ gaˬ˗eu nui kʼahˇ neh bi uˆ tehˬ” tehˬ taˬ˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 8:14.

16, 17. Yeˬsuˇ byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗eu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nehˬ yaꞈ˗euˬ nga?

¹⁶ Byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ tsaˬ ni byawˬ gʼa˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh gaˇ ehˇ˗eu lehˇ Yeˬsuˇ mˇ mawˇ nehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ “bawˬ˗iˬ” jahˇ gaˇ maˬ ehˇ, “hawˬ byawˇ lawˇ gaˇ” maˬ ehˇ iˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 2:1-10; Luˇkaꞈ 5:29) Oeˇ mˇ baˇ gaˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ maˬ loꞈ leˇ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, iˇ cuꞈ˗ahˇ˗neh aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ˗euˬ meh. Nyaˆ taꞈ tiˬ poˆ naˇ, Yeˬsuˇ dzaˬ gaˇ dawˇ gaˇ, tsawˇ haˬ deuˬ toˇ toˇ˗ehˇ teuˆ ngeh, Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ tsaˬ ni maˬ jaˆ˗eu lehˇ mˇ mawˇ yaꞈ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 7:33-36.

¹⁷ Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ byawˬ gʼa˗eu jeˬ heu aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ maˬ bi pyeuꞈ˗aˬ. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jeˬ hu taˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ bi buˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ naˇ dui dui˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ jeˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ ngaˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu baˬ da neh, aˬ cawˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗eu, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu, maˬ ngeuˇ gaˇ keuˆ ni gʼawˬ mya jeˬ ja bu ja doeˇ˗eu, heu deuˬ˗ahˇ naw maꞈ ya daˬ ngeh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, mˬ kʼoeˇ taˆ naw maꞈ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ laꞈ sawˬ huiˬ dui dui meh. Naw maꞈ˗euˬ mehˬ hu dehꞈ dzeuˇ jawˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu deuˬ kʼawꞈ, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 5:11, 12.

18. Aˬ dui byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ miˇ˗a laˬ lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ ya naˇ haˬ nga?

¹⁸ Aˬ dui byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ nya laˬ lehˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ neh ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ heu ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu hawˇ˗eu bawˬ dzaˬ iˇ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ nya laˬ? Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, yawˬ ha ya leˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ nui ma keuˆ˗awˇ byehˇ dzeh peuˬ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ byawˬ gʼa˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ tseˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ miˇ˗a laˬ?’ lehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, heu˗aˬ yawˬ bahˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ duˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ yahˇ˗eu maˬ ngeuˇ ni, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu maˬ duˬ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ ya yahˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 22:37, 38-ahˇ gui.

Laꞈ kʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ cehˇ nya˗eu nga?

19. Maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ za nya˗eu aˬ suˇ gʼaˬ nga?

¹⁹ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ bi shaˬ luꞈ˗eu 6,000 kʼo dzehˬ ni byah laˇ˗euˬ meh. Nymˇ aˬ dui, haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ jawˇ luꞈ ma. Miˇ tsaˬ heu˗ahˇ yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu, pyuˇ˗ahˇ gaˬ˗eu, byawˬ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ heu deuˬ tehꞈ˗ehˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ za˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ teu deuˬ naˇ maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Yaˬkoˆ˗euˬ Miˬyehˇ neh caw ba nehˬ˗euˬ gʼaˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.”—Ja ceuˬ 146:5.

20. Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh laꞈ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu nga?

²⁰ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗awˇ, yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗awˇ gaˬ laˇ˗eu deuˬ jiˇ myaˬ laˇ tehˇ tehˬ luꞈ˗eu meh. Heu gaˇ haw ngeh, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ nymˇ maˇ diˇ uˆ lahˇ luꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˇkʼahˬ heu, aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu guiˬ lahˬ deuˬ˗ahˇ za ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ naˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Heu meh maˇ diˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laꞈ kʼaˬ ya cehˇ gʼeh meh. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui ma tiˬ jeˬ na˗ahˇ ja sawˇ˗awˇ, kʼoeˇ gaˇ neh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ muiˬ˗eu nui ma deuˬ˗ahˇ jiˇ haw ma.