Kite m’iromo ponjo ko awiya peri iwi lembe mi ribiri

PEKO

I wang’ oro moko ma romo apar ku wiye kumeni, ndhu jurunyodo re ma gibedo ku kare mi lar weco pi ribiri ni awiya migi ma co kunoke ma nyir. Bende, gibed giweco iwi lembene nok nok, nimakere ku oro man yeny mir awiya migine.

Lembe maeno zo dong’ ulokere. Buku moko ma nyinge tie The Lolita Effect ukoro kumae: “Awiya caku nwang’iri i wang’ mesaj m’uweco iwi ribiri nwang’u fodi oro migi nyanok magwei; man kadok i film, mizik man i jamtuko mir awiya de jubemediri ameda ninyutho pi ribiri.” Nyo lembuno ubemiyo bero kunoke peko ni awiya?

LEMBE M’UKWAYU ING’EY

Piny ma cewo ava ribiri n’i ka moko ci. I buku pare ma thiwiye tie Talk to Me First, Deborah Roffman ukiewo nia “wec m’i kindjo, lembkuloka, film, buku, wec m’i wer, TV, girakiewa, tuko, ban mi lembkuloka, man bende telefon ku ordinater ceke pong’ ku cal, wec man paru ma tung’ tung’ m’udok i kum ribiri. Eno uketho [aradu m’ucoro, m’udok ku ng’eigi man kadok awiya ma thindho ma gwei de] ginwang’u nia ribiri tie . . . piny ma ber nisagu zo.”

Lembkuloka de ubenyotho lembe. Ju ma timo lembkuloka man ju ma lworo piny gilworo bongu ma cewo ava ribiri i kumjo ni awiya, eno ketho awiya ketho wigi zo dong’ i kum leng’o mi kum. Buku moko ma nyinge So Sexy So Soon ke ukoro nia “Ju ma lworo piny ging’eyo nia awiya bemito ginen ma leng’ i kind juwaggi, e gitiyo ku ng’ete m’ulekini maeno.” Emedo nia “Giwodho ngo piny mi lwor man cal ma nyutho lembe iwi ribiri pi nicwalu awiya nitimo ribiri, ento kara awiya gimar nia jubed jung’iew igi pinyne nja.”

Ng’eyo lembe kende uromo ngo. Calu ma tung’ tung’ utie i kind ning’eyo kite ma mutukari tiyo ko ku nibedo ng’atu ma ringo mutukari andhandha, kumeno bende tung’ tung’ utie i kind ning’eyo lembe iwi ribiri ku nitiyo ku lembe ma jung’eyone pi nimaku yub mi rieko.

Paru ma pire tek: Asagane i nindo ma tin re m’ukwayu ikony awiya peri gitii ku “copo migi mi ng’iyo i lembe” kara gicopo “nikoyo kind gin ma ber ku gin ma rac.”​—Juebrania 5:14.

LEMBE M’ICOPO TIMO

Royiri i lembene. Saa moko nyo ecopo bedo iri lembe ma tek niweco ku nyathin peri iwi ribiri. Kadok kumeno de, eno tie lembe ma in re m’icikiri nitimo. Dong’ iyii nitime.​—Cik mir ukungu mi Biblia: Lembrieko 22:6.

Bed iwec iwi lembene nok nok. Kakare niweco wang’ acel pi saa ma lee, eber kan itiyo ku kare moko ma nok ma benen pi niweco ku nyathin peri iwi ribiri; eno copo bedo kinde ma wubewotho wun ario kende i mutukari kunoke kinde ma wubetimo tic moko mi pacu. Kara nyathin peri udhwol lembe m’i iye yot yot, ukwayu ipenje ku penji ma copo cwale nimiyo paru pare en gire iwi lembe ma wubeweco i wiye. Ku lapor, kakare nipenje nia “Nyo in de lembkuloka ma cewo ava ribiri benyeng’i?”, e ber kan ipenje kumae: “Iparu nia pirang’o ju ma timo lembkuloka gifoyo nitiyo ku cal maeno pi ninyutho pi piny migi?” I ng’ey ma nyathin ne udwoko wang’ penjine, iromo penje kumae: “In ke paru peri tie ang’o iwi lembene?”​—Cik mir ukungu mi Biblia principle: Poi mi Cik 6:6, 7.

Nen bende oro migi. Ni awiya ma thindho mi oro 3 kunoke 4 kumeni, jucopo nyutho wathkum mi ribiri ku nyinggi man bende kite ma giromo gwokiri ko i kum ju ma bemaku dhanu ku kero pi nitimo kugi ribiri. Kinde ma gibedongo, jucopo nyutho bende igi lembe ma dongo dongo iwi kite ma jutuc ninyolo ko awiya. I ng’eye, kinde ma gibemediri asu ku dongo, gicopo tuc ninyang’ cuu mandha iwi lembe m’uneno ribiri.

Ponjgi ku kura ma beco. Cak niponjo awiya​—niai ma oro migi nyanok—​ku kura mi yero lemandha, mi bedo dhanu m’atira man mi nyutho woro. Eno biketho kinde ma wubeweco iwi ribiri, binwang’u dong’ itie ku kathere m’icopo giero i wiye. Bende, ukwayu inyuth ka ma leng’ nia in de itie ku kura ma beco. Ku lapor, tek inwang’u nia eporere ngo nitimo ribiri iwang’ gamiri, yere ngbeng’. Kor bende nia pirang’o iyero nia timone rac man e kelo peko. Buku Beyond the Big Talk ukoro nia “Wang’ ma pol aradu giyenyo timo ngo ribiri tekene ginyang’ nia jurunyodo migi gidagu timone”.

Bed ni lapor ma ber. Kwo nimakere ku kura m’ibeponjo ko awiya peri. Ku lapor, nyo ibed ing’iero nya pang’ pang’ kinde ma jubesembo sosi moko mi tara? Nyo ibed ikendo kendi ma cewo ava ribiri i kum jumange? Kunoke nyo ibed itimo lembe moko ma telo nen mi jumange i kumi? Timo ma kumeno copo ruco kura ma beco m’ibemito niponjo ko awiya peri.​—Cik mir ukungu mi Biblia: Jurumi 2:21.

Bed ku nen ma ber. Ribiri tie giramiya m’uai i bang’ Mungu, man ka jutiyo kude i yore m’atira, niwacu i gamiri, ecopo miyo anyong’a ma lee. (Lembrieko 5:18, 19) Keth nyathin peri ung’ey nia en de i ng’ey nindo moko ebinwanyu anyong’a i kum giramiya maeno m’umbe ang’abacwiny man m’umbe ang’eyang’o ma wok kinde ma jutimo ribiri i wang’ gamiri.​—1 Timoteo 1:18, 19.