Nyo podho mir Eden ubino nuti andha?

NYO ing’eyo kpawa p’Adamu giku Eva man pa podho mir Eden? I ng’om zoo dhanu ma dupa ging’eyo kpawane. Nyo icopo maru isome in giri? Enwang’ere i Thangambere 1:26–3:24. I adundo, lembe ma nwang’ere i iye ni e:

Yehova Mungua ucwiyo ng’atu ma nico niai kud i utur, man ekethe i podho ma julwong’o Eden. Mungu thego podhone en gire. Pii ubino lee i iye man yen dupa ma beco ma wodho nying’gi. I diere mi podhone eketho “yen mi ng’eyong’ec mi gin ma ber ku gin ma rac.” Mungu kwero ni dhanu ya kud gicam nyingyen ne, kum tek gicame, e gibitho. Ing’eye, Yehova cwiyo jakony ma dhaku ni adamu. nyinge bino Eva. Ecwiye niai kKud i wel ng’et Adamu. Man Mungu miyo igi tic mi gwoko podhone man eyero igi nia ginyay gipong’ ng’om.

Kinde ma Eva dong’ kende, thwol ubin uweco i bang’e, ebidhe nia ecam nyingyen ma jukwero igi man eyero nia Mungu ubekanu igi piny moko ma ber dit, piny ma biketho gibidoko ve Mungu. Eva upodho i abidhene man ecamu nyingyen ma jukwero. I ng’eye, Adamu bende ucamu nyingyen ne man gidubo ni Mungu. E Yehova lamu Adamu, Eva, man thwol bende. I ng’eye, juriemogi kud i podho mir Eden man jumalaika re ma gicaku kuro kamondo mi podhone.

Con jukor lembe iwi Biblia ku jururieko man jukor lembatada, gigam giyiyo nia lembe ma jukoro pire i Biblia i Thangambere utie lembe m’utimere andha. Ento i nindo ma wakwo i iye eni dhanu ma dupa ginyolo piem iwi lembene. Dong’ ang’o m’uketho dhanu gitie ku jiji iwi lembe ma nwang’ere i buku mi Thangambere m’uweco iwi Adamu, Eva man iwi podho mir Edeni? Wakewec iwi thelembe ang’wen ma dongo dongo.

1. Nyo podho mir Eden ubino kabedo mandha?

Parang’o dhanu gitie ku jiji iwi lembene? Ecopo bedo nikum jururieko. Pi Oro ma dupa gibed giponjo nia podho pa Mungu ubino nuti kaka moko. Ento wec mi jururieko mi Giriki ma calu Platon gikud Aristote ugam unyay lee i dini. Wec migine ubino nia gin moko ma leng’ romo bedo ngo i ng’om, ndhu polo kende re ma romo bedo ku gin ma leng’ i iye. Eno ketho, jusai lembe iwi Mungu giyero nia podhone ubino ceng’ini mandha ku polo.b Jumoko yero nia podhone bino iwi got moko ma bor lee ku ng’om maeni m’unyothere; jumange yero nia ebino i ariwa ma yo malu kunoke i ariwa ma yo piny; jumange ke, giyero nia ebino iwi dwi kunoke ceng’ini kude. Ecopo wang’u ngo iwa ka lembe m’uneno Eden ubenen ni tara. Tin bende jururieko dupa giyiyo ngo nia podho mir Eden ubino kaka ma Biblia unyutho; giyero nia kaka ma kumeno ubino mbe.

Ento, Biblia uweco ngo iwi podhone i kite ma kumeno. I Thangambere 2:8-14, waponjo lembe dupa iwi kabedo maeno. Ebino yo nyangu mi kaka ma julwong’o Eden. Kulo moko mondo i podhone, e iye uwok upokere ni kulo mange ang’wen. Wanwang’u bende nying’ kulone ceke man ayi ma giwotho ko. Lembe maeno nyotho wi jururieko ma pol, dupa m’i kindgi sayu lembe iwi verse maeno kara ginwang’ kaka ma podhone ubino i iye. Ento sayu lembene ukelogi i paru m’ukoc. Nyo eno nyutho nia lembe m’ukiewere iwi Eden, podhone man kulo m’i iye utie vupo kunoke lembatada?

Wakenen lembe mae: Lembe ma jukiewo iwi podho mir Eden utimere oro daru kudhu 6 000. Ubenen nia Musa re m’ukiewe nikadhu kud lembakora kunoke gor m’ular ubino nuti. Kadok kumeno bende, Musa ukiewo lembene oro ma romo 2 500 ing’ei ma lembene utimere. Nwang’u dong’ jukoro pir Eden calu lembe m’utimere con. Nyo ecicopere nia kaka piny ma calu pii ulokere ing’ei oro ma kadhu dak? Ng’om ma wakwo i wiye eni lokere saa ceke. Kabedo ma calu podho mir Eden utie kaka ma digidi bekadhu lee i iye. Nitundo kawoni digidi ma dongo ma romo 17 wii dak mi ng’om zoo udaru yengo piny keca. I kabedo ma kumeno ayi ng’om lokere saa moko ci. M’umedo maeno, pii ma dit m’uumo ng’om i rundi pa Noa uloko ayi ng’om i kite ma wacopo ng’iyo ngo tin eni.c

Ento lembe moko mandha ma wang’eyo ni e: Thangambere uweco iwi Eden calu kabedo mandha. Kulo ario ma juweco pigi, niwacu Efrathi ma Tigre, kunoke Hidekel, fodi ubemol tin dee, man kulo m’uwodhogi ni ceng’ini ceng’ini. Enyutho bende nying’ ng’om ma kulone kadhu kud i igi man enyutho bende lonyo mi ng’ombe ma jung’eyo pigi cuu. Lembe maeni ukonyo nyithindo mir Israel ma con ma gisome pi ninyang’ i lembe dupa.

Nyo lembathunga kunoke tara copo konyo dhanu i ayi ma kumeno? Kunoke nyo gikoso lembe moko ma nwang’u ukwayu juyii konoke jukwer yot yot? “Wang’ ma pol jubed jucaku koro uda kumae: “ubino ceng’ acel, i ng’om moko ma bor.” Ento ka jubekoro kpawa, juyero lembe m’utimere andha calu mi podho mir Eden.

2. Nyo wacopo yiyo andha nia Mungu cwiyo Adamu niai kud i utur man Eva ke niai kud i wel ng’et Adamu?

Sians ma kawoni uyero nia kum dhanu upong’ ku piny dupa i iye ma calu ve hydrogène, oxygène, man carbone, ma gitie kwa piny ma nwang’ere i utur mi ng’om. Ento jucoko dhu piny maeno ceke nenedi kan udoko ni dhanu?

Jururieko ma dupa giyero nia kwo ucaku gire niai kud i piny moko ma tije mbe man emedere pi oro ma dupa pi nidoko ma dongo man m’urombo. Re, wec ma nia “ma tije mbe” copo koso thelembe, nikum piny ceke ma ni kum​—kadok nying’kum ma nok ma nen kud i microskop kende​—de upong’ ku lembe dupa i iye. Ubenen kamaleng’ nia piny moko mbe ma kwo ni iye m’uwok gire man ebitimere de ngo. Ento giracwiya ceke utie kud ayi m’unyutho nia jucwiyogi ku rieko ma malu lee m’usagu mwa.d​—Jurumi 1:20.

Kepar nia ibewinjo wer moko ma mit kunoke ibeneno rangi moko ma leng’ kunoke ibeneno jamtic moko mi teknoloji ma leng’. Nyo ibiyero nia pinyne giwok gigi? M’umbe jiji ibiyero ngo kumeno! Ento piny maeno ceke utucu ungo i nivo mi piny ma tung’ tung’, leng’o man rieko ma malu ma jucwiyo ko kum dhanu. Ka dong’ jucopo yero nenedi ke nia ng’atu m’ucwiyogi mbe? M’umedo maeno, buku mi Thangambere ukoro nia i kind giracwiya ceke, dhanu kende re ma jucwiyo i ayi Mungu. (Thangambere 1:26) De andha, dhanu kende re ma copo bedo kud ava (calu pa Mungu) mi cwiyo piny. Pieno, dhanu copo yiko jamtic mi mizik, ecopo kubo cal, man niyiko teknoloji mange ma wang’u ijo. Nyo ecopo wang’u iwa ka Mungu tie jacwic m’usagu dhanu?

Ka Mungu ucwiyo dhaku niai kud i wel ng’et nico, peko ni kani?e Nwang’u Mungu copo tiyo ku piny mange, ento ayi ma ecwiyo ko dhakune utie ku thelembe ma lee. Emito nia nico ku dhaku gigamiri ma gibed ku winjiri ma ceng’ini, calu “kum acel.” (Thangambere 2:24) Nyo kite ma nico ku dhaku gipong’o ko yeny migi i kindgi man ma gibedo ko i acel ubenyutho ngo terere rieko man mer pa Jacwic?

M’umedo maeno, jururieko ma ponjo kum dhanu giyiyo nia dhanu uai kud i nico acel man dhaku de acel. Nyo lembe ma nwang’ere i Thangambere utie lembe m’urombo ngo?

3. Yen mi ng’eyong’ec man yen mi kwo ubenen ni lembathunga.

Lembe ma nwang’ere i Thangambere ubeponjo ngo nia yen ne gibino ku copo moko ma segi. Ento gibino yen mandha ma Yehova uketho ke pi thelembe moko.

Nyo saa moko dhanu de gitimo ngo lembe ma kumeno? Ku lapor, tek jukwayu ni nyathi ng’om moko nia ewor drapo, junyang’ kamaleng’ nia jubeyero ewor ng’om ma thugi ento ungo yen ku bongu i wiye. Jubim ma dupa bende giyiko jamb ker mi wic pi ninyutho ker migi.

Dong’ yen ario enoke ubenyutho ang’o? Judaru wodho paru ma tung’ tung’ iwi lembene. Dwokowang’ lembe mandha utie yot, ento eketho i iye lembe dupa. Yen mi ng’eyong’ec mi gin ma ber ku gin ma rac ubenyutho rwom ma Yehova kende re ma utieko mi ketho cik iwi gin ma ber ku gin ma rac. (Yeremia 10:23) Ma jiji mbe nikwalu nyingyen maeno ubino dubo! Yen mi kwo ke lundo ubenyutho nia Mungu kende re ma utie ku copo mi miyo kwo ma rondo ku rondo.​—Jurumi 6:23.

4. Thwol m’uweco ubenen ni lembathunga.

M’umbe piem, lembe maeno ma nwang’ere i Tangambere, nyang’ i iye copo bedo tek ka wakwanu ngo ku lembe ma nwang’ere i theng’ Biblia mange. Ento nok nok Lembagora miyo lero iwi lembe ma nang’ nyang’ i iye copo bedo tek.

Ng’a kunoke ang’o m’uketho thwol uweco? Juisrael ma con gigam ginyang’ i lembe mange m’ukonyogi ninyang’ iwi lembe ma thwol utimo. Ku lapor, ginyang’ nia kadok nang’ thwol weco ngo de, re kum moko mi tipo copo ketho lei weco. Musa ukiewo lembe iwi Balaam; Mungu uoro Malaika pare uketho kana pa Balaam uweco calu dhanu.​—Wel 22:26-31; 2 Pethro 2:15, 16.

Nyo tipo moko mange, uketho i iye judhu Mungu copo timo udu bende? Musa uneno weg ajoga mi Misiri gitimo udu ma rom ku pa Mungu, ma calu ve niloko uluth udok ni thwol. Copo mi timo udu ma kumeno ai i bang’ judhu Mungu ma tie ku kum mi tipo kende.​—Ai 7:8-12.

Ubenen kamaleng’ nia tipo ma leng’ re ma utelo wi Musa pi nikiewo buku pa Yob. Bukune ukoro lembe lee iwi jadhu Mungu, Sitani, m’ubeketho bedo cuu mi jurutic pa Yehova i amulaic ku vupo pare. (Yob 1:6-11; 2:4, 5) Nyo nyithindo mir Israel ginyang’ nia sitani re ma utiyo ku thwol i Eden pi niweco i bang’ Eva man nituro bedocu pare i wang’ Mungu? Ubenen nia etie de kumeno.

Nyo Sitani re ma uketho thwol uweco? Yesu ulwong’o Sitani nia “jandra man won ndra.” (Yohana 8:44) “Won ndra” copo bedo ng’atu m’ucwayu ndra ma kwong’a, nyo kumeno ngo? Ndra ma kwong’a junwang’u iI wec ma thwol uyero ni Eva, m’ekoc ko kud i kum poyowic pa Mungu ma nia tek gicamu nying’ yen ma jukwero igi, e gibi tho. Thwol uwacu kumae: “Wubitho andha ngo.” (Thangambere 3:4) Ubenen kamaleng’ nia Yesu ung’eyo ya Sitani re ma uketho thwol uweco. Lembanyutha ma Yesu nyutho ni Jakwenda Yohana unyutho lembene kamaleng’, elwong’o Sitani nia “thwol ma con.”​—Lembanyutha 1:1; 12:9.

Nyo wacopo yiyo andha nia giracwiya mi tipo m’utie ku copo romo tiyo ku thwol man niketho eweci? Kadok dhanu ma copo migi rom ungo ku pa giracwiya mi tipo, gicopo ketho piny moko nen nia ubeweco kara dhanu giyi.

Lembe m’uketho wacopo bedombe ku jiji

Nyo iromo yiyo ngo nia piem ma junyanyu iwi Thangambere ka there mbe? I ayi mange, lembe moko nuti ma romo ketho wayiyo nia eno tie lemandha.

Ku lapor, Julwong’o Yesu nia “Jamulembe mandha man andha.” (Lembanyutha 3:14) Ebedo ng’atu ma leng’, ecwayu ngo vupo, eloko ngo lemandha nyanok dee. M’usagu zoo, eponjo dhanu nia elar ekwo lee i wang’ nibino kwo i ng’om. I andha, elar ekwo i ng’et Won ma Yehova i wang’ ma fodi ng’om umbe.” (Yohana 17:5) Ebino kwo kinde ma kwo ucaku iwi ng’om. Lembang’o ma Jamulembe maeno m’usagu jumulembe zoo uyero ma romo tielo cwinywa?

Yesu uyero nia Adamu giku Eva gikwo andha. Yesu uweco iwi gamiri migi, kinde m’ebino koro pi cik pa Yehova iwi gamiri i kind nico acel ku dhaku acel. (Matayo 19:3-6) Ka nwang’u gikwo ungo man ka nwang’u podho ma gikwo i iye de utie lembathunga, nen nia Yesu uwondere kunoke ubino cwayu ndra. Ento etie kumeno ngo! Yesu ular ubino i polo, ebino neno lembe m’ubetimere i Eden. Lembang’o mange ma copo ketho wayiyo m’usagu maeno?

I andha, niyiyo ngo lembe ma nwang’ere i Thangambere tie nikoso yiyoyic i Yesu. Koso yiyoyic ma kumeno ketho wanyang’ ungo i ponji moko ma dongo mi Biblia man iwi lembang’ola ma tielo cwiny. Wakenen nia i ayi ma kani.

[Korolembe mi there]