Octubre
Octubre 1, jueves
Khitinakatï jachapki ukanakampejj jachapjjarakim (Rom. 12:15).
Jaqen chuymapan kunas utji uk Jehová Diosasa Jesusas sum yatipjje, jiwasajj janiw uk yatktanti, ukhamäkchisa, mayninakajj kunjamäsipkisa, kuna yanaptʼsa munapjje uk amuysnawa (2 Cor. 11:29). Akapachan janis yaqhanakat sinttʼasiñajj utjkchejja, apóstol Pablojj siskäna ukarjam sarnaqañatakiw chʼamachastanjja. Jupajj akham sänwa: “Jan jumanak pachpatak llakisipjjamti, jan ukasti mayninakatsa llakisipjjarakim” sasa (Filip. 2:4). Jilïr irpirinakaw sinttʼasirïñatak jukʼamp chʼamachasipjjañapa, ¿kunatsa? Jupanakar katuyatäki uka ovejanakar kunjamsa uñjasipki ukatjja Diosaruw cuenta churapjjani (Heb. 13:17). Jilat kullakanakar yanaptʼañatakejja, jilïr irpirinakajj sinttʼasirïpjjañapawa. ¿Kunjamsa uk uñachtʼayapjjaspa? Sinttʼasir jilïr irpirinakajja, jilat kullakanakatak tiempo apstʼasipjjewa. Jupanakar jisktʼasajj pacienciampiw istʼapjje. Diosan mä munat serviripajj kunjamas jikjjatasi uk jan sañ puedki, ukhaw jilïr irpirinakajj pacienciamp istʼañatak jukʼamp chʼamachasipjjañapa (Prov. 20:5). Jilïr irpirinakajj jilat kullakanakar istʼañatak tiempo apstʼasipjje ukhajja, jukʼampiw jilat kullakanakajj jilïr irpirinakar confiyapjje, munasipjjaraki, jilïr irpirinakas ukhamarakiw jupanakar uñjapjje (Hech. 20:37). w19.03 pág. 17 párrs. 14-17
Octubre 2, viernes
Horasapar arsut mä suma arojja, qori manzanajj qollqe bandejar uchatäki ukhamawa (Prov. 25:11, NM).
Yuspärasirïñajj yaqhanakamp mä suma manqʼa manqtʼasiñampi sasiwa. Yuspärapjjestu ukhajj kusistanwa. Ukampis jiwasajj yuspärtan ukhajja, jupanakaruw kusisiytanjja, ¿kunatsa? Yuspärtan ukhajja, jiwasar yanaptʼañatak chʼamachasitapajj jan inamayätapwa amuyapjje. Ukhamatwa jupanakampejj jukʼamp sum apastanjja. Kunjamtï jichhürutak ajllita textojj siskejja, yuspärasirïñajj wali valoranit uñjatawa. Qollqe bandejar uchat qori manzanajj wali sumitäspawa, wali valoranirakïspawa. Ukham mä regalo churapjjestaspa ukhajj ¿kunjamakis jikjjatassna? Maynir yuspärañajj ukhamarakïspawa. Kunjamatï qorit lurat mä manzan wali sum imasksnajja, ukhamarakiw yuspärktan uka jaqenakajj arunakas imapjjaspa, mä arunjja, janiw armapkaspati. w19.02 pág. 15 párrs. 5, 6
Octubre 3, sábado
Jaqejj jiwasat maynïkaspas ukhamaw tukjje, kunatejj askïki, ukhamarak kunatejj ñanqhäki uksa yatjjarakiwa (Gén. 3:22).
Adanampi Evampejj aski ukhamarak ñanqha yatiñ churir qoqat manqʼapkäna ukhajja, Jehová Diosaru, leyinakapar jan confiyapjjatapwa uñachtʼayapjjäna. Kunatï walïki jan walïkaraki uk jupanak pachpa amtañwa ajllipjjarakïna. Ukham lurasajja, Diosamp sum apasiñsa wiñayatak jakañsa aptʼasipjjänwa. Wawanakaparus mä usükaspas ukhamwa juchsa jiwañsa apkatapjjäna (Rom. 5:12). Adanampi Evampejj jan walpunwa lurapjjäna. Ukampis Etiopía markankir mä jilïr oficialajja, Felipen arunakap istʼasajj ukspachaw bautisasïna. Ukhamatwa kuntï Jehová Diosasa Jesusas jupa layku lurapkäna ukar yuspäratap uñachtʼayäna (Hech. 8:34-38). Jiwasajj jakäwis Diosar katuyasktan, ukhamarak uka jilïr oficialjam bautisasktan ukhajja, Jehová Diosar confiyatasa, kuntï Jupasa Jesusas jiwas layku lurawayapki ukar yuspärataswa uñachtʼaytanjja. “Kunatï walïki jan walïkaraki uk Diosakiw saspa” sasin confiyataswa uñachtʼayaraktanjja. w19.03 pág. 2 párrs. 1, 2
Octubre 4, domingo
Taqpach chuymampiw Diosar yupaychä (Job 27:5, NM).
Diosar taqpach chuymamp serviñajja, Jupar taqe chuym yupaychaña, munasiña, Jupatakjam sarnaqaña sañwa muni. Biblianjja, hebreo arut “Diosar taqpach chuymamp serviña” sasin jaqokipaski uka arojj phoqata, maypacha, jan ukajj jan usuta sañatakiw apnaqasi. Moisesan Leyiparjamajja, sacrificiot loqtaskäna uka animalanakajj janiw usutäpjjañapäkänti (Lev. 22:21, 22). Diosan servirinakapajja, janiw jan kayuni, jan jiñchuni, jan nayrani, jan ukajj usuntata animalanak sacrificiot loqtapjjañapäkänti (Mal. 1:6-9). ¿Kunatsa Jehová Diosar kuntï churktan ukajj phoqatäñapa? Aka toqet amuytʼañäni. Mä fruta alastan ukhajja, janiw laqʼotäñapäkiti ni chikatakïñapäkisa, jan ukasti, maypachäñapawa. Jehová Diosarojj ukhamarakiw taqpach chuymampi munasiñasa, janipuniw Jupat jitheqtañasäkiti. Diosajj maypachäñaswa muni, mä arunjja, taqpach chuymampi Jupar serviñaswa muni. w19.02 pág. 3 párr. 3
Octubre 5, lunes
Yatichäwimarojj walpun munasta: ¡Sapüruw ukjjat lupʼiskta! (Sal. 119:97).
Chuymas jarkʼaqañatakejja, janiw Supayan jan wali amuyunakapat jarkʼaqasiñakejj wakiskiti, jan ukasti, suma amuyunak chuymasar mantañapatakiw chʼamachasiñasaraki. Perqanakamp muyuntata nayra markanakanjja, punku uñjirejja, enemigonakan jan mantapjjañapatakiw markan punkunakap jistʼkatirïna. Ukampis yaqha urunakajja, manqʼañanaka ukat yaqha ukhamanak mantañapatakiw punkunak llawirirïna. Janitï ukham lurkaspäna ukhajja, jaqenakajj manqʼatjamaw jiwarapjjaspäna. Niya ukhamarakiw Jehová Diosan yatichäwinakap chuymasar mantañapatak chʼamachasiñasa. Diosan amuyunakapajj Biblian qellqatawa, ukhamajj Biblia sapa kuti liytʼkasajja, kunjamsa ukajj amuyunakasansa luratanakasansa yanaptʼistaspa ukwa lupʼiñasa. Biblia liyitasajj jan inamayäñapatakejja, ¿kunanaksa lursna? Maya, Jehová Diosar mayisiñasawa, ‘musparkañ arunakamʼ amuyañatak yanaptʼita sasaw Diosar mayissna (Sal. 119:18). Paya, kuntï liyktan ukatwa lupʼiñasa. Ukanak lurtan ukhajja, Diosan arunakapajj chuymasaruw purtʼistu, amuyunakapsa wali valoranitwa uñjtanjja (Prov. 4:20-22). w19.01 pág. 18 párrs. 14, 15
Octubre 6, martes
Jachʼañchir sacrificionakjja Diosar loqtapjjapuniñäni (Heb. 13:15).
Taqeniw mayj mayjätanjja, uk yatisaw Diosajj sacrificionakas wali valoranit uñji. Israelitanakajj loqtapkäna uka sacrificionakat parltʼañäni. Yaqhep israelitanakajja, mä oveja jan ukajj mä cabritwa Diosar loqtapjjerïna. Pobrenakasti, ‘pä paloma, jan ukajj pä paloma wawanakwa’ loqtapjjarakirïna. Jukʼamp pobrenakasti, “pä kilo wali suma jakʼu” Diosar loqtapjjerïna (Lev. 5:7, 11). Jakʼun alapajj wali minusakïnwa, ukhamäkchïnsa Diosajj wali valoranitwa uka sacrificio uñjäna, ukampis jakʼojj ‘wali suma jakʼüñapänwa’. Jehová Diosajj pachpakwa amuyaski. Jupajj janiw Apolos chachjam ‘suma parltʼir jaqëñassa’, ni Pablo chachjam chuymar purtʼkiripun arstʼañassa suykiti (Hech. 18:24; 26:28). Jan ukasti, qhawqtï lurirjamäktan ukarjam taqe chuyma arstʼañaswa suyi. Pä sencill qollqemp yanaptʼiri viuda warmit amtañäni. Kunapatï utjkäna uk qʼal churatapatjja, Diosajj wali valoranitwa jupar uñjäna (Luc. 21:1-4). w19.01 págs. 8, 9 párrs. 3-5
Octubre 7, miércoles
Sutij laykojja taqe jaqenakaw uñisipjjätam (Mat. 10:22).
Akapachankir jaqenakampi uñisitäñwa suytanjja. Jesusan arunakaparjamajja, discipulonakapajj jan sinttʼasis arknaqataw qhepa urunakan uñjasipjjañapäna (Mat. 24:9; Juan 15:20). Kunjamtï Isaiasajj siskänjja, enemigonakasajj janiw aleqak uñisipkistaniti, jan ukasti, kunaymanitwa jan waltʼayañ munapjjarakistani. ¿Kunjamsa uk lurapjjani? Jan amuykay engañonakampi, jiwasat jan walinak parlasa, jan sinttʼasis arknaqasaw jan waltʼayañ munapjjestani (Mat. 5:11). Diosajj janiw ukanak lurapjjañapatak jarkʼkaniti (Efes. 6:12; Apoc. 12:17). Ukampis janiw ajjsarañasäkiti. Diosajj akham sistuwa: “Jumar tukjañäkis uka armjja janiw khitis jichhakam lurkiti [jan ukajja, ‘uka armanakajj inamayakïniwa’, NM]” sasa (Is. 54:17). Uka arunak janipuniw armañasäkiti. Kunjamtï mä perqajj jachʼa thayanakat jarkʼaqkistojja, ukhamarakiw Jehová Diosajj ‘qhoru jaqenakan phustʼatanakapat’ jarkʼaqestu (Is. 25:4, 5). Ukhamasti, enemigonakasajj tʼaqesiykistu ukajj janiw wiñayatakïkaniti (Is. 65:17). Jiwasar chhaqtayañatakejj walsa chʼamachasipkchinejja, “qʼala tukjataw uñjasipjjani” (Is. 41:11, 12). w19.01 págs. 6, 7 párrs. 13-16
Octubre 8, jueves
Kawkjantï Jehová Diosan espiritupajj utjki ukanjja, libre jakasiñaw utji (2 Cor. 3:17).
Wayn tawaqonaka, Diosajj libre jakasiñar wal munasi, jiwasarus libre jakasiñ munirwa lurarakistu. Ukampis sum sarnaqañamwa muni, ukhamat jan walinakar jan purtʼasiñamataki. Inas jumajj pornografía uñchʼukiri, qʼañu juchanak luriri, jiwañar aptʼirjam anatañanak anatiri, drogasiri jan ukajj alcohol umiri wayn tawaqonakar uñtʼsta. Ukanak lurasajj inas mä rato kusisipjjchi. Ukampis qhepatjja, jan walinakanwa uñjasipjje. Sañäni, ukanakaruw yatintapjje, usuntapjjewa, jiwañar kunaw puripjje (Gál. 6:7, 8). Jupanakajj libres jakasipkaspa ukhamwa amuyasipjje, ukampis janiw ukhamäkiti (Tito 3:3). Ukampis Diosar istʼañajj wal yanaptʼistu. Usunakatsa jarkʼaqestuwa, cheqpachapuniw libre jakasiraktanjja (Sal. 19:7-11). Jumatï Jehová Diosan leyinakaparjam sarnaqäta, yatichäwinakaparjam luräta ukhajja, Jehová Diosasa, awk taykamas suma amtaruw purini sasaw confiyapjjätam (Rom. 8:21). w18.12 págs. 22, 23 párrs. 16, 17
Octubre 9, viernes
Chachajj awkipsa, taykapsa jaytjja[niwa], warmipampi mayachasjjañataki, panpachanisti mä sapa jaqekïpkaspasa ukhamäpjjaniwa (Gén. 2:24).
Adanan juchachasitap laykojja, walja jan waltʼäwinakaw utjawayi. Ukanakat mayajj jiwañawa, ukasti casarasiñarojj jan waltʼayiwa. Apóstol Pablojja, mä warmin chachapatï jan ukajj mä chachan warmipatï jiwjjchejja, casarasiñatak librëjjewa sasaw qhanañchäna (Rom. 7:1-3). Diosajj israelitanakar churkäna uka Leyinjja, casarat chacha warminakajj kunjamsa jakasipjjañapa ukanakatwa qhanañchäna. Sañäni, uka tiemponjja, mä chachajj walja warminakanïspänwa, Leyejj janiw uk jarkʼkänti, ukajj poligamia sasin uñtʼatawa. Diosajj Ley churkäna uka nayratpachaw ukham jakañajj utj-jjäna. Ukampis Leyejj warminakaru wawanakaruw jan walinakat jarkʼaqäna. Sañäni, mä israelitatejj mä esclavampi casaratäjjasin yaqhamp casarasispäna ukhajja, nayrïr warmiparojj kunjamtï uñjirïkäna ukham uñjaskakiñapänwa. Diosajja, cuidaskakiñapa sum uñjaskakiñapwa munäna (Éx. 21:9, 10). Jiwasajj janiw uka Leyirjam sarnaqjjtanti, ukampis casaratanakan sum jakasipjjañapwa Diosajj munäna, ukwa amuytanjja. Ukajj casarasiñar Diosjam sum uñjañatakiw yanaptʼistu. w18.12 pág. 10 párr. 3; pág. 11 párrs. 5, 6
Octubre 10, sábado
Maynitejj jumanakar taqe akanaka avistʼapjjeristam ukkhasa janiw amuyapkasmati (Hab. 1:5).
Habacuc profetajj Jehová Diosar llakinakap jaytasajja, ‘kunsa lurpachäni’ sasaw jisktʼaspachäna. Jehová Diosajj mä munasir awkjamaw kunjamsa Habacuc profetajj jikjjatasïna uk amuyäna, ukatwa jan toqenoqkänti. Jupajj jan kamachtʼirjamäsaw ukham mayisïna uksa Diosajj yatïnwa. Uka arunakajj Diosar jan istʼasir israelitanakatakïnwa. Diosasti kunsa jupanakar lurani ukanakwa profetar yatiyäna, amuyatajja juparuw nayraqat yatiypachäna. Jehová Diosajja, kuntï lurañ amtkäna ukatak wakichtʼatätapwa Habacuc profetar yatiyäna. Jupajja, caldeonakampi jan ukajj babilonionakampiw uka markar castigañ amtäna. ‘Urunakamana’ sasinjja, profetajj jakkäna uka urunakanwa juiciojj purinini sañwa Diosajj munäna. ¿Habacuc profetajj ukham sañapti suypachäna? Janiwa. Kuntï Jehová Diosajj siskäna ukajja Judá markankirinakarojj jukʼampiw tʼaqesiyañapäna. w18.11 pág. 15 párrs. 7, 8
Octubre 11, domingo
Diosajj taqe kasta jaqenakan salvasipjjañapa ukhamarak kunatejj cheqäki uk sum uñtʼapjjañapwa muni (1 Tim. 2:4).
¿Kunjamsa Diosar janïr uñtʼapki ukanakarojj uñjañasa? Diosat mä jukʼa yatirinakarojj sinagoganakansa apóstol Pablojj yatiykchïnjja, janiw judionakaruk yatiykänti, jan ukasti, yaqha diosanakar adoririnakarus yatiyarakïnwa. Pablojj misionerot nayrïr kuti viajkäna ukhajja, Licaonia toqenkirinakajj Zeus, Hermes diosanakaw jaqenakar tukupjje sasaw Pablompiru Bernabeampirojj jachʼañchapjjäna. Uk uñjasajja, ¿wali uñtʼata, aytat jaqëñti munapjjäna? ¿Tʼaqesitasat ukham jachʼañchatäñajj walikïskiwa sapjjänti? ¿Ukajj Diosan arunakap yatiyañatakiw yanaptʼani sasat amuyapjjäna? Janiwa. Ukham lurañat sipansa jankʼakiw isinakap chʼiyanoqasipjjäna, jaqenak taypir mantasajj wali jachʼatwa akham sas arnaqasipjjäna: “Tatanaka, ¿kunatsa akanak lurasipkta? Nanakajj jumanakjam tʼaqesir jaqekïpjjaraktwa” sasa (Hech. 14:8-15). w18.09 pág. 5 párrs. 8, 9
Octubre 12, lunes
¿Janit jumanakajj yatipkta? Jan cheqapar sarnaqer jaqenakajj janiw Diosan Reinopjja katoqapkaniti. Jumanakat yaqhepajj ukhamäpjjayätawa. Jichhasti jumanakajj qʼomachatäjjapjjtawa, cheqap sarnaqerit uñjatäjjapjjaraktawa (1 Cor. 6:9, 11).
Bibliat yateqasin ukarjam sarnaqañ munstan ukhajja, jan wali amuyunaksa jan wali lurañanaksa jaytjjañasawa. Apóstol Pedrojj akham sänwa: “Jumanakajj jichhajj Diosar istʼir wawanakapäpjjtawa, ukhamajj jan wali munañanakarjamajj jan sarnaqjjapjjamti, kunjamtï Diosar jan uñtʼkasajj sarnaqapjjayätajj ukhama” sasa. Ukatjja, “taqe sarnaqäwinakaman santöpjjam” sasaw sarakïna (1 Ped. 1:14, 15). Corinto markankirinakajj jan wali luririnakäpjjänwa, ukampis Diosar uñtʼapkäna ukanakajja, uka jan walinak jaytjjapjjänwa. Jichhürunakanjja, waljaniw Diosar uñtʼjjasajj jan wali lurañanak jaytjjapjjaraki. Pedrojj akham sänwa: “Jumanakajj walja tiempow akapachankir jaqenakan munañanakap lurjjapjjtajja, jan jukʼampi ukanak lurjjapjjamti. Jumanakajja juchanak jan phenqʼani lurasa, jan walinak wal munasa, jiljañamp machjasisa, jan wali loqhe fiestanakana, machjasiñ fiestanakan sarnaqasa ajjtaskañ idolonakar adorasa ukhamaw nayrajj sarnaqapjjayätajja” sasa (1 Ped. 4:3). w18.11 pág. 6 párr. 13
Octubre 13, martes
Taqe khitinakatï wiñay jakañatak suma chuymanïpkäna ukanakajj creyentëjjapjjänwa (Hech. 13:48).
‘Wiñay jakañatak suma chuymanïpki’ uka jaqenakar ¿kunjamatsa jikjjatsna? Kunjamtï nayrïr patak maranakan jakir cristianonakajj lurapjjerïkänjja, ukhamarakiw Diosan arunakap yatiyasaki jikjjatsna. Jesusajj jupanakar akham sänwa: “Jachʼa markar mantasasa jiskʼa markar mantasasa, khititï jumanakar sum katoqapkätam ukar thaqtapjjam” sasa (Mat. 10:11). Khitinakatï jan suma chuymanïpki, jachʼa jachʼa tukurïpki, jan ukajj Diosat jan yatiñ munapki ukanakajj janiw istʼañ munapkaniti. Jiwasajja, suma chuymanïpki, humilde chuymanïpki, Diosan cheqa yatichäwinakap wal yatiñ munapki ukanakaruw thaqtanjja. Ukatakejj Jesusat parltʼañäni. Jupajj carpinterot trabajkäna ukhajja, mesanaka, sillanaka, punkunaka, yukunaka lurañatakejj suma maderanakwa thaqerïpachäna. Suma madera jikjjatasajja, lurañatakejj herramientanakap sum apnaqpachäna. Jiwasajj ukhamarakiw nayraqatajj suma chuyman jaqenakaru thaqañasa, jikjjatasajja kawkïr yanaptʼanakatï utjkistu ukampiw Jesusan arkiripar tukupjjañapatak yanaptʼañasa (Mat. 28:19, 20). w18.10 pág. 12 párrs. 3, 4
Octubre 14, miércoles
Felipejj Samaria markar saraqasaw jupanakar Cristot yatiyañ qalltäna (Hech. 8:5).
Jan walinakan uñjaskäna ukhajja, Diosan arunakap yatiyañaw Felipe chachatakejj nayrankäna, ukajj wali yateqaskayawa. Felipejj ukhakiw mä luräwi Jerusalenan katoqäna (Hech. 6:1-6). Esteban chachar jiwayapkäna uka qhepatjja, Diosan servirinakaparuw jan waltʼayañatak arknaqañ qalltapjjäna. Jesusan yaqhep arkirinakapar Jerusalén markat escapir uñjasajja, Felipejj janiw ukhamak qheparkänti, jan ukasti Samaria markaruw yatiyir sarjjäna, uka markanjja Diosan arunakapajj mä jukʼakiw yatiyatäskäna (Mat. 10:5; Hech. 8:1). Felipe chachajja, Diosan espíritu santopajj kawkir saram sischïnjjay ukar sarañatakejj jankʼakïnwa. Ukatwa Diosajj kawkjantï janïr yatiyatäkäna uka cheqanakan yatiyañapatak yanaptʼäna. Uka tiemponjja, judionakajj janiw samaritanonakarojj sum uñjapkänti. Ukampis Felipejj janiw jupanakar yaqhachkänti, antisas taqe chuymaw Diosat yatiyäna. Samaritanonakasti “mä amtakiw” Feliper istʼapjjäna (Hech. 8:6-8). Jakäwipan walja cambionakas utjkchïnjja, Felipejj Diosan arunakap yatiyañwa nayrar uchäna, ukatwa Jehová Diosajj juparusa familiaparus wal bendisïna (Hech. 21:8, 9). w18.10 pág. 30 párrs. 14-16
Octubre 15, jueves
Mayninakajj kunjamäsipkisa ukjja amuyapjjapuniñäni, ukhamat munasiñasa wali suma luräwinakasa jukʼamp utjañapataki (Heb. 10:24).
Kunapachatï Jesusajj Decápolis toqenkaskäna ukhajja, “mä oqar jaqeruw jupan ukar irpanipjjäna, uka jaqejj khakharakïnwa” (Mar. 7:31-35). Jesusajja ‘jaqenak taypit yaqha cheqar irpasaw’ uka jaqer qolläna. ¿Kunatsa ukham luräna? Niyakejjay oqarächïnjja, jaqenak taypinkañ ajjsarayaspachänwa. Jiwasajj janiw milagronak lurktanti, ukampis jilat kullakanakajj kunjamäsipkisa, kuna yanaptʼsa munapjje ukanak amuysnawa cheqas amuyañasawa. Oqaräkäna uka jaqejj kunjamas jikjjatasïna uk Jesusajj amuyänwa. Jiwasajj chuymankipstat jilat kullakanakatsa usutanakatsa khuyaptʼayasiñasarakiwa. Diosan servirinakapatakejja, jukʼa tiemponak waljanak lurañat sipansa munasiñaw jukʼamp wakiskirejja (Juan 13:34, 35). Uka munasiñaw jilïr jilat kullakanakar yanaptʼañatakisa, usutäpki ukanakar yanaptʼañatakis chʼamañchtʼistu. Jupanakarojj yatiyir sarapjjañapataki, tantachäwinakar sarapjjañapatakiw yanaptʼtanjja. Janis jiwasjam jukʼamp horanak predikirjamäpkchejja, munasiñatwa yanaptʼtanjja (Mat. 13:23). w18.09 págs. 29, 30 párrs. 7, 8
Octubre 16, viernes
Sapa maynis kunatï jaqe masipar kusisiyki, kunatï jupatak walïkaraki ukanak thaqañapawa, ukhamat jupar chʼamañchtʼañataki (Rom. 15:2).
Jehová Diosatakejj taqe servirinakapaw wali valoranïtanjja. Jesusasa wali valoranitwa uñjarakistu, jupajj jiwas laykuw jakañap aptʼasiwayi (Gál. 2:20). Jilat kullakanakasarojj taqe chuymaw munastanjja, sumwa uñjañ munaraktanjja. Jupanakar chuymachtʼañatakejja, “kunanakatï mayninakamp sumankañataki ukhamarak maynit maynikam chʼamañchtʼasiñatak yanaptʼkistu ukanak lurañatakejj chʼamachasiskakiñäni” (Rom. 14:19). Aka oraqejj mä Paraisor tukuyatäjjani uka uru puriniñap wal muntanjja, ukanjja janipuniw kunat aynachtʼañasa ni llakisiñas utj-jjaniti. Usuntañanakasa, guerranakasa, jiwañasa, jan waltʼayatäñatak arknaqatäñasa, familian jan waltʼäwinakasa, yaqha ukhamanakas janiw utj-jjaniti. Waranqa maranak tukuyatarojja, jaqenakajj perfectöjjapjjaniwa. Jehová Diosajj qhep qhepa yantʼar atipjirinakarojj wawanakaparjamaw uñj-jjani, jupanakajj “Diosan wawanakapjamaw libre jakapjjarakini” (Rom. 8:21). Ukhamajja, munasiñat mayninakar chʼamañchtʼasipkakiñäni, Diosajj arsuwayki uka Paraisor mantañatakis maynit maynikam yanaptʼasisipkakiñäni. w18.09 pág. 14 párr. 10; pág. 16 párr. 18
Octubre 17, sábado
Yatichäwimarojj walpun munasta: ¡Sapüruw ukjjat lupʼiskta! (Sal. 119:97).
Yatjjatañajja, janiw qellqatanak aleqak liyiñakïkiti, ni jisktʼanakan qhanañchäwinakap raytʼañakïkisa. Jan ukasti kunatsa Diosajj ukham lurpacha, kunatsa ukham amuyi, ukanakat amuytʼañasawa. Kunatsa Diosajj yaqhepanak lurañamawa sispachïstu, yaqhepanak janiw lurañamäkiti sarakpachïstu ukanak amuyañatakis chʼamachasiñasarakiwa. Kuna jan wali amuyunak apanukuñas wakisispa ukanakatsa amuytʼañasarakiwa. Cheqas yatjjatkasin taqe ukanakat lupʼiñajj chʼamakïspawa, ukampis lupʼiñatakejj tiempo apstʼasiñasawa. Sañäni, jiwasatï mä hora yatjjatstanjja media hora lupʼiñaw wakisispa (1 Tim. 4:15). Diosan Arupat sapa kut lupʼtan ukhajja, jiwas pachpaw Jehová Diosan amuyunakapajj cheqapätap amuytanjja. Diosajj kunjamsa amuyi uk jukʼampiw amuytanjja, Jupjam amuyañsa yateqaraktanwa. Nayra amuyunakas apanuktan ukhajja, amuyunakas machaqaptayksnas ukhamawa (Rom. 12:2). Ukham lurasajj jukʼat jukʼatwa Jehová Diosjam amuyañ yateqtanjja. w18.11 pág. 24 párrs. 5, 6
Octubre 18, domingo
Nanakajj Diosamp chika trabajirïpjjtwa (1 Cor. 3:9).
Nayrïr patak maranakanjja, apóstol Pablojj jupampita mayni cristianonakampit parlkasajj akham sänwa: “Nanakajj Diosamp chika trabajirïpjjtwa” sasa. Jupanakajj Jehová Diosan cheqa yatichäwinakap ayruntapkaspasa umampis warjjatapkaspa ukhamänwa (1 Cor. 3:6). Jiwasajj ukhamarakiw ‘Diosamp chika trabajsna’, ukatakejja tiemposampi qollqesampi chʼamasampiw Diosan arunakap yatiyañatak yanaptʼsna. Ukham lurañajj mä suma bendicionawa. Diosan arunakap yatiyañataki, Jesusan arkiripar tukuyañataki tiemposampi chʼamasampi yanaptʼtan ukhajja, wali kusisitätanwa. Yaqhanakar Bibliat yatichapki uka jilat kullakanakajja, ukham yanaptʼañajj wali kusiskañawa sasaw sapjje. Mä jaqejj Biblian cheqa yatichäwinakapa amuyas wal kusisi, Diosarus jukʼamp confiyi, nayra jakäwipsa jaytjje, kuntï yateqki uk yaqhanakarus parli ukhajja, wali kusiskañawa. Jesusas ukhamarakiw 70 arkirinakapajj yatiyir sarasin suma experiencianak jikjjatasa ‘wali kusisit’ kuttʼanipkäna ukhajj kusisirakïna (Luc. 10:17-21). w18.08 pág. 20 párrs. 11, 12
Octubre 19, lunes
Jan amuytʼan jaqewa, jupa pachpan amuytʼaparu alkataski ukajja (Prov. 28:26).
Jiwasatï amuyusaruki confiysna ukhajja, pantjasiyistaspawa. Janis sum yatjjatañajj wakiskaspa ukhamwa amuyjjaraksna. Mä jilatampi jan ukajj mä kullakampi jan sum apasktan ukhajja, mä kun yatisajj cheqati janicha uk yatiñajj chʼamarakïspawa. Jupajj kuna jan waltï lurkistu ukatak lupʼisksna ukhajja, jupat jan walinakakwa amuyjjsna. Jupat kuna jan walsa parlir istʼsna ukhajja, jankʼakiw ukar creysna. Ukhamajja, janipuniw maynitak chuyma ustʼata sarnaqañasäkiti, ukham sarnaqasajj jankʼakiw jan sum yatkasina jupat jan wal amuysna (1 Tim. 6:4, 5). Ukhamajj chuyma ustʼata sarnaqañsa envidiasiñsa chuymasat apsuñasawa. Jilat kullakanakasarojj munasiñasawa, taqe chuymarakiw perdonañasa uk janipun armapjjañäniti (Col. 3:12-14). w18.08 pág. 6 párr. 15; pág. 7 párr. 18
Octubre 20, martes
[Jehová] Diosamankiw alajjpachasa, [...] akapachan oraqenakasa, taqe kunatï ukan utjki ukanakasa (Deut. 10:14).
Niyakejjay taqenis Diosan luratästanjja, Jupankapjjtanwa (Sal. 100:3; Apoc. 4:11). Aka walja maranakanjja, Jehová Diosajj walja jaqenakaruw Jupar servipjjañapatak ajllïna. Amuytʼañataki, Salmo 135 qellqatanjja, Diosat jan jitheqtir israelitanakarojj Diosajj ‘markapäñapatakiw ajllisïna’ sasaw qhanañchi (Sal. 135:4). Oseas libronjja, jan israelitäpki ukanakat yaqhepajj Jehová Diosan markaparuw tukupjjani sasaw qhanañchasïna (Os. 2:23). Uka profeciajja, Jehová Diosajj jan judiöpkäna uka jaqenakamppachar Cristomp chika apnaqanipjjañapatak ajllkäna ukhaw phoqasïna (Hech. 10:45; Rom. 9:23-26). Uka ajllitanakarojj ‘santo markankirinaka’ sasinwa uñtʼasi, jupanakaw ‘Diosan ajllit markapäpjje’. Jupanakarojj Jehová Diosaw alajjpachan jakapjjañapatak espíritu santompi ajlliwayi (1 Ped. 2:9, 10). Diosar jichha tiempon jan jitheqtas servisipki uka jila parte cristianonakajja, aka oraqen jakasiñwa suyasipki. Jupanakarojj Jehová Diosajj ‘markapjama’, ‘ajllitanakaparjamaw’ uñtʼasi (Is. 65:22). w18.07 pág. 22 párrs. 1, 2
Octubre 21, miércoles
Cristo Jesusajj kunjam amuyunïkäntejj uka pachpa amuyunïpjjarakim [...] Taqe kun apanukusaw jupajj mä esclavor tuküna (Filip. 2:5, 7).
Cheqpach cristianonakajj Jesusatwa yateqastanjja. Jupajj kunjamatsa wajjtʼirïsna jan ukajj churirïsna ukwa uñachtʼayistu (Mat. 20:28). Ukhamasti sapa mayniw akham jisktʼasiñasa: “¿Kunjamsa Jesusat jukʼamp yateqasirista?” sasa (1 Ped. 2:21). Jiwasatï Diosatsa Yoqapatsa yateqasiñäni ukhajja, Diosampejj suma uñjatäñäniwa. Ukatakejj mayninakat llakisiñasawa, kuna yanaptʼsa munapjje uksa amuyañasarakiwa. Ukham lurañajj kunja wakiskirisa uk amuyapjjañapatakejj jaqe masipar khuyaptʼayiri samaritano jaqetwa Jesusajj parläna. Arkirinakapajj taqe kasta jaqenakaruw yanaptʼapjjañapäna ukwa ukampejj yatichañ munäna (Luc. 10:29-37). Ukampis ¿kunatsa uka uñachtʼäwit parläna? Cheqas mä judío jaqew Jesusarojj “¿khitipunis cheqpach jaqe masijajja?” sasin jisktʼäna, ukatwa uk säna. Kuntï Jesusajj uka jaqer siskäna ukajja, Jehová Diosampi suma uñjatäñ munstan ukhajj samaritano jaqet yateqasisajj mayninakar khuyaptʼayañasawa ukwa amuytanjja. w18.08 pág. 19 párrs. 5, 6
Octubre 22, jueves
Angelasti [...] akham sasaw jupar säna: “Kamisaraki, suma warmit uñjat María, Jehová Diosajj jumampïskiwa” sasa (Luc. 1:28).
¿Jesusar uywatapatsa sum uñjatapatsa Jehová Diosajj Mariar bendispachänti? Jïsa bendisïnwa. Kuntï Mariajj siskäna, lurkäna ukanak Bibliaruw qellqayäna. Jesusajj kimsa maranak chikatani aka oraqen yatiykäna ukhajja, Mariajj janiw Jesusamp chika sarkpachänti. Inas viuda warmïtap laykojj Nazaretanak qheparchïna. Kuna bendicionanaktï Jesusamp chika saririnakajj katoqapkäna uk janis jupajj katoqkchïnjja, Jesusajj jiwayatäkäna ukhajj ukankänwa (Juan 19:26). Ukampis 33 maran Pentecostés fiesta nayrajja, mä arunjja Diosajj espíritu santo apayankäna uka nayrajja, Mariajj discipulonakampi chikaw Jerusalén markankaskäna (Hech. 1:13, 14). Jupajj mayninakjamarakiw alajjpachar sarañatak ajllitäpachäna. Ukhamächi ukhajja, alajjpachan wiñayatakiw Jesusamp chika jakaspachäni. ¡Ukajj mä suma bendicionawa, Diosar jan jitheqtas servitapatwa uk katoqäna! w18.07 pág. 9 párr. 11; pág. 10 párr. 14
Octubre 23, viernes
Taqe kunsa Diosar jachʼañchañatak lurapjjam (1 Cor. 10:31).
Jesusajj Biblian yatichäwinakaparjamaw discipulonakapar yatichirïna, ukhamat luratanakapasa amuyunakapas kunjamanakansa uñjasiyaspa, ukanakat amuyasipjjañapataki. Amuytʼañataki, chuyma ustʼat sarnaqañajj nuwasiñanakaruw puriyaspa, jan walinak lupʼiñasti qʼañu jucharuw puriyaspa, ukwa Jesusajj jupanakar yatichäna (Mat. 5:21, 22, 27, 28). Biblian yatichäwinakapampi yanaptʼayasiñäni ukhajja, concienciasajj suma yatichatäniwa, amtanakasas Diosaruw jachʼañcharakini. Cristianonakajj Bibliarjamas conciencias yatichkstanjja, awisajj janiw taqenis mä amtaruki purksnati. Amuytʼañatakejj alcohol umañat parltʼañäni. Bibliarjamajja alcohol mä jukʼa umtʼañajj walikïskiwa, ukampis machjasiñaw jan walïkiti (Prov. 20:1; 1 Tim. 3:8). Ukhamasti, alcohol umañäniti janicha uk amtkasajja, ¿jan jiljas umañatakti llakisiñasa? Janiwa. Concienciasataki llakisiñat sipansa, jilat kullakanakan concienciapatwa llakisiñasa. w18.06 pág. 18 párrs. 10, 11
Octubre 24, sábado
Fariseonakana ukhamarak Herodesan levadurapat amuyasipjjapunim (Mar. 8:15).
Jesusajj fariseonakana, saduceonakana ukhamarak Herodesan levadurapatsa mä arunjja, yatichäwinakapatsa amuyasipjjam sasaw discipulonakapar säna (Mat. 16:6, 12). Uka arunakjja, Galileankir jaqenakamp parlkäna uka qhepatwa discipulonakapar ukham säna. Religionampi politicampi mayachasi ukhajja, facilakiw nuwasiñanakajj qallti. Ukham utjki ukhajj janipun ukanakar mitisiñwa Jesusajj discipulonakapar yatichäna. Ukatwa jilïr sacerdotenakasa fariseonakasa, jaqenakajj Jesusarukiw arkjjapjjani sasin ajjsarayasisajj Jesusar jiwayañ munapjjäna. Politicansa religionansa qhawqha munañanïpjjänsa uk janiw aptʼasiñ munapkänti. Akham sapjjänwa: “Ukhamak jaytañäni ukhajja taqeniw jupar confiyapjjani, ukatjja romanonakaw jutasin lugarassa markassa aparapjjestani” sasa (Juan 11:48). Ukatwa Caifás sat jachʼa jilïr sacerdotejj Jesusar jiwayañatak pʼeqtʼäna (Juan 11:49-53; 18:14). w18.06 págs. 6, 7 párrs. 12, 13
Octubre 25, domingo
Maynit maynikam taqe chuym munasipjjam (Rom. 12:9).
¿Kunjamsa Supayajj jaqenakar engañji? Demonionakat jukʼamp yatiñ munañanakampiw engañji. Ukjja, janiw falso religionanak toqekejj chʼamañchkiti, jan ukasti peliculanaka, anatañ videonaka, jan ukajj yaqha ukhamanak toqew chʼamañcharaki. Ukanakanjja, layqasiñanakajj walikïkaspas ukhamaw uñachtʼayasi. ¿Kunjamsa Supayan uka sipitanakapat jarkʼaqassna? Kunanakamp kusistʼañas walikïski, kunanakas jan walïkaraki uk Diosan markapaw sañapa sasin janiw suyañasäkiti, jan ukasti sapa mayniw Biblian yatichäwinakaparjam amuytʼañ yateqañasa (Heb. 5:14). Jiwasatï apóstol Pablon ewjjtʼaparjamajj Diosar ‘taqe chuyma munasiñäni’ ukhajja, amuytʼasisaw kusistʼañanak ajlliñäni. Akham sasaw jisktʼasiñasa: “¿Kunanakampitï kusistʼkä ukanakajj Diosar taqe chuyma munasitajti uñachtʼayani? Bibliat yateqerinakajasa, jan ukajj Bibliat yateqañ munapki ukanakasa, ¿ukanakampi kusistʼatajat kamsapjjetaspasa?” sasa. Jiwasatï kuntï yatichktan ukarjam sarnaqañäni ukhajja, janiw Supayan sipitanakaparojj facilak jalantkañäniti (1 Juan 3:18). w18.05 pág. 25 párr. 13
Octubre 26, lunes
Israelitanakan salvasipjjañap wal nayajj chuymajan munta, ukatakiw Diosarus wal ruwtʼasirakta (Rom. 10:1).
¿Kunsa Pablot yateqassna? Maya, ‘wiñay jakañatak suma chuymanïpki ukanakar’ jikjjatañatakiw chʼamachasiñasa. Paya, suma chuyman jaqenakar yanaptʼañapatakiw Jehová Diosar mayiñasa, ukhamat jupanakajj yatiykañäni ukhajj jiwasar istʼapjjañapataki (Hech. 13:48; 16:14). Silvana kullakajj ukwa luräna, jupajj niya 30 maranakaw precursorat serviski. Kullakajj akham siwa: “Punkunak janïr leqtʼkasajja, ‘jaqenakajj istʼapjjetaniwa sasin amuyañatak yanaptʼita’ sasaw Jehová Diosar mayista” sasa. Diosan arunakap istʼañ muniri jaqenakar jikjjatañatakejj ukhamarakiw angelanakampi yanaptʼayasiñatak mayisiñasa (Mat. 10:11-13; Apoc. 14:6). Robert jilatajj 30 maranak jilaw precursorat serviski, jupajj akham siwa: “Jaqenakajj kunjamsa jikjjatasipjje uk angelanakajj sum yatipjje, ukatwa jupanakampi yanaptʼayasiñajj wali kusiskañajja” sasa. Kimsa, jaqenakajj kunjamsa Diosar servipjjaspa uk amuyañatakiw chʼamachasiñasa. Carl sat jilatajj jilïr irpiritwa serviski, jupajj akham siwa: “Utanejj kusisit uñkattʼitu, jisktʼitu ukhajja, qhawqsa Diosan arunakap yatiñ muni uk amuyañatakiw chʼamachasta” sasa. Jiwasajj ukham luraraktan ukhajja, apóstol Pabljamaw ‘achunak achoqaskakiñataki’ chʼamachasisktanjja. w18.05 pág. 15 párr. 13; pág. 16 párr. 15
Octubre 27, martes
Mayninakajj kunjamäsipkisa ukjja amuyapjjapuniñäni, [...] maynit maynikam purapat chʼamañchtʼasipjjañäni, Diosan urupan jakʼankjjatap yatisajj jukʼamp uk lurapjjañäni (Heb. 10:24, 25).
Diosar servipjjañapatak nayrajj yanaptʼkäyätan ukanakajj jichhakamas Diosar servisipkakiwa, uk uñjasajj wal kusistanjja. Apóstol Juanajj akham sänwa: “Wawanakajan cheqa yatichäwinakarjam sarnaqaskatap istʼasajj walpun nayajj kusista” sasa (3 Juan 4). Walja precursor jilat kullakanakajja, Bibliat yateqerinakapajj kunjamsa Jehová Diosar jan jitheqtas servisipki, yaqhepajj precursorat servisipki uk yatiñajj wali chʼamañchtʼkiriwa sasaw sapjje. Ukhamajj mä precursoratï aynachtʼatänejja, kunjamsa walja jaqenakaru Diosar uñtʼapjjañapatak yanaptʼawayi ukwa amtayañasa. Tamanak tumptʼir walja jilatanakajj akham sapjjewa: ‘Congregacionanakar visittʼasajj mä jilatasa jan ukajj kullakas yuspärañatak mä tarjeta esposajampir churapjjetu ukhajja, wal chʼamañchtʼapjjetu’ sasa. Ukhamarakiw jilïr irpirinakaru, misioneronakaru, precursoranakaru ukat betelitanakaru Diosar taqe chuyma servipjjatapat yuspärsna, ukhamat jupanakar chʼamañchtʼañataki. w18.04 pág. 23 párrs. 14, 15
Octubre 28, miércoles
Reyejj [janiw] walja warminakanïñapäkiti, jan jupan Tatitu Diosat jitheqtañapataki (Deut. 17:17).
Salomonajj janiw uka leyir istʼkänti. Tiempompejja, 700 warminakampiw casarasïna, 300 uñtʼatanakapaw utjarakïna (1 Rey. 11:3). Uka warminakat waljanejj janiw israelitäpkänti, yaqha diosanakaruw adorapjjäna. Ukhamasti, ‘janiw yaqha markankir warminakampi casarasipjjätati’ siskäna uka leyirus janiw Salomonajj istʼkänti (Deut. 7:3, 4). Salomonajj jukʼat jukʼatwa Diosan leyinakapar jan munasjjänti, ukatwa jan walinak lurjjäna. Astarté sat diosatakisa, Quemos sat kʼari diosatakis altaranakwa lurayäna. Ukanwa warminakapamp chikajj uka diosanakar adoräna. Uka altaranakjja, Jehová Diosan templop jakʼaruw lurayäna, Jerusalenat uñkatasinkkäna uka qolluru (1 Rey. 11:5-8; 2 Rey. 23:13). Salomón reyejj inas akham sas amuychïna: ‘Sacrificionak templon loqtaskakï ukhajja, Jehová Diosajj jan walinak luratajat janiw coleraskaniti’ sasa. Ukampis Jehová Diosajj janiw juchanak ukhamak uñchʼukkiti. w18.07 págs. 18, 19 párrs. 7-9
Octubre 29, jueves
Diosar confiyapjjatamajj mä jachʼa escudor uñtasitäpan, ukampiw Supayan aqkir flechanakap jiwarayapjjäta (Efes. 6:16).
¿Kunanakäspas ‘Supayan aqkir flechanakapajja’? Jehová Diosajj janis jiwasat llakiskaspa, janis munaskistaspa ukhamwa Supayajj amuyayistaspa. 19 marani Aida kullakajj janis kuns sum lurkaspa ukhamwa amuyasïna, jupajj akham siwa: “Jehová Diosajj janis munaskitaspa, janis amigojäñ munkaspa ukhamwa amuyasirïta” sasa. ¿Kunas ukham jan amuyjjañatak yanaptʼäna? Jupajj akham saskakiwa: “Tantachäwinakar sarañaw Diosar jukʼamp confiyañatak yanaptʼitu. Nayrajj janiw tantachäwin arstʼirïkayätti, janiw khitis istʼañ munkitaspati sasaw amuyiriyäta. Ukampis jichhajj janiw ukham amuyjjtti, tantachäwinakan pä kuti, jan ukajj kimsa kuti arstʼañatakiw wakichtʼasta” sasa. Romano soldadonakan escudopajj mä pachpa medidanikïnwa. Ukampis jiwasan escudosajj mä arunjja, Diosar confiyatasajj jukʼampiw jiltaspa jan ukajj jiskʼaruw tukuspa, ukwa Aida kullakan experienciapajj amuytʼayistu. Ukhamajj qhawqsa Jehová Diosar confiyañäni ukajj jiwasatäjjewa (Mat. 14:31; 2 Tes. 1:3). Ukhamasti Diosar jukʼamp confiyañatakiw chʼamachasiñasa. w18.05 págs. 29, 30 párrs. 12-14
Octubre 30, viernes
¿Salvasiñatakejj kun lurañajas wakisi? (Hech. 16:30).
Cárcel uñjirejja, terremotojj pasjjäna uka qhepatwa Diosan arunakap istʼañ munjjäna, yanaptʼsa mayirakïna (Hech. 16:25-34). Jichhürunakanjja, yaqhepajj janis Diosan arunakap istʼañ munapkchejja qhepat istʼjjapjjaspawa, inas kuna jan walinakan uñjasisajj yanaptʼa mayipjjchistaspa. Amuytʼañataki, yaqhepanakajj inas akatjamat jan trabajon uñjasipjjchi, yaqhepasti jan qollañjam usunïtap yatisina jan ukajj mä familiarap jiwipan wali llakitäsipkchi. Uka jan walinakan uñjasisajja, ‘¿jakañajj akakïpachati?’ sasaw yaqhepajj jisktʼasipjjaspa. Jan ukajj ‘¿salvasiñatakejj kun lurañajasa?’ sasaw jisktʼasipjjarakispa. Inas nayrajj ukham jan jisktʼasipjjerïkchïnti. Jupanakampi parlkañäni ukhajja, kuna suytʼäwitï utjki ukjja yatiñ munjjapjjaspawa. Diosan arunakap jan qarjtas yatiyañäni ukhajja, jaqenakajj yanaptʼa munapkani ukhajj yanaptʼañatak wakichtʼatäñäniwa (Is. 61:1). w18.05 págs. 19, 20 párrs. 10-12
Octubre 31, sábado
Jehová Diosan espiritupaw nayjjanki. Jupaw [...] suma yatiyäwinak yatiyañatakejj nayar ajllisitu (Luc. 4:18).
Jichhürunakanjja, jilaparte jaqenakan amuyunakapajj Supayan chʼamaktʼayatawa. Ukatwa falso religionanakarusa politiconakarus jan amuyasis servipjje, cosasanaksa jan ukajj yänaksa jan tiemponi thaqapjje (2 Cor. 4:4). Ukampis jiwasajj Jesusan kayupwa arktanjja, jaqenakarus Diosar uñtʼapjjañapataki, servipjjañapatakiw yanaptʼtanjja (Mat. 28:19, 20). Uk lurañajj chʼamakiwa, awisajj jan walinakanwa uñjasiraktanjja. Yaqhep markanakanjja, jaqenakajj janiw Diosan arup istʼañ munjjapjjeti, awisajj yamas wal colerasjjapjje. Niyakejjay Jehová Diosajj libre jakasiñ churchistojja, ¿kunsa Jupar jukʼampi serviñatakejj lursna? Jehová Diosan walja servirinakapajja, akapachan tukusiñapajj wali jakʼankjjatap amuyasajj precursorat serviñwa amtapjje. Ukatakisti, kunatï wakiski ukampikiw jakasipjje (1 Cor. 9:19, 23). Yaqhepanakajj pachpa congregacionapanwa precursorat servipjje, yaqhepasti kawkjantï yatiyirinakajj munaski ukaruw sarapjjaraki. Jehová Diosat libre jakasiñ katoqasajj Jupar serviñatakiw chʼamachasipjje, uk uñjañajj wali kusiskañawa (Sal. 110:3). w18.04 págs. 11, 12 párrs. 13, 14