Guerranakasa jan waltʼäwinakas taqeniruw jan waltʼayistu
“Segunda Guerra Mundialat aksaruw jan waltʼäwinakajj aka oraqen jukʼamp jiljjattawayi ukat 2.000 millones jaqenakaw kawkja cheqanakantï jan waltʼäwinakajj utjki uka cheqanakan jakasipjje”.
Amina Mohammed, vicesecretaria general de las Naciones Unidas, 26 de enero de 2023.
Guerranakasa jan waltʼäwinakas kawkja cheqanakantï jan utjki uka cheqanakanwa mä akatjamat utjaspa. Ukat uka cheqanakan jan jakasipki ukanakarusa, jan waltʼayarakispawa. Ukat guerrajj pasjje uka qhepatsa, kuna jan walinaktï guerrajj utjayawayki ukajj janiw jankʼak chhaqtkaspati. Uka toqet mä qhawqhanak uñjañäni:
Manqʼat pistʼañanaka. Programa Mundial de Alimentos ukajj akham siwa, jan waltʼäwinakajj “manqʼat pistʼañanakwa utjayi, niya taqe (70%) jaqenakaw manqʼat pistʼat uñjasipjje, kuna laykutejj kawkja cheqanakantï jan waltʼäwinakasa guerras utjki uka cheqanakanwa jakasipjje” sasa.
Jañchiru ukat amuyur jan waltʼayañanaka. Kawkja cheqanti jakasipki uka cheqan jakirinakajj guerraw utjani sasin yatipjje ukhajja, yaqhepajj llakita estresata ukhamaw jikjjatasipjjaspa. Ukat jan waltʼäwinakajj utjki uka cheqan jakasirinakajj janiw jañchi toqet jan waltʼayatakejj uñjasipkiti, jan ukasti pʼeqet usutaw uñjasipjjaraki. Ukhamïpan doctoranak jikjjatañajj chʼamakiwa.
Yaqha cheqar escapañatak obligataw uñjasipjje. Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Refugiados sat organizacionajj akham siwa: ‘2023 septiembre phajjsikamajj oraqpachanjja, 114 millones jila jaqenakaw jakasipkäna uka cheqat sarjjapjjañapatak obligat uñjasipjjatayna. Ukat guerranaka chʼajjwäwinakan utjatap laykuw pistʼañanakajj utji’ sasa.
Qollqe toqet pistʼañanaka. Guerran utjatap laykojja, sapürutjamaw jaqenakajj qollqet pistʼat uñjasipjje, mä kun alasiñas wali jiläjjewa. Gobiernonakajj markachirinakar qollañanakampi, escuelanakamp yanaptʼañat sipansa uka guerran nuwasiñatak armamentonak alañatakikiw qollq gastjjapjje, ukaw markachirinakarojj jukʼamp jan waltʼayaspa. Ukat guerrajj pasjje ukhajja, uka jan waltʼäwinak askichañajj jukʼamp qollqetakëjjewa.
Guerrajj aka oraqeruw jan waltʼayi. Kunanakatï aka oraqen utjki ukanakwa guerrajj jan waltʼayi, ukanak uñjasaw jaqenakajj wal tʼaqesipjje. Umasa samanasa aka oraqes contaminatäjje ukhajja, walja maranak pasatatwa maynejj usut uñjasispa. Ukat guerra pasatatjja, oraq manqhan imantatäki uka bombanakajj jaqenakar qhepat jan waltʼayaskakispawa.
Guerrajj jan waltʼayañanaka, qollqet pistʼañanakwa utjayi.