An Makanos na Parte nin Industriyal na mga Kemikal

NAKALILIHIS pa sana an alas dose kan preskong banggi nin Disyembre kan 1984 na nangyari an pinakagrabeng industriyal na aksidente sa kasaysayan. Harayoon sa Republika nin India, pipira sana an pamilyar sa ngaran na Bhopal, sarong industriyal na siudad na may populasyon na labing 800,000, na haros nasa sentro kan nasyon. An natotorog na mga tagaduman daing pag-aram sa nakagagadan na mga pangyayari sa harani.

Sa planta kan U.S. Union Carbide sa Bhopal, an sarong tangke na may laog na 45 tonelada nin methyl isocyanate (MIC), sarong nakagagadan na kemikal na ginagamit sa paggibo nin mga pangadan sa peste, nagpoon na lumangkaw an presyon. Sa panale, hale sa naraot na balbula, an sarong panganoron nin nakaiilong gas nagpoon na magpalakop nin kagadanan asin sakit sa toninong na siudad. Ginadan kaiyan an labing 2,500 na lalaki, babae, asin aki. Pinilay pa kaiyan an labing sarong gatos na ribo.

An pagkagadan nin rinibong hayop—mga damulag, baka, asin ido—nagin dahelan na an mga oma mapano nin mga gadan na hayop na nagpabarado sa mga tinampo asin lansangan sa siudad. An Bhopal nagin dakulaon na krematoryo, na sinosolo an mga gadan 24 oras. An pitong polong pansolo sa gadan, na 25 bangkay an pinagsusuonsuon, sinolo an mga gadan sa mga laad kaiyan. An iba ilinobong sa madalian an pagkakotkot na mga sararo na sanang lolobngan—pinag-iiriba an dakol na bangkay.

Dangan nagkaigwa nin saro na naman na kalamidad sa Europa asin inapod idtong “Bhopal on the Rhine.” An pagkaula nin kemikal hale sa planta industriyal sa itaas nin Basel, Switzerland, nagpabulos nin 40 tonelada nin nakaiilong basura sa salog na Rhine. Iyan guminadan nin ginatos na ribong sira asin kasili mantang iyan “nagbubulos paibaba sa linderos kan Alemania asin Pransia, pasiring sa Rhineland dangan nag-agi sa Netherlands pasiring sa North Sea.” An sarong peryodiko nagsabi sa editoryal kaiyan: “An mga Suizo dati ibinibilang na malinig, mayong peligro an saindang industriya, asin kabale dian an industriya kemikal. Iyan gabos nakaagi na.”

An mga taga-Bhopal asin an mga komunidad sa gilid kan Salog na Rhine nagin mga biktima nin panahon nin teknolohiya na naghahambog na napagsaralak kaiyan an labing 66,000 na timplang kemikal. An dakol ginigibo tanganing gibohon na mas pasil an buhay para sa tawo, pero, sa dai linalaoman, an dakol nakaiilo asin puwedeng gikanan nin nakagagadan asin nakararaot na mga epekto, pareho sa mga tawo asin sa bilog na sistema biolohiko. An sarong eksperto inapod an mga kemikal na ini na “biocides.”

Kadakol kan mga kemikal na haralabaon an ngaran na pipira sana an kayang pronunsiaron iyan asin para magin kombenyente inaapod sa mga letra na arog kan PCB, DDT, PCDD, PCDF, TCDD. An alpabetikong sopas na ini nin nakaiilong mga kemikal nakagagadan na peligro pareho sa mga tawo asin sa mga kayamanan kan daga na sinasarigan nin tawo tanganing mabuhay. “An riniboribong pagpasungaw nin nakaiilong mga sustansia sa palibot” nangyayari kada taon, an sabi nin sarong representante kan U.S. Environmental Protection Agency. An mga pagpasungaw na iyan nagtatao nin peligro sa kuwalidad nin aire, tubig sa ibabaw kan daga, asin suplay nin inomon na tubig sa irarom kan daga, asin iniilo an daga sagkod sa maabot pang mga dekada.

Kinakarkulo kan U.S. Environmental Protection Agency na sa Estados Unidos sana, 1.5 trilyones na galon nin peligrosong mga basurang kemikal an nakaaabot sa sistema nin tubig sa irarom kan daga kada taon.a Sa pakaaram na an saro sanang galon nin kemikal na matutunaw sa tubig kayang atian an 20 milyones na galon na tubig nin lihis sa ligtas na mga grado, nakapanluluya nang kuwentahon kun ano an danyos na ginigibo kan 1.5 trilyones na galon nin nakaiilong kemikal.

Huli sa peligrosong mga kemikal asin basura saka sa daing pagmamaan na pag-apon kaiyan, an mga salog asin sapa naaatian. Nagagadan an mga sira. Sa pagbulos nin mga salog asin sapa sa mga oseano, an nakagagadan na mga kemikal kaiba, asin sa nagkapirang lugar na dati abunda an buhay sa oseano, ngonyan, sono sa bantog na oseanograpong si Jacques Cousteau, mayo nang manonompongan na sira.

An mga gamgam asin hayop namemeligro man sa ati. Minsan an mga santuaryo nin mga hayop bako nang ligtas. “An sampulong nasyonal na pailihan nin mga hayop naatian nin nakaiilong mga kemikal asin 74 pa an tibaad nasa peligro. . . . An nagbubulos hale sa mga oma na igwa nin selenium asin iba pang kemikal guminadan sa dakol na parate sa tubig na gamgam sa pailihan,” an bareta kan The New York Times kan Pebrero 4, 1986.

An mga eksperto sa kinaban bakong maogma an ipinipintang ngapit. An marikas na pagkawara kan mga kayamanan kan daga dai natatapos sa pagkawara nin daga asin sa polusyon kan aire asin tubig. Kumusta man an darakulang tropikal na kadlagan kan daga na sa rinibong taon iinitaas an saindang madahon na mga takyag sagkod sa langkaw na ginatos na piye? An mga ini man daw namemeligrong mawara arog kan ibang kayamanan na nawawara sa atubangan kan satong mga mata? Baga man aram niato o dai, an satong buhay apektado kan marambong na mga gibong ini ni Jehova, arog kan ipaheheling kan minasunod na artikulo.

[Nota sa Ibaba]