Dyip—An Lunadan kan mga Tawo sa Pilipinas

Paagi kan kabaretaan kan Magmata! sa Pilipinas

SA MGA tinampo sa Manila sa Pilipinas, an dyip, na may subidong mga kolor, nagwawasiwas na mga karatula, asin dakol pang ibang nakakaenganyar sa matang dekorasyon, pamilyar na tanawon. Ini an makangangalas na solusyon kan Pilipino sa problemang inaatubang kan mga nasyon sa palibot kan kinaban—an transportasyon para sa masa. Alagad, sa siisay man na dai pa nakaabot sa Pilipinas, maski an tataramon na “dyip” pambihira. Isinusuherir kan mga autoridad na kombinasyon ini kan mga tataramon na “dyip” asin “jitney” (sadit na bus). Togoti kaming iintrodusir saindo na kawiliwiling lunadan na ini.

Sa saiyang librong Urban Mass Transportation, itinokdo ni George M. Smerk an ordinaryong problema sa mga sistema nin transportasyon para sa masa: “Parateng isinasarahotan na an transportasyon para sa masa dai na mababago, na nangangahulogan na an linya nin transportasyon parateng dai mababago tanganing masolbar an nagbabagong mga pangangaipo kan populasyon sa pag-agi nin panahon.” Alagad, bako ining totoo sa dyip. An dyip napatunayan na nababago, ekonomia, asin madaling paandaron. Maglunad kita sa saro asin aramon kun taano.

Paglunad sa Dyip

Mantang nagtitindog kamo sa init sa gilid kan saro kan pangenot na tinampo sa Manila, tibaad maogma kamong gayo huli sa garo salog nin dyip na maribok na nagdadalagan sa mag-ibong na direksion. Kaagid kan estilo-militar na dyip, sanang mas halaba tanganing magkaigo an orog na pasahero, an kada saro igwa nin mga kolor kan hablondawani, may mga retrato, desinyo, asin mga sarabihon na ipininta sa gabos na lado. An mga olang sa laboy na nakabugtak sa likod asin gilid nasusuratan nin mga sarabihon siring kan “Pangenot na Marino” o “Hade kan Dyip.”

An kadaklan na dyip nadedekorasyonan man nin ibang nagkikinang na panpagayon—molinete, itinubog sa kromo na mga kabayo, mga karatula, asin haralabang antena (maski ngani an dyip tibaad mayong radyo)—ini gabos dinesinyo tanganing maakit an mga pasahero. Makaheheling kamo nin dyip na may 12, 14, o minsan labi pang salming sa takop sa makina kaini (na mayo man nin malinaw na praktikal na katuyohan) asin tibaad ipagngalas kun naheheling pa kan drayber kun saen sia maduman huli sa kadakol na dekorasyon. Alagad garo kaya nia.

Paano nindo maaaraman kun arin na dyip an maghahatod saindo sa saindong padudumanan? Sa enotan asin mga gilid, igwa ini nin mga karatula na nagpapaheling kan saindang ruta. Alagad paano nindo mapapapondo an marikas an dalagan na dyip tanganing makalunad kamo? Bako iyan masakit. Kun kamo magpaheling na interesadong sumakay sa saiyang dyip, an ordinaryong drayber maoogmang mag-ontok asin isakay kamo. Puwede kamong magsenyas kan saindong kamot. O tibaad akiton an saindong atension paagi sa pagpatanog kan saiyang busina saindo, bako sana businang putput kundi idtong igwa nin musikal na tono.

Ngonyan maglaog kita sa dyip. Mantang naglalaog kamo hale sa likod, maririsa na igwa nin sarong de-kutson na tukawan sa magkaibong kan dyip. An mga pasahero nagtuturukaw na magkakaharani, na nakaatubang sa lambang saro sa pag-oltanan nin sadit na agihan sa tahaw, na an saindang mga tuhod haros magduruotan. Nagdoko kamo tanganing makalaog (an atop hababang gayo), pinagmaigotan nindong makatukaw sa bakanteng lugar, asin pumuwesto digdi. Mantang nagralaog an mga tawong may mga kargada, an hayakpit na agihan sa atubangan nindo puwedeng mapano nin mga kahon, manok, mga aki o mga sako nin gulayon. An halabang salming sa itaas kan salming na olang sa doros nagpapagin posible sa drayber na maheling an mga lunadan sa likod nia asin tanganing maheling man kun siisay an malunad o malusad, siring man kun siisay na an nagbayad o dai pa nagbayad kan saiyang pamasahe.

Gurano an pamasahe nindo? Bueno, masasabi niamong barato ini. Puwede kamong sumakay sagkod sa 4 kilometros sa Manila para sa 4¢, E.U. An pamasahe luway-luway na naglalangkaw para sa mas halawig na biyahe. Paagi sa prominenteng pagpaheling kan karatulang “God Knows Judas Not Pay,” dakol na drayber an nagpapakosog sa mga pasaherong magbayad.a Tibaad nakabugtak man sa o harani sa salming an personal na altar kan drayber asin/o retrato nin babae.

Ngonyan makakasandig na kamo asin maoogma sa saindong paglunad, na paminsan-minsan nagtatanaw kun saen na kamo tanganing masabi nindo sa drayber kun noarin nindo mawot na bumaba. Magngangalas kamo kun gurano karikas magdalagan an lunadan mantang nagpapaikis-ikis an drayber sa kadakol na lunadan, na garo dai nakakaaram kan katotoohan na dikit na sanang pulgada mabubunggo na nia an saro pang dyip.

Saen Naggikan an Dyip?

Sinisimbag ini ni Saul Lockhart sa The Complete Guide to the Philippines: “An dyip naggikan sa mga surplus na dyip, na natada hale sa Guerra Mundial II, na ginibong panpasaherong mga lunadan.” An enot na mga dyip saradit. Magpoon kaidto, an mga dyip ginibong mas halaba asin mas dakol an kapasidad—sagkod sa 17 pasahero ngonyan.

Si Mauricio De Guia nagpoon na magmaneho kan 1948. Alagad kan 1979 liniwat nia an saiyang iskedyul tanganing magtrabaho sanang kabangang aldaw. Sa paaging ini sinusuportaran nia an pito sa saiyang pamilya asin ginagamit man an mga hapon asin Domingo sa gibohon bilang panbilog na panahon na ministro. Dakol pang ibang drayber an nagsasabit nin mga retrato kan mga artista sa musikang “rock” o sa pelikula sa saindang mga dyip, alagad sinabi ni Mauricio: “Idinokot ko an mga teksto sa Biblia sa kisame sa laog kan sakong dyip tanganing mabasa kan mga pasahero.”

Ano an nagigin reaksion kan mga pasahero? Sinabi nia: “An iba naghahapot kun ano an relihiyon ko. Huli kaini nagigin posible sako na maghulit sa mga tawo, asin nakikinabang sinda. Dakol sa mga pasahero kan sakong dyip an naoogma huli sa nabasa ninda, asin sinasabi ninda, ‘Tunay na magayon an dyip nindo. Magigin marahay kun an gabos na dyip siring kaini. Imbes na rungaw na bagay an nakadokot, an mga tataramon nin Dios an saindang mahohorophorop.’”

Naheheling daw nindo kun ano an naggigibo sa dyip na epektibo asin praktikal na sistema sa paglunad kan mga tawo? Alagad, an iba tibaad dai oyon, na binabasol an mga dyip sa pagigin dahelan nin dai kinakaipuhan na pagsurusuan asin polusyon, nangongorogna sa Manila. An iba ngani mawot na ribayan ini nin ibang porma nin panpublikong transportasyon. Kaya, sarong artikulo an naglataw sa Bulletin Today kan Manila na may titulong: “Pag-ontok kan produksion nin dyip pinag-aadalan.” Minsan siring, bakong posible na an siring na bagay mangyari sa haraning ngapit. Minilyon na tawo an naglalaom sa dyip bako sanang para sa saindang pan-aroaldaw na transportasyon kundi siring man para sa saindang ikabubuhay.

[Nota sa Ibaba]

[Picture Credit Line sa pahina 1]

Sa karahayan boot kan Sarao Motors, Inc.