Pagmamasid sa Kinaban

Pagsalakat sa mga Iglesya

“Dating santuaryo kan mga paralapas sa ley kan edad media, an mga iglesya kan Britania marikas na nagigin popular giraray sa fraternidad nin mga kriminal,” an sabi kan The Economist. Alagad ngonyan an marikas na pag-oswag nin krimen huli sa mga parasalakat, arsonista, asin mga naggigibo nin bandalismo na nagraralaog mismo sa mga edipisyo kan iglesya. Kan 1990 sana, an rogaring kan iglesya Anglikano nawaran asin nadanyaran nin mga $7.4 milyones, E.U. (£4.5 milyones). An presenteng problema, an sabi kan The Economist, iyo na an “propesyonal na gang nin mga parahabon nin antique, parateng naghaharabon sono sa espisipikong pedido. An kadaklan na hinabonan ipinadadara sa ibang nasyon, na duman mas masakit nang makua giraray asin mas madaling ikapangatanosan.” Maski ngani itinatago sa mga kaha de yero an mga kagamitan na pirak kan iglesya, an mga parahabon hinahabon an mga tubo kan organo, mga kahon sa kontribusyon kan iglesya, bugtakan kan taol, mga bintanang salming, asin bilog na mga pintuan. An mapusong mga parahabon minaabot pang garo opisyal kun helingon an sulot asin naghahabon na “naheheling mismo kan mga parasimba.” May mga oras kan aldaw na sirrado an kadaklan na iglesya ngonyan asin may mga guwardia kun bukas an mga pintuan. An mga iglesya na pinakagrabe an danyos sa mga parahabon “nagbugtak nin salming na lanob sa laogan, na naglilimitar sa relihiyosong debosyon kan mga bisita sa pagluhod sa portiko pasiring sa altar.” Sinabi kan pulyeto sa seguridad kan pulisiya, sa pagtao nin kahulogan sa Kapahayagan 3:2: “Magpuka ka asin pakosoga an mga bagay na natatada.”

Nakagagadan na mga Rogaring

“An badil nagtatao nin kapusoan sa ordinaryong siudadano. Hinohona niang protektado sia, pero tunay na isinasapeligro man nia an saiyang sadiri na magin kriminal,” an sabi kan hepe nin pulisiya na si Nelson Silveira Guimarães kan São Paulo, Brazil, sa pagsambit kan dakol na tawo sa siudad na nagdadara nin badil para sa proteksion. “An dakulang mayoriya bakong angay na magkaigwang badil,” an idinugang ni Robinson do Prado, sibil na imbestigador kan pulisiya. “Sinda mga tawong daing ano man na emosyonal na pagpogol sa pag-atubang sa mga situwasyon na may grabeng tension.” Madali sanang an saro mawaran nin pagpopogol sa sadiri, an narisa kan peryodiko sa Brazil na Jornal da Tarde. “Sarong probokasyon, kontrobersia, dai mapogolan na hiro, asin an siisay man puwedeng mangyari na magsalang magin biktima sagkod na magin paragadan.”

Nangorognang totoo ini sa mga aki. “An madali sanang makuang mga badil saen man [sa Estados Unidos] nagpangyari sa halangkawon na bilang nin pan-aroaldaw na engkuwentro na makagagadan,” an sabi kan U.S.News & World Report. “Malinaw an mga rason kun taano. An mga aki ngonyan tuod na sa kadahasan orog kasuarin man, na napalilibotan kan baradilan asin pano an isip nin mga retrato kan mga Rambo na nangagadan sa kagustohan.”

Paglikay sa Malaria

An simpleng paagi sa paglikay puwedeng makaina nanggad sa mga kagadanan dahelan sa malaria. An ginibong pagsiyasat kasuarin sana sa 73 na baryo sa An Gambia, Solnopan nin Aprika, nagpaheling na kun an mga higdaan protektado nin trinatar nin pangadan sa insekto na moskitero, an mga kagadanan huli sa malaria sa tahaw nin hoben na kaakian 70 porsiento na mas hababa kisa sa mga baryo na dai naggamit nin mga moskitero. Mantang an lamok na nag-oolakit kan helang nangangagat nangorogna kun banggi, an mga moskitero nagpoprotehir sa mga tawo sa panahon na pinakamadali sindang mabiktima​—mantang natotorog sinda. An pagtratar sa mga moskitero kan pangadan nin insekto na permethrin nagpapangyari sa mga moskitero na magin mas epektibo nanggad, maski ngani may dikit na raot asin gisi. Sono sa World Health Organization, an malaria nakagagadan nin kasin dakol sa dos milyones katawo taon-taon. Mga 25 porsiento sa mga biktima mga aki.

“Darakulang Iglesya”

“Maogmang pag-abot sa kinaban nin ‘darakulang iglesya,’” an sabi kan The Economist. “Ngonyan may anom nang Amerikanong iglesya na nakaaakit sa labing 10,000 katawo kada Domingo, asin 35 an nakaaakit sa kisuerra 5,000.” An First Baptist Church kan Hammond, Indiana, E.U.A., naghihingakong may pinakadakulang kongregasyon​—na labing 20,000 an nag-aatender sa mga serbisyo kaiyan kun Domingo. Haros gabos na “darakulang iglesya” pundamentalista, na naniniwala sa pagbolong paagi sa pagtubod asin sa pagtaram nin manlaenlaen na lenguahe, o sa duwa. An mga aki an pinupunteriya. An iglesya sa Hammond bako sanang may eskuwelahan kun Domingo kundi nag-aalok nin Little League baseball asin siring man nin summer camp. “An kaipuhan sana nindo sa pagpatindog nin dakulang iglesya iyo an marigon na mensahe manongod sa marahay asin maraot, sarong matibay na parahulit na may talento sa pag-organisar asin dakulang auditorium,” an narisa kan The Economist. “Para sa mga nalalangkag, daing sosyal na pakikiibang mga nag-eerok sa luwas kan siudad sa tahaw-solnopan asin sa timog patin sa timog-solnopan na mga estado sa Estados Unidos, an siring na mga iglesya nag-aalok nin andam nang mga bendisyon.”

An Paghidali na Ilangkaw an “Santo” kan Opus Dei

An Opus Dei, sarong sekretong piling sosyedad sa laog kan Iglesya Katolika, na pinundar sa España kan 1928 kan pading Katoliko na si José Mari̇́a Escrivá de Balaguer. Nagadan sia kan 1975, asin magpoon kaidto nagkaigwa nin kampanya an mga parasuportar kan Opus Dei na gibohon siang santo. An Catholic Herald kan Londres, sa irarom kan pangenot na baretang “Panluluya nin Boot sa ‘Santo’ kan Opus Dei,” nagbareta kan reaksion kan Español na kardinal na si Enrique Tarancon, dating arsobispo kan Madrid, asin an Jesuita probinsial na si Michael Campbell-Johnson manongod sa “‘dai ikapaliwanag’ na paghidali na nakapalibot sa proseso sa paggibong santo” sa pundador kan Opus Dei. An siring na paghidali, an sabi kan peryodiko, nalalaen sa maluway na proseso para ki Kardinal Newman, na nagadan kan 1890, asin ki Papa Juan XXIII, na nagadan kan 1963. “Ako . . . dai masabing sia sarong arogan na tawo,” an sabi ni Vladimir Felzmann, sarong dating miembro kan Opus Dei na nakamimidbid personalmente ki Escriva. Sa dakol na paagi sia dai sa lugar. An hapot: sa ano sia sarong halimbawa?”

Hepatitis Asin Pagbalyo nin Organo

An hepatitis, sarong potensial na nakagagadan na helang sa atay, idinugang sa nagdadakol na lista nin mga helang na puwedeng ikaolakit paagi sa pagbalyo nin organo. Kabilang sa lista an iba pang porma nin hepatitis, AIDS, asin cytomegalovirus. An mga resulta, na ipinublikar sa The New England Journal of Medicine, puwedeng magpaliwanag kun taano ta kadakol an kaso nin haloy na helang sa atay kasunod kan mga operasyon nin pagbalyo nin organo. An pagsiyasat sa 29 pasyente sa pagbalyo nin organo na nag-ako nin mga organo hale sa mga tawong may virus kan hepatitis C nagpaheling na 14 an nagkaigwa nin hepatitis C asin 6 an nagadan. Hinohona kan mga parasiyasat na, sa kadaklan na kaso, dai dapat togotan nin mga doktor an mga tawong may virus kan hepatitis C na magdonar nin mga organo.

An Gibo nin Tawong Salog sa Libya

“An mga kamelyong nagraralakaw sa suanoy na ruta nin mga biyahero hale sa mabungang daga sa disyerto sa solnopan nin Libya pasiring sa siudad sa baybayon nin Benghazi may bagong tanda tanganing giyahan sinda,” an narisa kan magasin na New Scientist. “Sinda nagigiyahan sagkod sa labing sangribong kilometros [600 milyas] nin tubo nin tubig na dakula nanggad kaya puwedeng magpadalagan nin kotse dian.” Ining artipisyal na salog, na haros kapareho an laba kan Rhine, nagin an pinakadakulang proyekto sa enhinyeriya sibil sa kinaban sa laog nin pitong taon. Iyan may darang 2 milyones kubiko metrong tubig kada aldaw hale sa mga bobon na nakalobong sa Sirte pasiring sa baybayon na mga oma na kulang an saindang gikanan nin tubig hale sa irarom. Apat pang kabtang kan iprinoponer na dakulang paghahalean nin tubig sa Libya an kaipuhan pang gibohon. Dakulaon na halaga an pagkua kan tubig na ini hale sa irarom kan Sahara. Sa ibang lugar an tubig kaipuhan na bombahon sagkod sa langkaw nin mga bolod na labing 100 metros an langkaw. An mga enhinyero natatakot na sa laog nin 50 taon an mga bobon mamamara. Inapod kan espesyalista sa tubig na si Tony Allen an proyekto na “nasyonal na pantasya​—an kagustohan na gamiton an tubig na ini, na nungkang masalidahan, para sa agrikultura.”

Mas Dakol na Kino Kisa mga Tawo

Kinarkulo kan World Health Organization na may mga 70 milyones na kino, o nagkapirang kino para sa lambang nag-iistar, sa São Paulo, Brazil, an report kan peryodikong Jornal da Tarde. Bilang resulta, kun may baha sa siudad, ordinaryo na an mga helang arog kan leptospirosis, helang na ikinaoolakit paagi sa ihi kan mga kino. “Kun an pakikilaban sa mga kino depende sana sa ilo, madali sanang paraon sinda,” an sabi ni Minekazu Matsuo, direktor kan Control of Rodents and Disease-Bearers sa São Paulo. Alagad, kun dakol an pagkakan asin tubig, an ilo dai nakatatabang huli ta dai iyan kinakakan kan mga kino. Tanganing paraon an mga kino, an sabi ni Matsuo, kaipuhan na haleon an basura na kinakakan ninda.

An mga Tinampo Dai Nalilinyahan nin Bulawan

Haros 34 milyones na Amerikano ngonyan an nabubuhay sa kadaihon, an sabi kan Census Bureau kan E.U. Ini an enot na pangyayari na an grado nin kadaihon nag-oswag sa laog nin pitong taon, magpoon sa 12.8 porsiento kan populasyon kan 1989 sagkod sa 13.5 porsiento kan 1990. An kahulogan kan kadaihon kan 1990 iyo an pagganar nin $13,359 (E.U.) o dai pa para sa pamilya nin apat katawo. Duwa sa tolong kabtang kan mga nasa grado nin kadaihon an mga puti, pero an mga itom, 32 porsiento, na may pinakahalangkaw na grado sa kadaihon sa arin man na grupo sa rasa o sa etniko. Sa mga aki, 1 sa kada 5 an nasa grado nin kadaihon.

An AIDS Asin an Pagpapasuso sa Aki

Puwedeng ikaolakit kan mga inang may AIDS an helang sa saindang mga aki paagi sa pagpapasuso sa gradong mas halangkaw nanggad kisa sa hinohonang posible kan enot, an sabi kan mga parasiyasat. An report, na ipinublikar kan The New England Journal of Medicine, basado sa pagsiyasat sa mga ina sa Kigali, an kabisera kan nasyon sa Sentral Aprika na Rwanda. Minsan ngani halangkaw na sagkod sa 50 porsiento an posibilidad na an mga omboy tibaad maimpeksion, an peligro nin kagadanan nin omboy sa paggamit nin naatian na tubig sa paggibo nin pormula para sa omboy mas halangkaw pang gayo. Kaya an pagpasuso sa mga lugar na ini irinerekomendar pa man giraray. Bakong gabos na babaeng may AIDS nakaoolakit kan virus paagi sa gatas ninda, asin posibleng an halangkaw na grado nin pagkaolakit huli sa katunayan na an mga babae na sa sainda ibinase an pagsiyasat enot na nasiyasat na positibo sa AIDS tolong bulan o labi pa pagkapangaki. An bilang nin virus sa lawas pinakahalangkaw kun naimpeksion pa sana.