Kapitulo Siete
Apat na Tataramon na Nakahira sa Kinaban
1. Gurano kahiwas kan sakop kan epekto nin apat na tataramon na isinurat kaidtong haloy nang panahon sa sarong lanob?
APAT na simpleng tataramon na nasusurat sa lanob na may palitada. Pero, an apat na tataramon na idto ikinatakot nin grabe nin sarong makapangyarihan na namamahala na garo na sia mabua. Ipinaisi kaiyan an pagkahale sa trono nin duwang hade, an pagkagadan kan saro sa sainda, asin an katapusan nin sarong poderosong kapangyarihan pankinaban. An mga tataramon na idto nagbunga kan pagkababa nin reberensiadong orden relihioso. Pinakamahalaga, ilinangkaw kaiyan an dalisay na pagsamba ki Jehova asin pinatunayan liwat kaiyan an saiyang soberaniya sa panahon na an kadaklan na tawo kakadikit an ipinapaheling na pagpahalaga sa arin man digdi. Tara, an mga tataramon na idto nagtao pa ngani nin liwanag sa mga pangyayari sa kinaban ngonyan! Paano nagibo gabos iyan nin apat na tataramon? Helingon niato.
2. (a) Ano an nangyari sa Babilonya pagkagadan ni Nabucodonosor? (b) Siisay na namamahala an nagkakapot ngonyan nin kapangyarihan?
2 Dakol nang dekada an nakalihis poon kan mga pangyayari na isinasaysay sa ika-4 na kapitulo nin Daniel. An 43 na taon na pagreynar sa Babilonya kan mapalangkaw na si Hadeng Nabucodonosor natapos kan sia magadan kan 582 B.C.E. Nagkaigwa nin sunod-sunod na kasalihid gikan sa pamilya nia, alagad sunod-sunod man na tinapos nin amay na kagadanan o pag-asesinar an pamamahala kan mga ini. Ultimo, an trono nakua nin sarong lalaki na an ngaran Nabonido paagi sa sarong rebelyon. Aki nin sarong halangkaw na saserdotesa kan dios na bulan na si Sin, minalataw na si Nabonido daing relasyon sa dugo sa dinastiya nin Babilonya. Isinusuherir nin nagkapirang eksperto na pinakasalan nia an sarong aking babae ni Nabucodonosor tangani na magin legal an saiyang pamamahala, ginibong kaibang hade an aki nindang si Belsasar, asin iwinalat sia na iyong mamahala sa Babilonya sa halawig na mga panahon. Kun siring kaiyan, si Belsasar makoapo ni Nabucodonosor. Sa mga inagihan kan saiyang apoon, nanodan daw nia na si Jehova an Supremong Dios, na ikinakababa an siisay man na hade? Dai nanggad!—Daniel 4:37.
SARONG BANGKETE NA NAWARAN NIN KONTROL
3. Anong klase an punsion ni Belsasar?
3 An ika-5 kapitulo nin Daniel minapoon sa sarong bangkete. “Kun mapadapit ki Belsasar na hade, sia nag-andam nin sarong dakulang punsion para sa sangribo sa saiyang mga mahal na tawo, asin sa atubangan kan sangribo sia nag-iinom nin arak.” (Daniel 5:1) Siring sa maiimahinar nindo, segurado na kinaipuhan an mahiwason na kuarto tanganing mapatukaw an gabos na tawong ini, kaiba an segundang mga agom saka sangbay kan hade. Sinasabi nin sarong intelektuwal: “Kahangahanga an mga bangkete sa Babilonya, minsan ngani an mga iyan parateng natatapos sa pagbuburat. An lamesa pano nin arak, na inimportar hale sa ibang nasyon, asin nin gabos na klase nin luho. Pano nin pahamot an kuarto; an mga parakanta saka paratugtog inaaling an tiripon na bisita.” Nangengenot sa lugar na naheheling sia kan gabos, si Belsasar nag-inom kan saiyang arak—asin nag-inom nang nag-inom.
4. (a) Taano ta garo baga pambihira na an mga Babilonyo nagpupunsion sa banggi nin Oktubre 5/6, 539 B.C.E.? (b) Ano an minalataw na nagtao nin kompiansa sa mga Babilonyo sa atubangan nin nananakyadang mga hukbo?
4 Garo baga pambihira na an mga Babilonyo nagpupunsion sa bangging ini—Oktubre 5/6, 539 B.C.E. Nakikiguerra an nasyon ninda, asin bakong marahay an nangyayari sa sainda. Si Nabonido bago pa sanang madaog kan nananakyadang mga hukbo nin Medo-Persia asin nagpaili sa Borsipa, sa timog-solnopan nin Babilonya. Asin ngonyan an mga hukbo ni Ciro nagkakampo sa mismong luwas nin Babilonya. Pero, garo baga dai nahahadit si Belsasar asin an saiyang mga mahal na tawo. Total, an siudad ninda an dai madadaog na Babilonya! An halangkawon na mga lanob kaiyan nanlalangkawan sa hararom na mga kale na pano kan dakulang Salog nin Eufrates mantang iyan nagbobolos sa tahaw kan siudad. Mayo nin kalaban na nakadaog sa Babilonya sa laog nin labing sanggatos na taon. Kaya taano ta mahahadit? Tibaad nangatanosan si Belsasar na ipapaheling kan ribok kan saindang sobrang kaogmahan sa saindang mga kalaban na yaon sa luwas an saindang kompiansa asin papanluluyahon kaini an boot ninda.
5, 6. Ano an ginibo ni Belsasar sa impluwensia nin arak, asin taano ini ta grabeng insulto ki Jehova?
5 Dai nahaloy, nagkaepekto na ki Belsasar an ngana-nganang pag-inom. Arog kan sabi kan Talinhaga 20:1, “an arak paraolog-olog.” Sa kasong ini, an arak talagang nagmotibar sa hade na gumibo nin pinakaseryosong klase nin kabalisngagan. Ipinagboot nia na darahon sa punsion an sagradong mga lalagan hale sa templo ni Jehova. An mga lalagan na ini, na kinua bilang sinamsaman kaidtong pagkongkistar ni Nabucodonosor sa Jerusalem, dapat na gamiton sana sa dalisay na pagsamba. Dawa an mga saserdoteng Judio na inautorisaran na gumamit kaiyan sa templo sa Jerusalem kaidtong nakaaging mga panahon pinatanidan na magdanay sindang malinig.—Daniel 5:2; ikomparar an Isaias 52:11.
6 Minsan siring, may nasa isip pa si Belsasar na mas daing galang na akto. ‘An hade asin an saiyang mga mahal na tawo, an saiyang mga sangbay asin segundang mga agom . . . nag-irinom nin arak, asin inomaw ninda an mga dios na bulawan asin pirak, tanso, batbat, kahoy asin gapo.” (Daniel 5:3, 4) Kaya an intension ni Belsasar ilangkaw ki Jehova an saiyang falsong mga dios! Garo baga tipiko an aktitud na ini sa mga Babilonyo. Dinuduhagi ninda an saindang mga bihag na Judio, na inoolog-olog an saindang pagsamba asin mayo nin itinataong paglaom na sinda makapuli sa saindang namomotan na marhay na dagang tinuboan. (Salmo 137:1-3; Isaias 14:16, 17) Tibaad paghona kan burat na monarkang ini an pagpababa sa mga desterradong ini asin pag-insulto sa saindang Dios makakagulat sa saiyang mga babae asin sa mga opisyal, na garo baga nagtatao kan impresyon na sia makosog.a Alagad kun talagang nakamate si Belsasar nin paglukso nin puso huli sa kapangyarihan, iyan dai naghaloy.
AN SURAT-KAMOT SA LANOB
7, 8. Paano naabala an punsion ni Belsasar, asin ano an epekto kaini sa hade?
7 “Kan panahon man sanang idto,” sabi kan ipinasabong na salaysay, “tuminunga an mga moro nin kamot nin tawo asin nagsurat sa atubangan kan kandelero sa palitada kan lanob kan palasyo kan hade, asin naheheling kan hade an likod kan kamot na nagsusurat.” (Daniel 5:5) Abaa kamakangingirhat paghelingon! May kamot na basta na sana tuminunga, nasa aire harani sa maliwanag na parte kan lanob. Imahinara an biglang pagtoninong kan parti mantang an mga bisita napapasalingoy asin napapanganga dian. An kamot nagpoon na sumurat nin misteryosong mensahe sa palitada.b An pangyayaring ini signos nin grabe karaot na umaaboton asin dai nanggad malilingawan kaya sagkod ngonyan ginagamit nin mga tawo an fraseng “an surat-kamot sa lanob” sa pagsuherir nin patanid sa madali nang kalaglagan.
8 Ano an epekto sa mapalangkaw na hadeng ini na nagprobar na ilangkaw an saiyang sadiri asin an saiyang mga dios ki Jehova? “Kan panahon na idto, kun mapadapit sa hade, nanlungsi sia, asin nagpoon siang matakot sa saiya mismong mga naiisip, asin an mga pagsokmolan kan saiyang habayan naggigilogilo patin an saiyang mga tuhod nagtatarangkoan.” (Daniel 5:6) An gusto ni Belsasar magin grande asin may dignidad sa pagheling kan saiyang mga sakop. Imbes, sia nagin buhay na ladawan nin kaherakherak na grabeng takot—an lalauogon nia nanlungsi, an saiyang mga habayan naggilogilo, grabe an pagtakig kan bilog niang hawak kaya nagtarangkoan an saiyang mga tuhod. Totoo nanggad an mga tataramon ni David na ipinanongod ki Jehova sa awit: “An saimong mga mata tumang sa mga maabhaw, tanganing sinda saimong ibaba.”—2 Samuel 22:1, 28; ikomparar an Talinhaga 18:12.
9. (a) Taano an grabeng takot ni Belsasar ta bakong pareho sa diosnon na takot? (b) Ano an iinopresir kan hade sa madodonong nin Babilonya?
9 Maninigong mangnohon na an takot ni Belsasar bakong pareho sa diosnon na takot, na hararom na reberensia ki Jehova, na iyo an kapinonan nin gabos na kadonongan. (Talinhaga 9:10) Bako, ini nangingiring grabeng takot, asin iyan mayo nin ibinunga na arog baga nin kadonongan sa nagtatakig na hade.c Imbes na humagad nin tawad sa Dios na ininsulto pa sana nia, makosog niang inapod “an mga salamangkero, an mga Caldeo asin an mga astrologo.” Sinabi pa ngani nia: “An siisay man na makabasa kan surat na ini asin makasabi sa sako kan mismong interpretasyon kaiyan, sia gugubingan nin purpura, na may kuintas na bulawan sa saiyang liog, asin bilang ikatolo sa kahadean sia mamamahala.” (Daniel 5:7) An ikatolong namamahala sa kahadean magigin poderoso nanggad, na naeenotan sana nin duwang nagrereynar na hade, si Nabonido asin si Belsasar mismo. An siring na puesto tibaad reserbado kutana sa matuang aki ni Belsasar. Arog kaiyan kadesesperado kan hade na ikapaliwanag an milagrosong mensaheng ini!
10. Ano an nangyari sa madodonong sa saindang mga paghihingoa na interpretaron an surat-kamot sa lanob?
10 An madodonong pirilang naglaog sa mahiwas na kuarto. Mayo nin kakulangan sa sainda, ta an Babilonya siudad na sagom sa falsong relihion asin lakop an mga templo. Daing duwa-duwa na kadakol kan tawo na naghihingakong nagbabasa nin mga signos asin nakakasabot sa misteryosong mga surat. Segurado na napalukso an puso kan madodonong na ini sa oportunidad na nasa atubangan ninda. Uya na an oportunidad ninda na iluwas an saindang abilidad sa atubangan nin prominenteng mga tawo, makua an pabor kan hade, asin mapasa posisyon na may dakulang kapangyarihan. Alagad ta paltos sindang marhay! “Dai ninda kayang basahon an mismong surat o sabihon sa hade an interpretasyon.”d—Daniel 5:8.
11. Ano an tibaad dahelan na dai nabasa kan madodonong nin Babilonya an surat?
11 Dai segurado kun baga dai nabasa kan madodonong nin Babilonya an mismong surat—an mismong mga letra. Kun siring, nagin libreng-libre kutana an daing konsensiang mga tawong ini na umimbento nin ano man na salang pakahulogan, tibaad pakahulogan pa ngani na nambobola sa hade. An saro pang posibilidad iyo na nababasa an mga letra. Minsan siring, mantang an mga lenguahe na arog kan Aramaiko asin Hebreo isinusurat na mayo nin bokales, an kada termino puedeng may nagkapirang posibleng kahulogan. Kun siring, an madodonong posibleng marhay na dai nakadesisyon kun arin na mga termino an boot sabihon. Dawa kun nagibo ninda iyan, dai pa man giraray ninda nasabotan an kahulogan kan mga termino tangani na mainterpretar iyan. Ano man an kamugtakan, sarong bagay an segurado: puminaltos an madodonong nin Babilonya—sa makamomondong paagi!
12. Ano an pinatunayan kan pagpaltos kan madodonong?
12 Sa siring nabuyagyag na nagdodonongdonongan sana an madodonong, na mandaraya an reberensiado nindang orden relihioso. Abaa kanakakadesganar ninda! Kan maheling ni Belsasar na basang sana an tiwala nia sa mga relihionistang ini, orog pa siang natakot, orog pa siang nanlungsi, asin dawa an saiyang mga mahal na tawo “nataranta.”e—Daniel 5:9.
IPINAAPOD AN SARONG TAWONG MAY PAKAROROP
13. (a) Taano ta isinuherir kan reyna na ipaapod si Daniel? (b) Anong klase an buhay ni Daniel?
13 Sa kritikal na oras na ini, an reyna mismo—minalataw na an inang reyna—naglaog sa kuarto kan bangkete. Nabaretaan nia an pagkaribok sa punsion, asin may midbid sia na kayang basahon an surat-kamot sa lanob. Dakol nang dekada an nakaagi si Daniel ninombrahan kan saiyang ama, si Nabucodonosor, na pamayo sa gabos na madodonong. Nagigirumdoman sia kan reyna bilang tawo na may “ekstraordinaryong espiritu asin kaaraman patin pakarorop.” Mantang garo baga dai midbid ni Belsasar si Daniel, posibleng marhay na an propeta nawara na sa saiyang halangkaw na puesto sa gobyerno pagkagadan ni Nabucodonosor. Alagad bakong mahalaga ki Daniel an pagkaprominente. Mga 90 na gayod an edad nia kan panahon na ini, na maimbod pa man giraray na naglilingkod ki Jehova. Sa ibong nin mga walong dekadang pagkadistiero sa Babilonya, sagkod ngonyan midbid pa sia sa saiyang ngaran na Hebreo. Dawa an reyna Daniel an apod sa saiya, na dai ginagamit an ngaran na Babilonyo na itinao kaidto sa saiya. Sa katunayan, sinadol nia an hade: “Ipaapod mo si Daniel, tangani na ipaheling nia an mismong interpretasyon.”—Daniel 1:7; 5:10-12.
14. Ano an masakit na kamugtakan ni Daniel kan maheling nia an surat-kamot sa lanob?
14 Ipinaapod si Daniel asin uminatubang ki Belsasar. Makasusupog na humagad nin pabor sa Judiong ini, na an Dios bago pa sanang insultohon kan hade. Sa ibong kaiyan, prinobaran ni Belsasar na bolahon si Daniel, na iinoopresir sa saiya an iyo man sanang premyo—an ikatolong puesto sa kahadean—kun saiyang mababasa saka ikakapaliwanag an misteryosong mga tataramon. (Daniel 5:13-16) Tiningkalag ni Daniel an surat-kamot sa lanob, asin pinapangyari kan banal na espiritu na mamansayan nia an kahulogan kaiyan. Idto mensahe nin kalaglagan hale ki Jehova Dios! Paano daw ikakapahayag nin atubangan ni Daniel an makolog sa talingang paghokom sa banidosong hadeng ini—asin sa atubangan pa kan saiyang mga agom saka mahal na tawo? Isip-isipa an masakit na kamugtakan ni Daniel! Nadara daw sia kan pambobola kan hade asin kan alok niang mga kayamanan saka pagkaprominente? Papaluyahon daw kan propeta an puersa kan kapahayagan ni Jehova?
15, 16. Anong mahalagang marhay na leksion sa kasaysayan an dai nanodan ni Belsasar, asin gurano kalakop kan kaagid na dai pakanood ngonyan?
15 Si Daniel makosog an boot na nagtaram, na sinasabi: “Mapasaimo mismo an saimong mga balaog, asin itao mo sa iba an saimong mga regalo. Minsan siring, babasahon ko sa hade an mismong surat, asin sasabihon ko sa saiya an interpretasyon.” (Daniel 5:17) Sumunod, rinekonoser ni Daniel an kadakulaan ni Nabucodonosor, hade na makapangyarihan na marhay kaya nahimo niang gadanon, tirahon, ilangkaw, o ibaba an siisay man na gusto nia. Minsan siring, ipinagirumdom ni Daniel ki Belsasar na si Jehova, “an Kaharohalangkaweng Dios,” iyo an guminibo ki Nabucodonosor na dakula. Si Jehova an nagpababa sa poderosong hadeng iyan kan sia magin maabhaw. Iyo, napiritan si Nabucodonosor na manodan na “an Kaharohalangkaweng Dios iyo an Namamahala sa kahadean nin katawohan, asin an saro na boot nia ibinubugtak nia na mamahala dian.”—Daniel 5:18-21.
16 “Aram [ni Belsasar] an gabos na ini.” Pero, dai sia nakanood nin leksion sa kasaysayan. Sa katunayan, linabihan niang marhay an kasalan ni Nabucodonosor na salang kapalangkawan asin nagkomiter sia nin direktang pagkadaing galang tumang ki Jehova. Ibinuyagyag ni Daniel an kasalan kan hade. Apuera kaini, sa atubangan kan tiripon na mga paganong idto, pusoan niang sinabi ki Belsasar na an falsong mga dios “dai nakakaheling o dai nakakadangog o dai nin naaaraman.” Idinugang kan makosog an boot na propeta nin Dios na bakong arog kan mga dios na idto na daing serbi, si Jehova iyo an Dios na “sa saiyang kamot namumugtak an saimong hinangos.” Sagkod ngonyan, an mga tawo naggigibo nin mga dios na gibo sa mga bagay na daing buhay, na iniidolo an kuarta, karera, prestihio, pati kasingawan. Alagad mayo sa mga bagay na ini na makakatao nin buhay. Si Jehova an solamente na pinagkakautangan niato gabos kan sato mismong buhay, na sinasarigan niato para sa lambang paghangos niato.—Daniel 5:22, 23; Gibo 17:24, 25.
NAKUA AN SIMBAG SA SARONG PATOOD!
17, 18. Ano an apat na tataramon na nasusurat sa lanob, asin ano an literal na kahulogan kaiyan?
17 Ngonyan ginibo kan gurang nang propeta an nagin imposible para sa gabos na madodonong nin Babilonya. Saiyang binasa asin ininterpretar an surat-kamot na inukit sa lanob. An mga tataramon: “ME’NE, ME’NE, TE’KEL asin PAR’SIN.” (Daniel 5:24, 25) Ano an kahulogan kaiyan?
18 Sa literal, an mga tataramon nangangahulogan “sarong mina, sarong mina, sarong siklo, asin mga kabangang siklo.” An lambang tataramon sokol nin gabat nin kuarta, na nalilista sa pababang pagkasunodsunod nin kantidad. Abaa kasakit na masabotan! Dawa kun nabasa kan madodonong nin Babilonya an mga letra, bakong makangangalas na dai pa man giraray ninda iyan mainterpretar.
19. Ano an interpretasyon kan tataramon na “ME’NE”?
19 Sa impluwensia kan banal na espiritu nin Dios, ipinaliwanag ni Daniel: “Ini an interpretasyon kan tataramon: ME’NE, binilang nin Dios an mga aldaw kan saimong kahadean asin tinapos na iyan.” (Daniel 5:26) An mga konsonante kan enot na tataramon nagtogot sa tataramon na “mina” sagkod sa sarong porma kan tataramon na Aramaiko para sa “binilang,” depende sa bokales na ibinubugtak kan nagbabasa. Aram na marhay ni Daniel na patapos na an pagkadistiero kan mga Judio. Sa ihinulang 70 taon na lawig kaiyan, 68 taon na an nakalihis. (Jeremias 29:10) An Dakulang Paratalaan nin Panahon, si Jehova, binilang an aldaw kan pagreynar kan Babilonya bilang kapangyarihan pankinaban, asin an katapusan mas harani na kisa pinaghona kan siisay man sa bangkete ni Belsasar. Sa katunayan, ubos na an panahon—bako sanang para ki Belsasar kundi para man sa saiyang ama, si Nabonido. Tibaad iyan an dahelan na an tataramon na “ME’NE” duwang beses na isinurat—tanganing ipaisi an katapusan kan duwang paghadeng ini.
20. Ano an paliwanag sa tataramon na “TE’KEL,” asin paano iyan aplikado ki Belsasar?
20 Sa ibong na lado, an “TE’KEL” sarong beses sanang isinurat asin sa pormang singular. Tibaad ipinaparisa kaini na idto sa pangenot idinidirekto ki Belsasar. Asin ini angay, ta sia personal na nagpaheling nin grabeng dai paggalang ki Jehova. An tataramon mismo nangangahulogan “siklo,” alagad itinotogot man kan mga konsonante an tataramon na “tinimbang.” Sa siring, sinabi ni Daniel ki Belsasar: “TE’KEL, tinimbang ka sa timbangan asin nakua kang kulang.” (Daniel 5:27) Para ki Jehova, an enterong mga nasyon arog kadaing halaga kan kabokabo sa timbangan. (Isaias 40:15) Sinda daing kosog na olangon an saiyang mga katuyohan. Kun siring, ano an halaga nin sarong aroganteng hade? Prinobaran ni Belsasar na ilangkaw an saiyang sadiri sa Soberano kan uniberso. An hamak na tawong ini nangahas na insultohon si Jehova asin olog-ologon an dalisay na pagsamba alagad nakuang “kulang.” Iyo, biyong angay na mag-ako si Belsasar kan paghokom na marikas na nagdadangadang!
21. Paano an “PAR’SIN” paggamit nin tataramon na may tripleng kahulogan, asin ano an ipinarisa kan tataramon na ini para sa ngapit nin Babilonya bilang kapangyarihan pankinaban?
21 An ultimong tataramon sa lanob “PAR’SIN.” Binasa iyan ni Daniel sa pormang singular, an “PE’RES,” huli gayod ta an kaolay nia sarong hade mantang an saro mayo. Tinapos kan tataramon na ini an dakulang patood ni Jehova paagi sa paggamit nin tataramon na may tripleng kahulogan. Sa literal, an “par’sin” nangangahulogan “mga kabangang siklo.” Alagad an mga letra nagtotogot man para sa duwa pang kahulogan—“pagkabaranga” asin “mga Persiano.” Sa siring, ihinula ni Daniel: “PE’RES, an saimong kahadean binanga asin itinao sa mga Medo asin Persiano.”—Daniel 5:28.
22. Ano an reaksion ni Belsasar sa pakakua kan simbag sa patood, asin ano an tibaad linaoman nia?
22 Sa siring, nakua an simbag sa patood. An poderosong Babilonya madali nang bumagsak sa mga hukbo nin Medo-Persia. Minsan ngani mamondo huli sa kapahayagan na ini nin kalaglagan, inotob ni Belsasar an saiyang sinabi. Pinagubingan nia si Daniel nin purpura sa saiyang mga oripon, pinasulotan sia nin kuintas na bulawan, asin ipinabareta sia bilang an ikatolong namamahala sa kahadean. (Daniel 5:29) Dai sinayumahan ni Daniel an mga onrang ini, na minimidbid na iyan naghahayag kan onra na nanonongod ki Jehova. Siempre, tibaad naglaom si Belsasar na medyo pagianon an paghokom ni Jehova paagi sa pagtao nin onra sa Saiyang propeta. Kun iyo, idto huri nang marhay tanganing magkaepekto pa.
AN PAGBAGSAK KAN BABILONYA
23. Anong suanoy na hula an naootob mantang nangyayari an punsion ni Belsasar?
23 Mantang si Belsasar saka an saiyang mga kortesano nag-iirinoman para sa saindang mga dios asin inoolog-olog si Jehova, may dakulang drama na nangyayari sa kadikloman sa luwas kan palasyo. Naootob an hula na sinabi paagi ki Isaias haros duwang siglo na an nakaagi. May labot sa Babilonya, ihinula ni Jehova: “Pinaontok ko an gabos na pag-agagha huli sa saiya.” Iyo, matatapos an gabos na pan-aapi kan maraot na siudad na iyan sa piniling banwaan nin Dios. Paagi sa ano? Sinabi kan iyo man sanang hula: “Tumukad ka, O Elam! Salikopan mo, O Media!” An Elam nagin kabtang kan Persia pakalihis kan aldaw ni propeta Isaias. Kan panahon kan punsion ni Belsasar, na ihinula man sa hulang iyan ni Isaias, an Persia asin Media talagang magkasurog na tanganing “tumukad” asin “salikopan” an Babilonya.—Isaias 21:1, 2, 5, 6.
24. Anong mga detalye mapadapit sa pagbagsak kan Babilonya an ihinula ni Isaias?
24 Sa katunayan, ihinula an mismong ngaran kan namomoon sa mga hukbong ini, siring man an mayor na mga detalye kan saiyang estratehiya sa pakikilaban. Mga 200 na taon antes pa, ihinula ni Isaias na lalahidan ni Jehova an saro na an ngaran Ciro na sumalakay sa Babilonya. Sa saiyang pagsalakay, gabos na balakid hahaleon sa atubangan nia. An katubigan nin Babilonya ‘mamamara,’ asin mapapabayaan na bukas an darakulang pinto kaiyan. (Isaias 44:27–45:3) Asin iyo man nanggad. An Salog nin Eufrates pinasuki kan mga hukbo ni Ciro, na pinahubas an tubig tangani na makalakaw sinda sa irarom kan salog. An mga pinto sa lanob kan Babilonya napabayaan na bukas nin mga guardiang daing ingat. Siring sa inooyonan nin sekular na mga historyador, sinakyada an siudad mantang nag-oogma nin sobra an mga nag-iistar dian. Nadaog an Babilonya na haros mayo nin laban. (Jeremias 51:30) Pero, may kisuerra sarong midbid na nagadan. Ibinareta ni Daniel: “Kan banggi man sanang idto ginadan si Belsasar na hade kan mga Caldeo asin si Dario na Medo nag-ako kan kahadean, na mga anom na polo may duwang taon an edad.”—Daniel 5:30, 31.
PAGKALEKSION SA SURAT-KAMOT SA LANOB
25. (a) Taano an suanoy na Babilonya ta angay na simbolo kan lakop sa globong sistema nin falsong relihion ngonyan? (b) Sa anong sentido na an mga lingkod nin Dios sa presenteng aldaw nabihag sa Babilonya?
25 An ipinasabong na salaysay sa Daniel kapitulo 5 makahulogan na marhay para sa sato. Bilang sentro nin mga kaugalean nin falsong relihion, an suanoy na Babilonya angay na simbolo kan pambilog na kinaban na imperyo nin falsong relihion. Ilinaladawan sa Kapahayagan bilang patotot na paha sa dugo, an lakop sa globo na katiriponan na ini nin panloloko inaapod na “Dakulang Babilonya.” (Kapahayagan 17:5) Dai hinihimate an gabos na patanid manongod sa saiyang falsong mga doktrina asin kaugalean na naglalapastangan sa Dios, pinaglamag nia an mga naghuhulit kan katotoohan kan Tataramon nin Dios. Kapareho kan mga taga suanoy na Jerusalem asin Juda, an maimbod na natatada kan linahidan na mga Kristiano garo man sana nadistiero sa “Dakulang Babilonya” kan an paglamag na sutsut nin klero haros pinapondo an paghuhulit kan Kahadean kan 1918.
26. (a) Paano buminagsak an “Dakulang Babilonya” kan 1919? (b) Anong patanid an maninigong himateon mismo niato asin ipaabot sa iba?
26 Pero, bigla na sana, buminagsak an “Dakulang Babilonya”! Iyo, idto pagbagsak na haros daing ribok—kun paanong an suanoy na Babilonya haros daing ribok na buminagsak, kan 539 B.C.E. Pero nakalaglag pa man giraray nin biyo an piguratibong pagbagsak na ini. Iyan nangyari kan 1919 C.E. kan an banwaan ni Jehova makatalingkas sa pagkabihag sa Babilonya asin binendisyonan nin pag-oyon nin Dios. Tinapos kaini an kapangyarihan kan “Dakulang Babilonya” sa banwaan nin Dios asin nagsenyalar ini kan kapinonan kan pagkabuyagyag nia sa publiko bilang mandaraya na dai mapapaniwalaan. Dai na mababawi an epekto kan pagbagsak na iyan, asin madali na an saiyang pangultimong pagkalaglag. Sa siring, ipinapahayag kan mga lingkod ni Jehova an patanid: “Lumuwas kamo sa saiya, banwaan ko, kun habo nindong makikabtang sa saiyang mga kasalan.” (Kapahayagan 18:4) Hinimate daw nindo an patanid na iyan? Ipinapaabot daw nindo iyan sa iba?f
27, 28. (a) Anong mahalagang marhay na katotoohan an nungka na nalingawan ni Daniel? (b) Ano an ebidensia niato na si Jehova madali nang gumibo nin aksion tumang sa maraot na kinaban ngonyan?
27 Kaya an surat-kamot yaon ngonyan sa lanob—alagad bako sanang para sa “Dakulang Babilonya.” Girumdoma an sarong mahalagang marhay na katotoohan na prinsipal na kabtang kan libro ni Daniel: Si Jehova iyo an Unibersal na Soberano. Sia, asin sia sana, an may diretso na magbugtak nin namamahala sa katawohan. (Daniel 4:17, 25; 5:21) An ano man na tumang sa mga katuyohan ni Jehova hahaleon. Kadikit na sanang panahon bago gumibo nin aksion si Jehova. (Habacuc 2:3) Para ki Daniel, an panahon na iyan sa katapustapusi nagdatong kan ikasampulong dekada kan saiyang buhay. Kaidto naheling nia an paghale ni Jehova sa sarong kapangyarihan pankinaban—saro na nan-aapi sa banwaan nin Dios poon kan aki pa si Daniel.
28 May pruebang dai manenegaran na pinatukaw ni Jehova Dios sa langitnon na trono an Namamahala sa katawohan. An bagay na dai inintindi kan kinaban an Hadeng ini asin kinontra an saiyang pamamahala seguradong ebidensia na madali nang paraon ni Jehova an gabos na kontra sa pamamahala kan Kahadean. (Salmo 2:1-11; 2 Pedro 3:3-7) Inaaksionan daw nindo an pagkaapurado kan satong panahon asin ibinubugtak an saindong kompiansa sa Kahadean nin Dios? Kun iyo, kamo talagang nagkaleksion sa surat-kamot sa lanob!
[Mga Nota sa Ibaba]
a Sa sarong suanoy na inskripsion, si Hadeng Ciro nagsabi manongod ki Belsasar: “Sarong kobarde an pinatukaw na [namamahala] sa saiyang nasyon.”
b Dawa an sadit na detalyeng ini sa salaysay ni Daniel napatunayan na eksakto. Nadiskobre nin mga arkeologo na an mga lanob kan palasyo sa suanoy na Babilonya gibo sa ladrilyo na may palitada.
c An mga superstisyon sa Babilonya orog pa gayod na ginibong nakakasindak an milagrong ini. An librong Babylonian Life and History nagsasabi: “Apuera sa dakol na dios na sinasamba kan mga Babilonyo, naheheling niato na sinda adiktong marhay sa paniniwala sa mga espiritu, asin ini labi-labi kaya an mga pamibi saka orasyon tumang sa sainda dakulaon na kabtang kan saindang relihiosong literatura.”
d Sabi kan magasin na Biblical Archaeology Review: “An mga eksperto sa Babilonya rinibong signos an ikinalista. . . . Kan hagadon ni Belsasar na maaraman kun ano an kahulogan kan surat sa lanob, daing duwa-duwa na binuksan kan madodonong nin Babilonya an mga ensiklopedyang ini nin mga signos. Alagad ta an mga iyan daing kamanungdanan.”
e Sinasabi nin mga leksikograpo na an terminong ginamit digdi para sa “nataranta” nagpaparisa nin grabeng pagkaribok, na garo baga naribaraw an pagtiripon.
f Helingon an pahina 205-71 kan librong Revelation—Its Grand Climax At Hand!, na ipinublikar kan Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
ANO AN NAMANSAYAN NINDO?
• Paano naabala an punsion ni Belsasar kan banggi nin Oktubre 5/6, 539 B.C.E.?
• Ano an interpretasyon sa surat-kamot sa lanob?
• Anong hula manongod sa pagbagsak kan Babilonya an naootob mantang nangyayari an punsion ni Belsasar?
• Ano an kahulogan para sa satong aldaw kan salaysay manongod sa surat-kamot sa lanob?