Posible daw an Katoninongan?
“PERMING magkakaigwa nin guerra. Iyan an mamondong katotoohan manongod sa katawohan.” An negatibong punto-de-vista na ini dai pa sana nahahaloy na nagluwas sa sarong surat hale sa sarong parabasa sa magasin na Newsweek. Minaoyon daw kamo dian? An guerra daw dai malilikayan asin an katoninongan imposible? Kun kasaysayan an pagbabasaran niato, depisil na dai sumimbag nin iyo sa duwang hapot na ini. Poon kan magkaigwa nin mga rekord, an katawohan napalabot sa sunod-sunod na guerra, asin an iriwal nagin orog na mapanlaglag mientras na an mga tawo naggigibo nin mas epektibong mga paagi nin paggaradanan.
Bakong puera an ika-20 siglo. Iyo nanggad, naheling kaiyan an pinakamadugong guerra kasuarin pa man, alagad may naheling man iyan na sarong bagong bagay. Kaidtong 50 taon na an nakaagi pinonan kan Estados Unidos an edad nuklear paagi sa pagholog nin duwang bomba atomika sa Hapon. Sa limang dekada poon kaidto, an mga nasyon nagtambak nin kadakoldakol na armas nuklear na puedeng lumaglag sa mga tawo nin dakol na beses. Sa katapustapusi maoolang daw sa pakikiguerra an mga tawo kan pagkaigwa nin mga armas nuklear? An mga katunayan mismo an magsasabi. Poon kan 1945 minilyon na an nagadan sa mga guerra—minsan ngani sagkod ngonyan dai nang ihinolog na mga bomba nuklear.
Taano an rasa nin tawo ta may hilig na gayong makiguerra? Nasasambitan kan Encyclopedia Americana an nagkapirang aspekto kan sosyedad nin tawo na nagbunga nin guerra sa kasaysayan. Kabale dian an pagkapanatiko sa relihion, rasismo, pagkalaenlaen nin kultura, magkatumang na mga ideolohiya (na arog baga nin Komunismo asin kapitalismo), nasyonalismo asin an doktrina nin nasyonal na pagkasoberano, mga kamugtakan sa ekonomiya, asin an popular na pag-ako sa militarismo. Kun binabasa nindo an listang iyan, may naheheling daw kamong ano man na posibleng mabago sa harani nang ngapit? An mga nasyon daw dai nang gayo magdedesidir na papagdanayon an saindang pagkasoberano? An mga tawo daw dai nang gayo magpapalaenlaen nin rasa? An relihiosong mga pundamentalista daw dai nang gayo magigin panatiko? Ini harayoon na mangyari.
Kun siring, mayo na lamang daw nin paglaom na may aldaw na magigin mas marahay an mga bagay asin magkakaigwa nin nagdadanay na katoninongan? Iyo, may paglaom. Sa ibong kan kariribokan sa kinaban na ini, posible minsan ngonyan na makanompong nin katoninongan. Minilyon na an nakanompong. Togoti nindo kaming isaysay sa saindo an manongod sa nagkapira sa mga tawong ini asin helingon nindo kun ano an puedeng magin kahulogan para sa saindo kan saindang mga eksperyensia.
[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 2]
Background cover and page 32: Reuters/Bettmann
[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 3]
Reuters/Bettmann