Gutom sa Bilog na Globo—Bako Sanang Kakanon an Kalabot
“35 milyones an nagagadan sa gutom sa alang na Aprika”
“Ginagadan sa gutom kan kakulangan nin kakanon asin dakolon na rekisitos an sarong kontinente”
“Pagkaalang, kagadanan asin kadaihan nin paglaom”
SEGURO nakaheling na kamo nin dakol na bareta na arog kaini sa nakakaagi pa sanang mga taon. Kaiba kaiyan, parateng may mga retrato nin nagugutom na mga aki na may garo daing buhay na mga mata asin gatok na mga tulak, rapak na mga kampo nin mga dulag na pano nin mga tawo na kublit asin tolang na sana, alang na mga daga na dian lakop an bangkay nin mga hayop na gadan—gabos mga retratong pabalikbalik asin habong mawara sa satong isip.
Arog man kaiyan kanakapangigirabo an mga bareta. An espesyal na luwas kan magasin na Courier, opisyal na publikasyon kan Naciones Unidas, seryosong nagsasabi na dakol an may marahay na paglaom kaidtong sampulong taon na an nakaagi asin idinugang: “Alagad ngonyan kaipuhan na admitiron na an kamugtakan kan mga dukha sa kinaban padagos na naggagrabe. Haros 500 milyones katawo, na dai nakakahale sa kapobrehan, an sa aroaldaw namemeligro sa gutom.” Kinakarkulo kan World Food Council kan NU na “taon-taon sa nagpoprogreso pa sanang mga nasyon, 15 milyones na aki an nagagadan huli sa malnutrisyon,” na nangangahulogan na an kabilangan nin mga aking nagagadan 30 dobleng mas halangkaw ki sa duman sa progresibo nang mga nasyon. Asin, oyon sa The World Bank, 200 milyones na Aprikano—labing 60 porsiento sa populasyon kan kontinenteng iyan—an nagkakakan nin mas kadikit ki sa kaipuhan tanganing mabuhay.
Sa ibong na kampi, tibaad nakabasa man kamo nin optimistikong mga bareta na inoomaw an mga biglang pag-oswag sa inhinyeriya henetika, na may mga panuga na bagong mga klase nin pananom na mabunga asin may panlaban sa helang o pagkaalang. An bago asin rebolusyonaryong mga paagi sa pag-oma dinidiskobre tanganing madugangan an produkto. An mga gobyerno asin ahensia sa bilog na kinaban naglalansar nin laen-laen na klase nin mga programa sa pag-ayuda. An Food and Agriculture Organization kan NU nagkakarkulo na kun an gabos na kakanon na napoprodusir kan kinaban ikinakawaras nin pantay-pantay, an lambang tawo sa daga maako kan katimbang nin 3,000 na kaloriya kada aldaw, labi ki sa aktuwal na kinakaipuhan nin kadaklan na tawo. An totoo, sa nagkapirang nasyon, binabayadan pa ngani nin mga gobyerno an mga paraoma na inaan an saindang produkto tanganing malimitaran an natatambak na sobrang pagkakan asin limitaran an pagliwatliwat nin mga presyo. Huli kaini gabos garo baga an gutom madali nang mahale.
Sa pagkonsiderar niato sa mga katunayan, sarong bagay an nagigin malinaw. An problema nin pagpakakan sa mga nagugutom sa kinaban bakong arog sa pinaghohona niato. An mga sientista asin paraoma tibaad igwa kan teknolohikong kaaraman tanganing magprodusir nin dagdag na kakanon. An mga gobyerno asin ahensia kan kinaban tibaad igwa nin garo matutubod na mga plano asin programa tanganing resolberan an problemang ini o iyan. Alagad, garo baga igwa nin natatagong mga bagay na nakaoolang sa tunay na kapangganahan, asin an pakikilaban tumang sa gutom nadadaog. Taano daw? Ano an nagkapira sa natatagong mga bagay na ini? Asin, talaga daw na kayang pakakanon an mga nagugutom sa kinaban?
[Kahon sa pahina 3]
Kagadanan Huli sa Gutom
“AN SARONG adultong makosog, kun paiinomon sana nin tubig alagad dai pakakakanon, magagadan sa laog nin 50 sagkod 70 aldaw. Alagad huling pinaluya nin malnutrisyon an biktima haros perming nagkakaigwa nin ibang helang. An kagadanan minaabot pakatapos na an hawak nin sarong nagugutom haros kinakan na an saiyang sadiri. Sa pinakadakol an hawak nag-iistak nin mga sarong aldaw na suplay kan pangenot na pinagkukuanan kaiyan nin enerhiya, an glucose, asin oras na maubos an suplay na ini iyan nagpopoon na kumua nin enerhiya paagi sa oksidasyon nin taba, magsalang bilang matabang mga asido o mga sustansiang ketone. Oras na maubos an taba kan hawak, kaipuhan na tunawon kan hawak an protina sa kalamnan asin iba pang tisyo, na luway-luway na rinaraot an puso, bato, pale asin iba pang organo. An tulak parateng nagigin butog asin budal, huli sa abnormal na deposito nin tubig. Mantang nauubos an laman, an kublit nagigin alang, an mga tolang nagigin matapo asin an buhok nararakdag. Minababa an presyon kan dugo. Sa mga aki, an hutok naontok na sa pagdakula. An sistema sa panlaban sa helang nagpopoon na lumuya, na parateng nagbubunga nin nakagagadan na impeksion. An mga bituka nararaot. Minaluya na an pagheling, pagdangog asin pagtaram. Mantang pinaghihingoa kan hawak na inaan an mga pangangaipo kaiyan sa enerhiya, minababa an temperatura kan lawas asin parateng nagkakaigwa nin hababaon na temperatura. Sa katapustapusi, an sistema kan hawak nadadaog asin an kagadanan minaabot huli sa grabeng pagluya kan mga organo.”—Science Section, The New York Times, Enero 1, 1985.