Ano an Salud?
AN TAWO daw tunay na may marahay na salud huli sana ta sa pagmate nia mayo siang helang? Bueno, pirang beses na kamong nakadangog nin mga indibiduwal na garo mabaskog na marhay an lawas alagad biglang nagadan huli sa dai linalaoman na dahelan? An mga bareta nagpapaheling na haros ikalimang kabtang kan mga nagadan huli sa helang sa puso kada taon mayong naheling minsan pinakasadit na senyal na may helang sinda. Malinaw, an pakamateng marahay o makosog an lawas bakong garantiya na an saro may marahay na salud.
Konsideraron bilang halimbawa, an sarong 22 anyos an edad na parakawat nin basketball sa kolehiyo. Paagi sa gabos na pamantayan, masasabing saro siang tawong may marahay na salud sa saiyang pagkahoben. Alagad sarong banggi nagadan sia—biglang-bigla. An mga pagsiyasat nagpaheling na an dahelan kan kagadanan iyo an sobrang paggamit nin droga. Minsan siring na marahay an kamugtakan nia sa pisikal, igwa daw sia nin marahay na buhay? Dai nanggad.
Kaya, sa katotoohan an marahay na salud orog pa kisa sa pagigin daing helang. Siyempre, an erensia asin kapalibotan igwa kan saindang kabtang, alagad sa irarom nin normal na mga kamugtakan, an satong paagi nin buhay garo an pinakamahalagang elemento may koneksion sa satong salud. Kun ano an satong kinakakan asin iniinom, kun gurano kita kaaktibo, kun igo an satong pahingalo, kun paano niato inaatubang an tension, asin iba pang personal na ugale magsalang magpapaoswag kan satong salud o makadadanyar kaini. Kaya, sa dakulang grado, an satong salud depende sa kun ano an ginigibo niato dapit kaini. An prinsipyo kan Biblia na, “Ano man na itinatanom nin tawo, iyan man sana an saiyang aanihon,” aplikado man sa satong pisikal na salud.—Galacia 6:7.
An Salud Asin an Estilo nin Buhay
Aram nanggad, bilang halimbawa, na sa kadaklan na darakulang kompanyang Hapones, an mga empleado igwa nin istriktong rutina sa pag-ehersisyo kada aldaw. An resulta? “Igwa nanggad nin awad-awad na grupo nin ebidensia sa estadista na nagpapatunay sa punto-de-vistang an mga trabahador na Hapones an pinakamarahay an salud sa bilog na kinaban,” an sabi kan magasin na Asiaweek. Sa ibong na lado, an report nagtotokdo na sa Hapon “an kanser an dahelan nin poko mas o menus saro sa apat na ikinagadan; an helang sa puso asin atake kada saro sa lima, asin mga helang sa paghangos saro sa dose. Sarong lalaki sa kada 52 an naggagadan sa sadiri (sa mga babae, an paghugot saro sa kada 70).”
An mga pahayag daw na ini garo pabarobago o magkakakontra pa ngani? Bako man, kun sisiyasaton niato an mga katunayan. Sa 40 porsiento kan gabos na adulto na nagbubuga nin 300 na ribong milyon na sigarilyo kada taon, an Hapon an ikaduwa sa bilog na kinaban (kasunod sana sa Grecia) sa konsumo sa sigarilyo kada sarong tawo. Dugang pa, kada taon an mga lalaking Hapones nag-iinom nin 8 ribong milyon na botelya nin beer asin 1.5 ribong milyon litros nin alak na Hapones. Katimbang ini kan pag-inom nin haros 0.5 litro nin purong alkohol kada tawo lambang semana. Magigin makangangalas nanggad kun an siring na nakararaot na mga gawe dai magkaigwa nin risang gayong epekto sa salud kan mga tawo.
Maski pa ipangatanosan na an mga Hapones may pinakahalawig na buhay sa arin man na klase nin tawo asin na an grado kan saindang konsumo sa tabako asin alkohol mas hababa pa kisa sa iba, an siring na mga pagkomparar mayo nanggad nin halaga. Sa katunayan an mga tawo nagagadan nin amay asin dai kinakaipuhan. Tibaad mas marahay an salud ninda kisa sa iba kun helingon, alagad tunay daw na marahay an salud ninda?
Malinaw kun siring, an satong salud nagpapaheling kan kabilogan kan satong estilo nin buhay asin pan-aroaldaw na mga ugale. Kalabot sa marahay na salud an timbang na paagi nin buhay na nagbubunga kan satong pisikal, mental, emosyonal asin sosyal na karahayan, na nagpapagin posible satong atubangon an satong kapalibotan asin makakua nin rasonableng kagayagayahan asin satispaksion sa satong pan-aroaldaw na mga gibohon. Ano an magigibo niato tanganing makamit iyan?
[Ritrato sa pahina 16]
An ladawan nin marahay na salud puwedeng magin mapandaya
[Blurb sa pahina 17]
An erensia asin an kapalibotan igwa kan saindang kabtang, alagad an satong paagi nin buhay iyo an garo pinakamahalagang elemento may koneksion sa satong salud