Nungkang Binayaan Kami ni Jehova

ISINAYSAY NI NASHO DORI

An Mbreshtan sarong sadit na baryo sa bukid sa timog kan Albania, harani sa Grecia. Dian ako namundag kan 1907. Kan ako singko anyos, nagpoon akong magklase sa eskuelahan na Griego, alagad napondo an pag-eskuela ko kan an Italianong hukbo sakopon an Albania durante kan Guerra Mundial I. Pakatapos kan guerra, nagpadagos akong mag-eskuela alagad sa lenguaheng Albaniano.

DAWA ngani bakong relihiosong marhay an sakong mga magurang, sinunod ninda an mga tradisyon kan Albanianong Iglesia Ortodokso. An tiyo kan sakong magurang padi sa Mbreshtan, kaya ako nagtrabaho sa simbahan asin mismong nakaheling kan mga ginigibo dian. An mga rituwal garo daing kuenta, asin an pagsaginsagin nakadistorbo sako.

Tanganing paoyonan an lokal na kaugalean, an sakong mga magurang puminili nin hoben na babae na ipaaagom sakuya. Si Argjiro tagaharaning baryo nin Grabova, asin ikinasal kami kan 1928, kan sia 18 anyos.

Pakanood nin Katotoohan sa Biblia

Sa mga panahon na iyan ako nagreklamo manongod sa Iglesia Ortodokso sa sarong pinsan na nagbibisita hale sa Estados Unidos. “Sa Amerika, harani sa sakong harong,” an simbag nia, “igwang grupo nin mga tawo na mayong simbahan, alagad pinag-aadalan ninda an Biblia.” An ideyang pag-adalan an Biblia na daing simbahan nagustohan ko. Kaya hinagad ko na padarahan nia ako nin nagkapirang literatura sa Biblia.

Nalingawan ko na nanggad an manongod sa samong pag-orolay sagkod na luminihis an mga sarong taon kan makaresibi ako nin paktura hale sa Milwaukee, Wisconsin. Nasa laog an librong The Harp of God sa Albaniano asin The Watchtower sa Griego. Binasa ko nin marikas an libro asin nariparo ko an sarong pagsambit sa tunay na iglesia. Ikinaanggot ko iyan. ‘Habo ko nin ano man na bagay na konektado sa iglesia,’ an sakong sinabi sa boot-boot ko sana. Kaya dai ko binasa an libro nin lubos.

Kan 1929, ako nagsoldados asin idinestino sa siudad nin Tiranë, an kabesera kan Albania. Duman ko nakamidbid si Stathi Muçi, na nagbabasa nin Griegong Biblia. “Nagsisimba ka?” an hapot ko. “Dai,” an simbag nia. “Binayaan ko na an iglesia. Saro ako sa Internasyonal na mga Estudyante sa Biblia.” An saro pang soldados asin ako uminiba ki Stathi sa pagtiripon kan Domingo. Duman ko nanodan na an tunay na iglesia bakong edipisyo o relihion, kundi iyan kompuesto nin linahidan na mga lingkod ni Cristo. Nasabotan ko ngonyan an sinasabi kan The Harp of God.

Si Nasho Idrizi asin Spiro Vruho nagbalik sa Albania hale sa Estados Unidos kan kabangaan nin mga 1920 asin nagpapalakop kan mga katotoohan sa Biblia na nanodan ninda duman. Nagpoon akong umatender sa mga pagtiripon sa Tiranë, kaiba kan pipirang Mga Estudyante sa Biblia. Dai nahaloy nagin malinaw sa sako na nanompongan ko na an organisasyon ni Jehova. Kaya kan Agosto 4, 1930, ako nabautismohan sa sarong haraning salog.

Pakatapos nagbalik ako sa Mbreshtan tanganing ipagpadagos an sakong propesyon na paggibo nin sapatos. Alagad orog pang mahalaga, pinonan ko man na ihiras sa iba an mga katotoohan sa Biblia na sakong nanodan. Sinasabi ko sa sainda: “Si Jesus bakong arog kan mga imahen sa simbahan. Sia buhay!”

Paghuhulit sa Ibong nin Pagtumang

Kan 1925 si Ahmed Bey Zogu inagaw an kapangyarihan, ginibo an saiyang sadiri na Hadeng Zog I kan 1928, asin namahala sagkod kan 1939. An saiyang ministro kan mga diretso nin tawo tinogotan an samong Kristianong gibohon. Minsan siring, nagkaigwa kami nin mga problema. Ini huli ta si Musa Juka, ministro kan panlaog na mga aktibidad kan nasyon, dayupot na kaalyado kan papa sa Roma. Si Juka nagboot na tolong relihion sana an mimidbidon​—Muslim, Ortodokso, asin Katoliko Romano. Prinobaran kan mga pulis na kumpiskaron an samong mga libro asin papondohon an samong paghuhulit, alagad dai sinda nagin mapanggana.

Durante kan mga taon nin 1930, parate kong dinadalaw an Berat, sarong darodakulang siudad sa Albania na hale duman si Mihal Sveci nagdirehir sa samong gibohon na paghuhulit. Nag-areglo kami nin mga biahe sa paghuhulit sa bilog na nasyon. Sarong beses idinestino ako sa banwaan nin Shkodër sa laog nin duwang semana, asin nakapasakamot ako nin dakol na literatura. Kan 1935 sarong grupo niamo an nag-arkila nin auto tanganing maghulit sa banwaan nin Këlcyrë. Dangan sarong mas dakulang biahe sa Albania an iiniskedyul para sa mga banwaan nin Përmet, Leskovik, Ersekë, Korçë, Pogradec, asin Elbasan. Natapos niamo an biahe sa Tiranë nin tama sana tanganing ikaselebrar an Memorial kan kagadanan ni Cristo.

An suplay nin espirituwal na kakanon nakatabang samuya na magdanay na makosog sa espirituwal, kaya nungka kaming nakamate na binayaan. Poon 1930 sagkod 1939, naresibi ko an Griegong Watchtower nin regular. Nagin pasohan ko man na basahon an Biblia kisuera sarong oras kada aldaw, na nagibo ko nin mga 60 taon bago nanluya an sakong pagheling. Dai pa sana nahahaloy na an bilog na Biblia nagluwas sa lenguaheng Albaniano, kaya naoogma ako na nanodan ko an Griego kan ako aki pa. An ibang Saksing Albaniano kan mga enot na panahon na idto nag-adal man na bumasa nin Griego tanganing mabasa man ninda an bilog na Biblia.

Kan 1938, si Argjiro nabautismohan. Kan 1939 pito sa sampulong aki mi an namundag na. Makamomondo, tolo sa enot na pito ming aki nagadan kan sinda hoben pa.

Mga Kasakitan kan Guerra Mundial II

Kan Abril 1939, antes sanang magpoon an Guerra Mundial II, an mga tropa na Fascistang Italiano suminalakay sa Albania. Dai nahaloy an gibohon kan Mga Saksi ni Jehova ipinagbawal, alagad an sadit niamong grupo nin mga 50 parabalangibog kan Kahadean nagpadagos na maghulit. Mga 15,000 kan mga libro asin pulyeto niamo an kinumpiskar asin rinaot durante kan Guerra Mundial II.

Si Jani Komino igwang mahiwas na bodega nin literatura na konektado sa saiyang harong. Kan maaraman kan hukbong Italiano na an mga libro inimprenta sa Estados Unidos, sinda nagkaaranggot. “Kamo mga propagandista! An Estados Unidos tumang sa Italia!” an sabi ninda. An maigot na hoben pang magtugang na si Thomai asin Vasili Cama inarestar, asin kan maaraman na an idinidistribwir nindang mga libro hale ki Komino, sia man inarestar. Dai nahaloy ipinaapod ako kan mga pulis tanganing imbestigaron.

“Midbid mo an mga tawong ini?” an hapot ninda.

“Iyo,” an simbag ko.

“Kaiba ka ninda sa gibohon?”

“Iyo,” an simbag ko. “Mga Saksi ni Jehova kami. Dai kami minakontra sa mga gobyerno. Kami neutral.”

“Nagdidistribwir ka kan mga literaturang ini?”

Kan ako magsimbag nin iyo, rinamalan ninda ako, asin ibinilanggo ako kan Hulyo 6, 1940. Duman nakaiba ko an lima pa hale sa sakong baryo​—si Josef Kaci, Llukan Barko, Jani Komino, asin an magtugang na Cama. Mantang nasa bilanggoan nanompongan niamo an tolo pang Saksi​—si Gori Naçi, Nikodhim Shyti, asin Leonidas Pope. Kaming siyam ikinonkon sa 1.8 por 3.7 metros na selda!

Pakalihis nin pirang aldaw, magkairiba kaming kinaradenahan asin dinara sa siudad nin Përmet. Pakalihis nin tolong bulan ibinalyo kami sa bilanggoan sa Tiranë asin ibinilanggo nin walo pang bulan na mayong bista.

Katapustapusi, iinatubang kami sa sarong husgado militar. Si Tugang na Shyti asin ako sinentensiahan nin 27 bulan, si Tugang na Komino nin 24 bulan, asin an iba pinaluwas pakalihis nin 10 bulan. Ibinalyo kami sa bilanggoan nin Gjirokastër, kun saen kami tinabangan ni Tugang na Gole Flloko na makaluwas kan 1943. Dangan an samong pamilya nag-istar sa siudad nin Përmet, kun saen ako nagin paraataman kan sadit na kongregasyon.

Dawa ngani ipinagbawal an samong gibohon asin an Guerra Mundial II mainit na nagpapadagos sa mga nasyon na nakapalibot samo, padagos ming ginibo an samong makakaya tanganing maotob an kasugoan samo na ihulit an mensahe kan Kahadean. (Mateo 24:14) Kan 1944 15 Saksi gabos an nasa bilanggoan. Pero, durante kan masakit na mga panahon na ini, nungka kaming nakamate na binayaan ni Jehova.

Nabalo sa Isyu nin Neutralidad

Minsan ngani natapos an guerra kan 1945, an mga kasakitan mi nagpadagos asin nag-orog pa ngani. An obligatoryong pagboto ipinaotob durante kan eleksion kan Disyembre 2, 1946. An siisay man na dai bumoto ibinilang na kaiwal kan Estado. An mga kakongregasyon mi sa Përmet nagpoon na maghapot, “Ano an maninigo ming gibohon?”

“Kun kamo nagtitiwala ki Jehova,” ako nagsimbag, “dai na nindo kaipuhan pang hapoton ako kun ano an gigibohon. Aram na nindo na an banwaan ni Jehova neutral. Sinda bakong kabtang kan kinaban.”​—Juan 17:16.

Duminatong an aldaw nin eleksion, asin an mga delegado kan gobyerno duminuman sa samong harong. Sinda kalmadong nagsabi, “Magkape kita asin mag-olay-olay. Aram mo kun anong aldaw ngonyan?”

“Iyo, may eleksion ngonyan,” an simbag ko.

“Dapat kang maghidali ta tibaad ka mahuri,” an sabi kan sarong opisyal.

“Dai, mayo ako nin planong maghale. An samong boto para ki Jehova,” an simbag ko.

“Bueno, kun siring madia asin bumoto ka para sa oposisyon.”

Ipinaliwanag ko na an Mga Saksi ni Jehova biyong neutral. Kan an samong paninindogan napabantog, uminorog an pangigipit sa samo. Kami pinagbotan na pondohon an samong pagtiripon, kaya nagpoon kaming magtiripon nin patago.

Pagbalik sa Sadiri Niamong Baryo

Kan 1947 an sakong pamilya asin ako nagbalik sa Mbreshtan. Dai nahaloy, sa malipot na hapon nin Disyembre, ipinaapod ako sa opisina kan Sigurimi (pulisiya sekreta). “Aram mo kun taano ta ipinaapod taka?” an hapot kan opisyal.

“Sa boot ko iyan huli sa nadangog nindong mga akusasyon tumang sako,” an simbag ko. “Alagad sinasabi kan Biblia na an kinaban maoongis samo, kaya an mga akusasyon dai nakasosorpresa sako.”​—Juan 15:​18, 19.

“Dai ka magtaram nin manongod sa Biblia sa sako,” an silyak nia. “Pupuspusan taka.”

An opisyal asin an mga tawohan nia naghale alagad pinagbotan ako na magtindog sa luwas sa lipot. Paghaloyhaloy pinabalik nia ako sa saiyang opisina asin pinagbotan ako na pondohon an pagtiripon sa samong harong. “Pira an nag-iistar sa saimong baryo?” an hapot nia.

“Sanggatos may duwang polo,” an sabi ko.

“Ano an relihion ninda?”

“Albanianong Ortodokso.”

“Asin ika?”

“Saro ako sa Mga Saksi ni Jehova.”

“An sanggatos may duwang polo nasa sarong dalan asin ika nasa iba?” Dangan pinagbotan nia ako na magsolo nin kandila sa simbahan. Kan sabihon ko na dai ko iyan gigibohon, pinonan nia akong pakolon. Mag-aala una na nin aga kan ako sa katapustapusi paluwason.

An Suplay nin Literatura Pinondo

Kan matapos an Guerra Mundial II, nakaresibi liwat kami kan The Watchtower paagi sa koreo, alagad sa katapustapusi an mga magasin dai na ihinahatod. Dangan, sarong banggi nin alas dies, ipinaapod ako kan pulisiya sekreta. “May uminabot na magasin sa Griego,” an sabi sako, “asin gusto ming ipaliwanag mo kun manongod sa ano iyan.”

“Dai kong gayo aram an Griego,” an sabi ko. “An kataed ko mas nakaaaram kaiyan. Tibaad puede nia kamong tabangan.”

“Dai, gusto mi na ika an magpaliwanag kaini,” an sabi nin sarong opisyal mantang binubulnot nia an nagkapirang kopya kan The Watchtower sa Griego.

“Ay, sakuya an mga ini!” an sakong kagsing. “Siempre, ikapaliliwanag ko ini. Aram nindo, an mga magasin na ini hale sa Brooklyn, Nueva York. Yaon duman an opisina prinsipal kan Mga Saksi ni Jehova. Saro ako sa Mga Saksi ni Jehova. Alagad garo baga napasala sinda sa adres. An mga magasin na ini maninigo kutanang ipinadara sa sako, bakong sa saindo.”

Habo nindang itao sa sako an mga magasin, asin poon kan panahon na idto sagkod 1991, labing 40 taon an nakalihis, dai kami nakaresibi nin ano man na literatura sa Biblia sa Albania. Durante kan gabos na taon na idto, nagpadagos kaming maghulit, na Biblia mi sana an ginagamit. Mga 20 Saksi an nasa bilanggoan kan 1949; an nagkapira may sentensiang limang taon.

Duminakol an Kasakitan

Kan mga taon nin 1950, pinagbotan an mga tawo na magdara nin mga dokumentong nagpapaheling na suportado ninda an militar. Alagad an Mga Saksi ni Jehova nagsayumang magdara nin siring na mga dokumento. Huli kaini, si Tugang na Komino asin ako nabilanggo na naman nin duwang bulan.

Durante kan panahon na tinotogotan kan Estado an pag-eksister nin nagkapirang relihion, kami nagkaigwang dikit na katalingkasan. Minsan siring, kan 1967 ipinagbawal an gabos na relihion, na nagpangyaring magin opisyal na biyong ateistikong nasyon an Albania. An mga Saksi nagpadagos sa paghihingoang magtiripon, alagad iyan nagin masakiton. An nagkapira sa samo nagtahi nin espesyal na bulsa sa panlaog na tela kan samong diaket tanganing ikatago mi an sadit na Biblia. Dangan minaduman kami sa langtad tanganing basahon iyan.

An mga Saksi sa Tiranë nadakop, asin an tolo sinentensiahan nin limang taon sa harayong mga kampo nin pagtrabaho. Bilang resulta, an saindang pamilya nagsakit. Kami na hale sa sadit, hararayong baryo dai na pinahale huli ta dai kami ibinilang na peligrosong marhay. Alagad an samong neutralidad nagresulta sa paghale kan samong ngaran sa listahan nin mga tatawan nin pagkakan. Huli kaini, nagin depisilon an buhay. Siring man, an duwa mi pang aki nagadan. Pero, nungka kaming nakamate na binayaan ni Jehova.

An takot lakop sa Albania. An lambang saro ineespiyahan, asin irinereport kan pulisiya sekreta an siisay man na nangahas na magpahayag nin opinyon na laen kan sa partidong nasa poder. Kaya maingat kaming marhay manongod sa paggibo nin nasusurat na report manongod sa samong aktibidad. Dai kami makapagtiripon para sa espirituwal na pagpakosog sa grupo na labi sa duwa o tolo. Pero, dai kami nag-ontok sa paghuhulit.

Sa paghihingoang magcausa nin karibarawan sa tahaw kan mga tugang, an pulisiya sekreta nagpalakop kan huringhuding na an sarong prominenteng Saksi sa Tiranë sarong espiya. Ini nagcausa sa nagkapira na mawaran nin kompiansa asin medyo nakadistorbo sa samong pagkasararo. Huli ta mayo nin ano man na bagong literatura sa Biblia asin daing komunikasyon sa naheheling na organisasyon ni Jehova, an nagkapira napadara sa takot.

Dugang pa, an mga autoridad nagpalakop kan huringhuding na si Spiro Vruho, sarong respetadong marhay na Kristianong magurang sa kongregasyon sa Albania, naghugot. “Naheling nindo,” sabi ninda, “minsan si Vruho suminuko na.” Nagin malinaw kan huri na si Tugang na Vruho sa katunayan ginadan.

Kan 1975, kami ni Argjiro nakiistar sa samong aki sa Tiranë nin pirang bulan. Durante kan panahon nin eleksion, an mga autoridad sa siudad ginipit kami paagi sa pagpatakot: “Kun dai kamo maboto, hahaleon mi sa trabaho an saindong aki.”

“An aki ko 25 anyos na sa saiyang trabaho,” an simbag ko. “Igwa kamo nin detalyadong personal na mga rekord manongod saiya asin sa saiyang pamilya. Dai ako nagboboto nin labi nang 40 taon. An impormasyon na ini normalmenteng nasa mga rekord kan mga tawohan. Ta kun bako, kun siring an saindong mga rekord bakong areglado. Kun iyan yaon sa saindong mga rekord, kun siring kamo nagin bakong maimbod sa partido paagi sa pagtogot sa saiya na magtrabaho nin dakol na taon.” Kan madangog ini, an mga autoridad nagsabi na kun bumalik kami sa Mbreshtan, dai ninda ipagpapadagos an isyu.

Makasaysayan na mga Pagbabago

Kan 1983 naghale kami sa Mbreshtan pasiring sa siudad nin Laç. Dai nahaloy pakalihis kaiyan, kan 1985, nagadan an diktador. Sia namahala poon pa kan enot na obligatoryong mga eleksion kaidtong 1946. Paglihis nin panahon, an estatuwa nia, na iyo an nakadodominar sa plasa sa Tiranë, asin ni Stalin hinale.

Durante kan mga dekada nin pagbabawal sa samong aktibidad, dakol na Saksi an maringis na trinato, asin ginadan an nagkapira. Sarong lalaki an nagsabi sa nagkapirang Saksi sa kalye: “Durante kan panahon kan mga Komunista, gabos kami nagbaya sa Dios. An Mga Saksi ni Jehova sana an nagdanay na maimbod sa saiya sa ibong kan mga pagbalo asin kasakitan.”

Mantang tinatawan nin orog pang katalingkasan, siyam an nagreport nin aktibidad sa Kristianong ministeryo kan Hunyo 1991. Kan Hunyo 1992, sarong bulan pakahalea kan pagbabawal, 56 an nagpartisipar sa paghuhulit. Sa pagpopoon kan taon na iyan naggayagaya kami nin labi-labi na magkaigwa nin 325 nag-atender sa Memorial kan kagadanan ni Cristo. Poon kaidto an bilang kan mga naghuhulit nag-oswag sagkod na uminabot nin labing 600, asin may total na 3,491 an nag-atender sa Memorial kan Abril 14, 1995! Sa dai pa sana nahahaloy na mga taon nagin dai ikaladawan na kaogmahan para sa sako na maheling an kadakol na hoben na napadadagdag sa samong mga kongregasyon.

Si Argjiro nagdanay na maimbod ki Jehova asin nagin fiel sa sako sa dakol na taon na ini. Mantang ako nasa bilanggoan o nagbibiahe sa paghuhulit, mapasensia niang inasikaso an mga pangangaipo kan samong pamilya na dai nagrereklamo. An saro sa samong mga aking lalaki asin an saiyang agom nabautismohan kan 1993. Iyan nagdara samo nin dakulaon na kaogmahan.

Para Sana sa Kahadean nin Dios

Naoogma ako na maheling an organisasyon ni Jehova sa Albania na biyong nagkakasararo asin nagkakamit nin espirituwal na prosperidad. An pagmate ko garo ako an maedad nang si Simeon sa Jerusalem na bago sia nagadan tinawan kan mahalagang pribilehio na maheling an haloy nang ipinanugang Mesiyas. (Lucas 2:​30, 31) Ngonyan kun ako hinahapot kun arin na gobyerno an pinaoorog ko, ako minasabi: “Dai ko pinaoorog minsan an Komunismo o kapitalismo. Bakong mahalaga baga man an daga sadiri kan mga tawo o kan Estado. An mga gobyerno nagpapatinampo, nagtatakod nin elektrisidad sa hararayong baryo, asin nagmamantenir nin areglo. Minsan siring, an gobyerno ni Jehova, an saiyang langitnon na Kahadean, iyo an solamenteng solusyon sa masakit na mga problema na inaatubang kan Albania asin kan iba pa sa kinaban.”

An ginigibo kan mga lingkod nin Dios sa bilog na daga sa paghuhulit manongod sa Kahadean nin Dios bakong gibohon kan siisay man na tawo. Ini gibohon nin Dios. Kita saiyang mga lingkod. Dawa ngani kami nagkaigwa nin dakol na kasakitan sa Albania asin haloy na daing komunikasyon sa naheheling na organisasyon ni Jehova, nungka nia kaming binayaan. An saiyang espiritu perming yaon digdi. Giniyahan nia kami sa gabos ming lakad. Naheling ko ini sa bilog kong buhay.