Labing 50 Taon nin ‘Pagbalyo’
ISINAYSAY NI EMMANUEL PATERAKIS
Kaidtong 19 siglo na an nakaagi si apostol Pablo nakaresibi nin sarong pambihirang imbitasyon: “Bumalyo ka pasiring sa Macedonia asin tabangi kami.” Gikan sa boot na inako ni Pablo an bagong oportunidad na ini na “ipahayag an maogmang bareta.” (Gibo 16:9, 10) Minsan ngani an imbitasyon na naresibi ko bako man haloy nang arog kaiyan, minsan siring kaidtong labing 50 taon na an nakaagi na uminoyon akong “bumalyo” pasiring sa bagong mga teritoryo na may espiritu kan Isaias 6:8: “Uya ako! Sugoa ako.” Huli sa kadakol kong pagbiahe inapod akong Turistang Daing Sagkod, alagad an sakong mga aktibidad bako man na gayong kaagid nin turismo. Bako sanang sarong beses, pag-abot sa kuarto ko sa hotel, minaluhod ako asin nagpapasalamat ki Jehova para sa saiyang proteksion.
NAMUNDAG ako kan Enero 16, 1916, sa Hierápetra, sa Creta, sa sarong relihiosong marhay na pamilyang Ortodokso. Poon kan panahon na ako omboy pa, si Nanay ipinag-iiba na ako asin an sakong tolong tugang na babae sa simbahan kun Domingo. Kun dapit sa sakong ama, mas gusto niang magdanay sa harong asin basahon an Biblia. Hinangaan ko an sakong ama—sarong sadiosan, marahay, asin mapagpatawad na tawo—asin an saiyang pagkagadan, kan ako nuebe anyos, nakaapektar na marhay sa sako.
Nagigirumdoman ko na kan ako singko anyos, binasa ko an sarong teksto sa eskuelahan na nagsasabi: “An gabos na bagay na nasa palibot niato nagpapahayag kan pag-eksister nin Dios.” Mantang ako nagdadakula, ako lubos na nagin kombensido kaini. Sa siring, sa edad na 11, pinili kong sumurat nin sarong komposisyon na an Salmo 104:24 an tema kaiyan: “Kanigoan kadakol kan saimong mga gibo, O Jehova! Iyan gabos ginibo mo sa kadonongan. An daga pano kan saimong mga ginibo.” Naakit ako sa mga ngangalasan sa naturalesa, minsan sa simpleng mga bagay na arog nin mga pisog na may saradit na pakpak tanganing madara iyan kan doros hale sa limpoy kan magurang na kahoy. Kan semana pakasumitir ko kan sakong komposisyon, binasa iyan kan sakong maestro sa bilog na klase, dangan sa bilog na eskuelahan. Kan panahon na idto, an mga maestro nakikipaglaban tumang sa Komunistang mga ideya asin naogmang madangog an sakong pagdepensa sa pag-eksister nin Dios. Kun dapit sa sako, naoogma sana akong ipahayag an sakong paniniwala sa Kaglalang.
Simbag sa Sakong mga Hapot
An enot kong pakanompong sa Mga Saksi ni Jehova kaidtong kapinonan nin mga taon nin 1930 malinaw pa sagkod ngonyan sa sakong memorya. Si Emmanuel Lionoudakis naghuhulit sa gabos na banwaan asin baryo nin Creta. Nag-ako ako nin nagkapirang pulyeto hale sa saiya, alagad an igwa nin titulong Where Are the Dead? an nakapukaw sa sakong atension. Makangingiri an pagkatakot ko sa kagadanan kaya habo ko ngani lamang na lumaog sa kuarto kun saen nagadan an sakong ama. Mantang paorootro kong binabasa an pulyetong ini asin nanonodan an itinotokdo kan Biblia manongod sa kamugtakan kan mga gadan, namatean ko na nawara an sakong superstisyosong pagkatakot.
Sarong beses kada taon durante nin tig-init, an mga Saksi nagsosongko sa samong banwaan asin dinadarahan ako nin dakol pang literatura na babasahon. Luway-luway na nag-oswag an sakong pakasabot sa Kasuratan, alagad nagpadagos ako sa pag-atender sa Iglesia Ortodokso. Minsan siring, an librong Deliverance nagtanda nin sarong makahulogan na pagkaliwat. Malinaw na ipinaheling kaiyan an kalaenan kan organisasyon ni Jehova asin ni Satanas. Poon kan panahon na idto, pinonan kong mas regular na pag-adalan an Biblia asin an arin man sa mga literatura kan Watch Tower Society na makukua ko. Huling ipinagbabawal an Mga Saksi ni Jehova sa Grecia, nag-adal ako sa hilom kun banggi. Pero, entusiastiko akong marhay manongod sa nanonodan ko kaya dai ko mapogolan an sakong sadiri sa pakikipag-olay sa gabos manongod kaiyan. Dai nahaloy an mga pulis nagpoon na magmasid sa sako, na regular na nagsosongko sa sako sa gabos na oras kan aldaw asin banggi tanganing humanap nin literatura.
Kan 1936, nag-atender ako sa sarong pagtiripon sa kaenot-enote, 75 milya hale sa Iráklion. Naogma akong marhay na maheling an mga Saksi. An mayoriya sa sainda simpleng mga tawo, mga paraoma an kadaklan, alagad nakatabang sinda na mapatunayan ko na ini na an katotoohan. Tolos-tolos na ginibo ko an pagdusay ki Jehova.
An sakong bautismo sarong pangyayari na dai ko noarin man malilingawan. Sarong banggi kan 1938, an duwa sa mga inaadalan ko sa Biblia asin ako dinara ni Tugang na Lionoudakis sa baybayon mantang madiklomon na marhay. Pakapamibi, ibinuntog nia kami sa tubig.
Naaresto
Pano nin mga pangyayari an kaenot-enote kong pagluwas tanganing maghulit, sa pagsabi kan pinakadikit. Nanompongan ko an sarong dating katood sa eskuelahan na nagin padi, asin nagkaigwa kami nin ekselenteng pag-oolay. Alagad pakatapos kaiyan ipinaliwanag nia na kaoyon sa pagboot kan obispo, kaipuhan nia akong ipaarestar. Mantang hinahalat mi sa opisina kan alkalde an pagdatong kan mga pulis hale sa kataed na baryo, may kadaklan na nagtiripon sa luwas. Kaya kinua ko an Griegong Bagong Tipan na nasa opisina asin pinonan kong tumao nin pahayag sa sainda basado sa Mateo kapitulo 24. Sa primero habong maghinanyog an mga tawo, alagad nangoltanan an padi. “Pabayae nindo siang magtaram,” an sabi nia. “Biblia niato iyan.” Nakapagtaram ako sa laog nin saro may kabangang oras. Sa siring, an enot kong aldaw sa ministeryo iyo man an okasyon para sa sakong enot na pahayag-publiko. Huling dai pa nag-abot an mga pulis pakatapos ko, an alkalde asin an padi nagdesisyon na an sarong grupo nin mga lalaki iluwas ako sa banwaan. Sa enot na kurbada kan tinampo, pinonan kong dumalagan sa pinakamarikas na magigibo ko tanganing malikayan an mga gapong idinadaklag ninda.
Kan sunod na aldaw an duwang pulis, na kaiba kan obispo, inarestar ako sa trabaho. Sa presinto, nakapagpatotoo ako sa sainda hale sa Biblia, alagad huli ta an sakong mga literatura sa Biblia mayong tatak kan obispo na hinahagad kan ley, sinahotan ako nin proselitismo asin pagwaras nin literatura na bakong autorisado. Pinaluwas ako mantang hinahalat an pagbista.
Binista ako sarong bulan pakalihis kaini. Sa sakong pagdepensa idinoon ko na kinukuyog ko sana an pagboot ni Cristo na maghulit. (Mateo 28:19, 20) An huwes mapagtuyang nagsimbag: “Aki ko, an Saro na nagtao kan togon na iyan ipinako sa krus. Iyan sana ta mayo ako nin autoridad na itao sa saimo an kaparehong padusa.” Minsan siring, an sarong abogado na dai ko midbid idinepensa ako, na sinasabi na huli sa kadakolan nin Komunismo asin ateismo sa palibot, an korte maninigong mag-orgolyo na igwa nin hoben na mga lalaki na preparadong ipagdepensa an Tataramon nin Dios. Dangan ruminani sia asin sinserong pinelisitar ako huli kan sakong nasusurat na depensa, na nasa sakong file. Naghahanga huli ta hoben pa akong marhay, nag-alok siang idepensa ako na daing bayad. Imbes kan pinakadikit na tolong bulan, sinentensiahan ako nin sampulo sanang aldaw na pagkabilanggo asin multa na 300 na dracma. Pinakosog sana kan siring na pagtumang an sakong desisyon na maglingkod ki Jehova asin idepensa an katotoohan.
Sa saro pang okasyon na ako naaresto, narisa kan huwes an pasil na pagsitar ko sa Biblia. Pinahale nia sa saiyang opisina an obispo, na sinasabi: “Nagibo mo na an saimong trabaho. Ako na an bahala sa saiya.” Dangan ilinuwas nia an saiyang Biblia, asin maghapon kaming nag-olay manongod sa Kahadean nin Dios. An siring na mga pangyayari nakaparigon sa sakong boot na magpadagos sa ibong nin mga kadepisilan.
An Sentensiang Kagadanan
Kan 1940, inapod ako para sa serbisyo militar asin nagsurat ako na nagpapaliwanag kun taano ta dai ako puedeng umoyon na ilista. Pakalihis nin duwang aldaw inarestar ako asin pinaghampak nin makuri kan mga pulis. Dangan ipinadara ako sa printera sa Albania, kun saen binista ako sa korte militar huli ta habo kong makipaglaban. Sinabi sa sako kan mga autoridad sa militar na bako sindang gayong interesado na maaraman kun baga tama o sala ako kundi sa tibaad magin impresyon kan sakong halimbawa para sa mga soldados. Sinentensiahan akong magadan, alagad huli sa sarong depekto sa legal na mga papeles, sa dakulang pakaginhawa ko, an sentensiang ini pinagian na magin sampulong taon nin puersahan na pagtrabaho. Sa suminunod na nagkapirang bulan kan sakong buhay yaon ako sa militar na bilanggoan sa Grecia sa irarom nin masakit na marhay na mga kamugtakan, na huli kaiyan namamatean ko pa sagkod ngonyan an pisikal na mga epekto.
Pero, an bilanggoan dai nakapaontok sa sako sa paghuhulit. Dai nanggad! Pasil na maponan an pakikipag-olay, mantang dakol an nag-iisip-isip kun taano an sarong sibilyan ta yaon sa sarong militar na bilanggoan. An saro sa mga pakikipag-olay na ini sa sarong sinserong hoben na lalaki nagbunga nin pag-adal sa Biblia sa patyo kan bilanggoan. Pakalihis nin 30 taon nanompongan ko giraray an lalaking ini sa sarong asamblea. Inako nia an katotoohan asin naglilingkod bilang paraataman sa kongregasyon sa isla nin Lefkás.
Kan an Yugoslavia sakopon kan mga hukbo ni Hitler kan 1941, ibinalyo kami sa mas harayo pang timog sa sarong bilanggoan sa Preveza. Durante kan biahe, an samong kumboy sinalakay nin mga parabombang Aleman, asin kaming mga preso dai tinawan nin kakanon. Kan maubos na an diit na tinapay ko, namibi ako sa Dios: “Kun kabotan mo na magadan ako sa gutom pakatapos na iligtas mo ako sa sentensiang kagadanan, kun siring mangyari logod an saimong kabotan.”
Kan sunod na aldaw isiniblag ako nin sarong opisyal durante nin pag-apod sa mga ngaran asin, pakatapos na maaraman kun tagasaen ako, kun siisay an mga magurang ko, asin kun taano ako ta nabibilanggo, sinabihan ako na sumunod sa saiya. Dinara nia ako sa kakanan kan mga opisyal sa banwaan, pinaduman ako sa sarong lamesa na may tinapay, keso, inihaw na kordero, asin sinabihan akong kumakan. Alagad ipinaliwanag ko na mantang an ibang 60 preso daing pagkakan, dai itinotogot kan sakong konsensia na ako kumakan. Nagsimbag an opisyal: “Dai ko kayang pakakanon an gabos! An saimong ama bukang marhay an palad sa sako. Igwa akong moral na obligasyon sa saimo alagad bakong sa iba.” “Kun siring kaiyan mabalik na sana ako,” an simbag ko. Nag-isip-isip nguna sia dangan tinawan ako nin sarong dakulang bag tanganing kagan nin dakol na pagkakan na kaya kong ikaag.
Pagbalik sa bilanggoan, ibinaba ko an bag asin sinabi: “Mga ginoo, para sa saindo ini.” Huli palan sa sarong pangyayari, kan nakaaging banggi, sinahotan ako na ako an dahelan kan makaheherak na kamugtakan kan ibang bilanggo huli ta habo kong umiba sa saindang mga pamibi ki Birhen Maria. Minsan siring, idinepensa ako nin sarong Komunista. Ngonyan kan maheling an pagkakan, sia nagsabi sa iba: “Haen an saindong ‘Birhen Maria’? Sinabi nindo na kita magagadan huli sa lalaking ini, pero sia an nagdara sa sato nin pagkakan.” Dangan hinampang nia ako asin sinabi: “Emmanuel! Madia asin mamibi ka.”
Dai nahaloy pakatapos kaiyan, an pag-abante kan hukbong Aleman nagpangyari sa mga guardia sa bilanggoan na dumulag, na binuksan an mga pinto kan bilanggoan. Nagduman ako sa Patras tanganing hanapon an ibang mga Saksi bago magpasiring sa Atenas sa katapusan kan Mayo 1941. Duman nakakua ako nin pirang gubing asin sapatos patin nakaparigos sa primerong beses sa laog nin labing sarong taon. Sagkod sa katapusan kan pananakop, danay akong pinapopondo kan mga Aleman mantang ako naghuhulit, alagad nungka ninda akong inarestar. An saro sa sainda nagsabi: “Sa Alemania binabadil mi an mga Saksi ni Jehova. Alagad digdi mawot mi na an gabos ming kaiwal mga Saksi!”
Mga Aktibidad Pakatapos nin Guerra
Garo man sana an Grecia nakukulangan pa sa ralaban, iyan padagos pang nagkabaranga huli sa guerra sibil poon 1946 sagkod 1949, na rinibo an nagadan. An mga tugang nangaipo nin dakulang pagparigon sa boot tanganing magdanay na marigon sa panahon na an pag-atender sana sa mga pagtiripon puedeng magbunga nin pagkaaresto. Nagkapirang tugang an sinentensiahan na magadan huli sa saindang neutral na paninindogan. Alagad sa ibong kaini, dakol an naghimate sa mensahe kan Kahadean, asin nagkaigwa kami nin saro o duwang nababautismohan kada semana. Poon kan 1947, nagpoon akong magtrabaho sa mga opisina kan Sosyedad sa Atenas kun aldaw asin magsongko sa mga kongregasyon bilang nagbibiaheng paraataman kun banggi.
Kan 1948, naggayagaya akong maimbitaran na umatender sa Paadalan sa Biblia kan Watchtower sa Gilead, sa Estados Unidos. Alagad may problema. Huli sa nakaaging mga sentensia sa sako, dai ako nakakua nin pasaporte. Minsan siring, an saro sa mga inaadalan ko sa Biblia katood nin sarong heneral. Huli sa estudyanteng ini, sa laog sana nin pirang semana, nakakua ako nin pasaporte. Alagad nahadit ako kaidtong, kan madali na akong humale, arestaron ako huli sa pagwaras kan An Torrengbantayan. Dinara ako nin sarong pulis sa hepe kan State Security Police sa Atenas. Sa biyo kong pagkabigla, sia saro sa kataraed ko! Ipinaliwanag kan pulis kun taano ta inarestar ako asin itinao sa saiya an nakapatos na mga magasin. An kataed ko nagkua nin mga magasin na Torrengbantayan sa saiyang lamesa asin nagsabi sa sako: “Mayo ako kan pinakahuring luwas. Puede daw akong kumua nin sarong kopya?” Kanigoan an pakaginhawa ko na maheling an kamot ni Jehova sa siring na mga bagay!
An ika-16 na klase kan Gilead, kan 1950, sarong nakakokontentong eksperyensia. Sa katapusan kaiyan, nadestino ako sa Cyprus, kun saen nadiskobre ko tolos na an pagtumang kan klero arog karingis kan sa Grecia. Parate niamong kinaipuhan na umatubang sa mga kadaklan nin mga panatiko sa relihion na sinutsutan na magriribok kan mga pading Ortodokso. Kan 1953 dai na binago an sakong bisa pasiring sa Cyprus, asin idinestino liwat ako sa Istanbul, Turkiya. Digdi sa giraray, dai ako nahaloy. An politikal na tension sa pag-oltanan kan Turkiya asin Grecia nangahulogan na, sa ibong nin marahay na mga resulta sa paghuhulit, kinaipuhan kong humale pasiring sa ibang destino—sa Egipto.
Mantang ako nabibilanggo, nagirumdoman ko an Salmo 55:6, 7. Dian ipinahayag ni David an pagmawot na makadulag pasiring sa desierto. Nungka kong inimahinar na sarong aldaw iyan mismo an magigin kamugtakan ko. Kan 1954, pakatapos nin mapagal na biahe nin nagkapirang aldaw sa tren asin lantsang pansalog sa Nilo, sa katapustapusi nakaabot ako sa sakong destinasyon—sa Khartoum, sa Sudan. An gustong-gusto kong gibohon iyo na magkarigos asin matorog. Alagad nalingawan ko na odto palan. An tubig, na nasa tangke na yaon sa atop, nalipwasan ako, na dai akong maginibo kundi magsulog nin kupya na garo helmet sa laog nin nagkapirang bulan sagkod na maomayan an anit kan sakong payo.
Sa parate an pagmate ko nasusuhay ako duman, na nagsosolo sa tahaw kan Sahara, sangribong milya an rayo sa pinakaharaning kongregasyon, alagad si Jehova sinusteniran ako asin tinawan kan kosog na makapadagos. An pagparigon sa boot kun minsan minaabot hale sa daing gayong linalaoman na mga gikanan. Sarong aldaw nanompongan ko an direktor kan Museo kan Khartoum. Bukas an saiyang kaisipan, asin nagin marahay an samong pag-oolay. Kan maaraman na Griego an sakong ginikanan, hinapot nia ako kun matatabangan ko sia paagi sa pagduman sa museo na tradusiron an nagkapirang inskripsion sa mga gibo nin tawo na yaon sa sarong simbahan na kaidto pang ikaanom na siglo. Pakatapos nin limang oras sa luom na sirong, nanompongan ko an sarong platito na yaon an ngaran ni Jehova, an Tetragrammaton. Imahinara an sakong kagayagayahan! Sa Europa bakong pambihira na maheling an ngaran nin Dios sa mga simbahan, alagad pambihirang marhay sa tahaw kan Sahara!
Pakatapos kan internasyonal na asamblea kan 1958, iinasignar ako bilang paraataman kan sona tanganing songkoon an mga tugang sa 26 na nasyon asin mga teritoryo sa Tahaw asin Haraning Sirangan patin sa palibot kan Mediterraneo. Sa parate dai ko aram kun paano ako makahahale sa sarong masakit na situwasyon, alagad si Jehova perming nagtatao nin maluluwasan.
Permi akong naghahanga sa pag-asikaso na ipinaheheling kan organisasyon ni Jehova para sa mga Saksi na nasusuhay sa nagkapirang nasyon. Sa sarong okasyon, nanompongan ko an sarong tugang na Indian na nagtatrabaho sa sarong minahan nin krudo. Minalataw na sia an solamenteng Saksi sa nasyon. Sa saiyang sulong-sulong igwa siang mga publikasyon sa 18 lenguahe, na itinatao nia sa saiyang mga katrabaho. Minsan digdi kun saen an gabos na relihion kan mga tagaibang nasyon estriktong ipinangangalad, dai liningawan kan satong tugang an saiyang paninimbagan na ihulit an maogmang bareta. Naghanga an saiyang kairiba na maheling na isinugo an sarong representante kan saiyang relihion tanganing songkoon sia.
Kan taon 1959 nagsongko ako sa España asin Portugal. Iyan pareho nasa irarom nin diktadorang militar kan panahon na idto, na an gibohon kan Mga Saksi ni Jehova estriktong ipinagbabawal. Sa sarong bulan nakapagkondukta ako nin labing sanggatos na pagtiripon, na pinaririgon an boot kan mga tugang na dai sumuko sa ibong kan mga kasakitan.
Dai Na Nagsosolo
Sa laog nin labing 20 taon, naglingkod ako ki Jehova sa bilog na panahon bilang daing agom na lalaki, alagad bigla akong nakamateng napapagal sa danay na pagparabiahe na mayo nin permanenteng erokan. Kan panahon na ini na nakamidbid ko si Annie Bianucci, sarong espesyal payunir sa Tunisia. Kinasal kami kan 1963. An saiyang pagkamoot ki Jehova asin sa katotoohan, an saiyang debosyon sa ministeryo kaiba an saiyang abilidad sa pagtotokdo, asin an saiyang kaaraman sa mga lenguahe nagin tunay na bendisyon sa samong pagmimisyonero asin paglilingkod sa sirkito sa amihanan asin solnopan na Aprika asin sa Italia.
Kan Agosto 1965 kami mag-agom idinestino sa Dakar, Senegal, kun saen nagkapribilehio akong organisaron an lokal na sangang opisina. An Senegal sarong nasyon na midbid na marhay huli sa pagtogot kaini sa mga relihion, na daing duwa-duwa huli sa presidente kaiyan, si Leopold Senghor, saro sa nagkapirang Aprikanong namamayo sa Estado na nagsurat ki Presidente Banda kan Malawi bilang pagsuportar sa Mga Saksi ni Jehova durante kan grabeng paglamag na nangyari sa Malawi kan mga taon nin 1970.
An Mayaman na Bendisyon ni Jehova
Kan 1951, kan maghale ako sa Gilead tanganing magduman sa Cyprus, nagbiahe ako na may pitong maleta. Kan maghale pasiring sa Turkiya, lima na sana. Alagad huli sa perming pagbiahe, kaipuhan kong matood sa 20 kilogramo (44 libra) na limitasyon nin bagahe, na kabale an sakong mga file asin sakong sadit na makinilya. Sarong aldaw sinabi ko ki Tugang na Knorr, na presidente kaidto kan Watch Tower Society: “Pinoprotehiran nindo ako sa materyalismo. Pinapamumuhay nindo ako sa 20 kilogramo, asin kontento na ako.” Nungka akong nakamateng pinag-iimotan huli sa dai pagkaigwa nin dakol na bagay.
An pangenot na problema ko durante kan mga pagbiahe iyo an paglaog asin pagluwas sa mga nasyon. Sarong aldaw, sa sarong nasyon na bawal an gibohon, an sarong opisyal sa adwana pinonan na ruskayon an sakong mga file. Matao ini nin peligro sa mga Saksi sa nasyon na iyan, kaya kinua ko sa sakong dyaket an sarong surat hale sa sakong agom asin sinabi ko sa opisyal kan adwana: “Naheheling ko na gusto mong magbasa nin surat. Gusto mo man na basahon an surat na ini hale sa sakong agom, na mayo sa mga file?” Huling nasopog, naghagad sia nin dispensasyon asin pinaagi na ako.
Poon kan 1982 kami mag-agom naglilingkod bilang mga misyonero sa Nice, sa timog nin Pransia. Huli sa nagluluyang salud, dai ko na kayang gibohon an arog kadakol kan ginigibo ko kaidto. Alagad dai iyan nangangahulogan na nainaan an samong kagayagayahan. Naheling mi na ‘an samong pagpapagal bakong daing kapakanan.’ (1 Corinto 15:58) Naggagayagaya ako na maheling an kadakol na tawo na nagkapribilehio akong adalan sa nag-aging mga taon siring man an labing 40 miembro kan sakong pamilya na fiel na naglilingkod ki Jehova.
Dai ko nanggad pinagbasolan an mga pagsasakripisyong kinaipuhan sa sakong buhay nin ‘pagbarobalyo.’ Total, mayo sa mga pagsasakripisyo mi na ikakokomparar sa ginibo para sa sato ni Jehova asin kan saiyang Aki, si Cristo Jesus. Kun ginigirumdom ko an nakaaging 60 taon na naaraman ko an katotoohan, masasabi ko na binendisyonan ako ni Jehova nin bastante. Siring sa sinasabi kan Talinhaga 10:22, “an bendisyon ni Jehova—iyan an nakapayayaman.”
Daing duwa-duwa, an “mamomoton na kabootan [ni Jehova] orog karahay kisa sa buhay.” (Salmo 63:3) Mantang nagdadakol an mga kadepisilan nin paggurang, an mga tataramon kan pinasabngan na salmista parateng nasasambitan sa sakong mga pamibi: “Sa saimo, O Jehova, nagpaili ako. O dai man logod ako noarin man mapasopog. Huli ta ika an sakong paglaom, O Soberanong Kagurangnan na Jehova, an sakong kompiansa poon sa sakong pagkaniaki. O Dios, tinokdoan mo ako magpoon sa sakong pagkaaki, asin sagkod ngonyan ipinahahayag ko an saimong makangangalas na mga gibo. Asin minsan sagkod sa kagurangan asin pagkaubanon, O Dios, dai mo ako pabayaan.”—Salmo 71:1, 5, 17, 18.
[Retrato sa pahina 25]
Kaiba an sakong agom, si Annie, ngonyan