“Imbes na Bulawan, Nakanompong Ako nin mga Brilyante”
ISINAYSAY NI MICHALIS KAMINARIS
Pakalihis nin limang taon sa Aprika del Sur na dinumanan ko tanganing maghanap nin bulawan, papuli ako dara an sarong bagay na orog kahalaga. Togoti nindo akong isaysay sa saindo an manongod sa kayamanan na yaon sa sako ngonyan asin mawot kong ihiras.
NAMUNDAG ako kan 1904 sa isla nin Grecia na Cephalonia sa Dagat Ionian. An mga magurang ko pareho nagadan dai nahaloy pakalihis kaiyan, kaya nagdakula ako na sarong ilo. Naghimuyawot akong matabangan, asin parate akong namibi sa Dios. Minsan ngani regular akong nag-aatender sa Iglesia Griego Ortodokso, ako biyong ignorante sa Biblia. Dai akong nanompongan na karangahan.
Kan 1929, nagdesisyon akong mag-emigrar asin maghanap nin mas marahay na buhay. Binabayaan an sakong tagiltil na isla, naglayag ako pasiring sa Aprika del Sur na nag-agi sa Inglaterra. Pakalihis nin 17 aldaw sa dagat, nakaabot ako sa Cape Town, Aprika del Sur, kun saen tolos-tolos akong kinuang magtrabaho nin sarong kahimanwa. Minsan siring, dai ako nakanompong nin karangahan sa materyal na kayamanan.
Sarong Bagay na Orog Kahalaga
Mga duwang taon na ako sa Aprika del Sur kan an saro sa Mga Saksi ni Jehova nagsongko sa pinagtatrabawohan ko asin inalokan ako nin mga babasahon sa Biblia sa lenguaheng Griego. Kaiba dian an mga pulyetong Where Are the Dead? asin Oppression, When Will It End? Nagigirumdoman ko pang marhay an sakong pagkagalaga sa pagbasa kaiyan, na tinutuom pa ngani an gabos na kotadong teksto. Sarong aldaw sinabi ko sa sarong katrabaho: “Nanompongan ko na an sakong hinahanap sa bilog na mga taon na ini. Nagdigdi ako sa Aprika para sa bulawan, alagad imbes na bulawan, nakanompong ako nin mga brilyante.”
May dakulang kagayagayahan na nanodan ko na an Dios igwa nin personal na ngaran, Jehova, na an saiyang Kahadean naestablisar na sa kalangitan, asin na kita nabubuhay na sa huring mga aldaw kan palakaw na ini nin mga bagay. (Salmo 83:18; Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10; 24:3-12; 2 Timoteo 3:1-5; Kapahayagan 12:7-12) Kanigoan kanakaoogmang manodan na an Kahadean ni Jehova magdadara nin daing katapusan na mga bendisyon sa gabos na rasa nin katawohan! An saro pang bagay na hinangaan ko iyo na an mahalagang marhay na mga katotoohan na ini ihinuhulit sa bilog na kinaban.—Isaias 9:6, 7; 11:6-9; Mateo 24:14; Kapahayagan 21:3, 4.
Dai nahaloy nakua ko an adres kan sangang opisina kan Watch Tower Society sa Cape Town asin nagkua ako nin dakol pang babasahon sa Biblia. Espesyalmenteng naogma ako na magkaigwa nin personal na kopya kan Biblia. Napahiro ako kan sakong nabasa na mawoton na magpatotoo. Nagpoon ako paagi sa pagpadara nin mga publikasyon sa Biblia sa sakong mga paryente, katood, asin kamidbid duman sa sakong ginikanan na banwaan nin Lixoúrion. Sa mga pag-adal ko, luway-luway kong nasabotan na tanganing mapaogma si Jehova an saro kaipuhan na magdusay kan saiyang buhay sa saiya. Kaya tolos-tolos na ginibo ko iyan sa pamibi.
Sa sarong okasyon, nag-atender ako sa sarong pagtiripon kan Mga Saksi ni Jehova, alagad huling dai ako tatao nin Ingles, mayo akong nasabotan. Kan maisihan ko na dakol na Griego an nag-iistar sa Port Elizabeth, nagbalyo ako duman, alagad dai ako nakanompong nin mga Saksi na nagtataram nin Griego. Huli kaini, nagdesisyon akong bumalik sa Grecia tanganing magin bilog na panahon na paraebanghelyo. Nagigirumdoman kong sinasabi ko sa sakong sadiri, ‘Mabalik ako sa Grecia dawa kun kaipuhan kong magduman na dakula an sakripisyo.’
Bilog na Panahon na Ministeryo sa Grecia
Kan tigsoli nin 1934 yaon ako sa kubyerta kan Italianong barko na Duilio. Nakaabot ako sa Marseilles, Pransia, asin, pakalihis nin sampulong aldaw duman, naghale ako pasiring sa Grecia lunad sa pampasaherong barko na Patris. Mantang kami yaon sa dagat, nagkaigwa nin mekanikal na mga problema an barko, asin durante kan banggi ipinagboot na ibaba sa dagat an mga lantsa-salbabida. Dangan nagirumdoman ko an inisip kong pagduman sa Grecia dawa dakula an sakripisyo. Minsan siring, sarong Italianong lantsa na panguyod an uminabot sa kahurihurihi asin ginuyod kami pasiring sa Naples, Italia. Paghaloyhaloy nakaabot kami sa katapustapusi sa Piraiévs (Piraeus), Grecia.
Hale duman nagpasiring ako sa Atenas kun saen sinongko ko an sangang opisina kan Watch Tower Society. Sa pakipag-olay ki Athanassios Karanassios, an paraataman kan sanga, naghagad ako nin asignasyon sa bilog na panahon na paglilingkod. Kan sunod na aldaw pasiring na ako sa Peloponnisos, sa timog na parte kan mayor na isla nin Grecia. An bilog na distritong ini iinasignar sa sako bilang personal na teritoryo ko!
Nagpoon ako sa paghuhulit na may dai mapogolan na entusiasmo, na nagduduman sa mga banwaan, sa mga baryo, sa mga oma, asin sa napapasuway na mga harong. Dai nahaloy inibanan ako ni Michael Triantafilopoulos, na nagbautismo sa sako kan tig-init nin 1935—labing sarong taon pagkapoon ko sa bilog na panahon na ministeryo! Mayong pampublikong mga sasakyan, kaya naglalakaw kami minsan saen. Pinakadakulang problema mi an pagtumang kan klero, na gigibohon an ano man tanganing paontokon kami. Bilang resulta, napaatubang kami sa grabeng prehuwisyo. Pero, sa ibong kan mga kaolangan, nagibo an pagpatotoo, asin ikinapaisi an ngaran ni Jehova sa gabos na lugar.
Pagtagal sa Pagtumang
Sarong aga, mantang naghuhulit sa mabukid na probinsia nin Arcadia, nakaabot ako sa baryo nin Magouliana. Pakatapos nin sarong oras na pagpatotoo, nadangog ko an mga bagtingan sa simbahan asin narealisar ko tolos na ako an pinapabagtingan ninda! Nagtiripon an sarong sururog sa pangengenot nin sarong arkimandrita na Griego Ortodokso (sarong dignitaryo sa iglesia na mas hababa an ranggo sa obispo). Sinirrahan ko tolos an sakong portpolyong gamit sa pagpatotoo asin toninong na namibi ki Jehova. An arkimandrita, kaiba an kadaklan nin mga aki na nagsusurunod sa saiya, duminiretso sa sako. Nagpoon siang magkurahaw, “Sia iyan! Sia iyan!”
Pinalibotan ako kan mga aki, asin ruminani an klerigo patin nagpoon na ituldang ako kan saiyang dakulang butog na tulak, na sinasabing habo nia akong kapotan ‘ta tibaad maati ako.’ Nagkagrit sia, “Suntoka na nindo! Suntoka na nindo!” Alagad kan mismong oras na idto uminabot an sarong pulis asin dinara kami pareho sa presinto. Binista an klerigo huli sa pagsutsut nin pagsururog asin pinamulta nin 300 na drakma apuera pa sa mga gastos sa korte. Pinalibre ako.
Pag-abot mi sa sarong bagong lugar, pinili mi an sarong mas dakulang banwaan na magin base kan samong aktibidad, asin magpoon duman kinobrehan mi an bilog na teritoryo sagkod sa distansia na linalakaw nin apat na oras. Nangahulogan iyan na minahale kami pagkaaga mantang madiklom pa asin minapuli na madiklom na, na sa kadaklan nagsosongko sa saro o duwang baryo kada aldaw. Pakatapos na makobrehan an mga baryo sa palibot, naghuhulit kami sa baseng banwaan dangan minabalyo. Sa parate naaarestar kami huli ta sinusutsutan kan klero an mga tawo tumang sa samo. Sa rehion nin Parnassus, sa sentro nin Grecia, hinanap ako kan mga pulis sa laog nin dakol na bulan. Minsan siring, dai ninda ako noarin man nadakop.
Sarong aldaw naghuhulit kami ni Tugang na Triantafilopoulos sa baryo nin Mouríki, sa probinsia nin Boeotia. Binanga mi an baryo sa duwang seksion, asin pinonan kong maghulit sa mga bakilid, huli ta ako an ngohod. Bigla akong nakadangog nin mga kurahaw sa ibaba. Mantang nagdadalagan ako pababa, naisip ko sa sakong sadiri, ‘Binubugbog na si Tugang na Triantafilopoulos.’ An mga tagabaryo nagtiripon sa sarong lokal na kapehan, asin an sarong padi nagpaparakumpag na siring sa anggot na toro. “An mga tawong ini inaapod kitang ‘banhi kan Halas,’” an kurahaw nia.
Sarong sogkod an binari na kan padi sa payo ni Tugang na Triantafilopoulos, asin nagdadalihig an dugo sa saiyang lalauogon. Pakaliniga ko kan dugo, nakahale kami. Tolong oras kaming naglakaw sagkod na makaabot kami sa siudad nin Tebes. Duman, sa sarong klinika, binolong an lugad. Irineport mi sa pulis an nangyari, asin isinangat an sarong demanda. Minsan siring, an padi igwa nin mga kakoneksion asin sa katapustapusi inabsuelto.
Mantang naghuhulit kami sa banwaan nin Leukas, “inarestar” kami kan mga parasunod nin saro sa politikal na mga namomoon sa lugar na iyan asin dinara kami sa kapehan kan baryo, na duman inaakusar kami sa sarong temporaryong korte kan banwaan. An politikal na namomoon asin an saiyang mga tawohan sarosaralida na hinahampang kami asin nagtataram—na naninilyak—asin hinuhuma kami na gugom an saindang mga kamaoo. Burat sinda gabos. Nagpadagos an pagtabuga ninda sa samo poon odto sagkod sa pagsolnop nin saldang, alagad nagdanay kaming kalmado asin naghuhuyom mantang sinasabi mi na dai kaming sala asin toninong na namimibi ki Jehova Dios para sa tabang.
Pagdiklom duwang pulis an nagsukoro sa samo. Dinara ninda kami sa presinto asin inasikaso kaming marhay. Tanganing ipangatanosan an saiyang mga gibo-gibo, an politikal na namomoon uminabot kan sumunod na aldaw asin sinahotan kaming nagpapalakop nin propaganda tumang sa Hade nin Grecia. Kaya pinaduman kami kan mga pulis, na ihinatod nin duwang lalaki, sa banwaan nin Lamia para sa dugang pang imbestigasyon. Pitong aldaw kaming ibinilanggo dangan nakaposas na dinara sa banwaan nin Larissa tanganing bistahon.
An samong Kristianong mga tugang sa Larissa, na patienot nang pinaisi, naghalat sa pag-abot mi. An dakulang kapadangatan na ipinaheling ninda sa samo nagin marahay na patotoo sa mga guardia. An samong abogado, saro sa Mga Saksi ni Jehova asin dating tenyente koronel, bantog sa banwaan. Kan uminatubang sia sa korte asin ipinangatanosan an samong kaso, an mga sahot tumang sa samo ikinabuyagyag na falso, asin pinalibre na kami.
An pankagabsan na kapangganahan kan paghuhulit kan Mga Saksi ni Jehova naggiya sa pagkosog kan pagtumang. Ipinasar an mga ley kan 1938 asin 1939 na ipinangangalad an proselitismo, asin kami ni Michael napalabot sa dakol na kaso sa korte manongod sa isyung ini. Paghaloyhaloy, inabisohan kami kan sangang opisina na maghulit na magkasuway tanganing daing gayo marisa an samong aktibidad. Nadepisilan ako na mayo nin kaiba. Pero, nagtitiwala ki Jehova, nakapaghulit ako na naglalakaw sa mga distrito nin Attica, Boeotia, Phthiotis, Euboea, Aetolia, Acarnania, Eurytania, asin sa distrito kan Peloponnisos.
Nakatabang sa sako durante kan panahon na ini an magagayon na tataramon nin pagtitiwala ki Jehova kan salmista: “Sa kaibahan mo makakadalagan ako tumang sa mga parasalakat; asin sa kaibahan kan sakuyang Dios makakasakat ako sa lanob. An tunay na Dios iyo an Saro na higot na naghahagkos sa sako nin kosog, asin bobooton nia na an sakong dalan magin sangkap, na ginigibo an sakong mga bitis na siring kan sa mga usang babae, asin sa ibabaw nin mga lugar na halangkaw para sa sako pinapagdadanay nia akong nagtitindog.”—Salmo 18:29, 32, 33.
Kan 1940, an Italia nagdeklarar nin guerra sa Grecia, asin dai nahaloy pakatapos kaiyan sinakop kan mga Hukbong Aleman an nasyon. Idineklarar an ley marcial, asin ibinawal an mga libro kan Watch Tower Society. Masakit na mga panahon idto para sa Mga Saksi ni Jehova sa Grecia; minsan siring, dramatikong nagdakol sinda—poon sa 178 Saksi kan 1940 sagkod sa 1,770 kan katapusan kan Guerra Mundial II kan 1945!
Paglilingkod sa Bethel
Kan 1945, inimbitaran akong maglingkod sa sangang opisina kan Mga Saksi ni Jehova sa Atenas. An Bethel, na nangangahulogan “Harong nin Dios,” yaon kan panahon na idto sa sarong arkiladong harong sa Lombardou Street. An mga opisina yaon sa enot na iskalon, asin an imprentahan yaon sa sirong. Kompuesto iyan nin sarong sadit na makinang pan-imprenta asin makinang pantabas. Kan enot duwa sana an tawo sa imprentahan, alagad dai nahaloy nagpoon na tumabang sa trabaho an ibang mga boluntaryo na puli-puli sa saindang harong.
Naponan giraray an komunikasyon sa opisina prinsipal kan Watch Tower Society sa Brooklyn, Nueva York, kan 1945, asin kan taon na idto pinonan mi giraray na imprentahon nin regular An Torrengbantayan sa Grecia. Dangan, kan 1947, ibinalyo mi an samong sangang opisina sa 16 Tenedou Street, alagad nagdanay an imprentahan sa Lombardou Street. Paghaloyhaloy an imprentahan ibinalyo hale sa Lombardou Street pasiring sa sarong pabrika na sadiri nin sarong Saksi na mga limang kilometro an rayo. Kaya sa haloy-haloy na panahon nagbibiahe kami pabalikbalik sa tolong lokasyon.
Nagigirumdoman ko pa an paghale sa samong kuartong torogan sa Tenedou Street bago sumirang an saldang asin pagbiahe pasiring sa imprentahan. Pakatapos magtrabaho duman sagkod ala 1:00 n.h., minaduman ako sa Lombardou Street kun saen dinadara an mga papel na inimprenta niamo. Duman tinitiklop an mga ini na magin mga magasin, tinatahi, asin tinatabas nin manwal. Pakatapos kaiyan dinadara mi an tapos nang mga magasin sa opisina sa koreo, dinadara iyan sa ikatolong iskalon, tinatabangan an mga empleyado na laenlaenon an mga iyan, asin binubugtakan nin selyo an mga sobre tanganing ipadara sa koreo.
Kan 1954 nagdakol an mga Saksi sa Grecia na naglabing 4,000, asin kinaipuhan an pinadakulang mga pasilidad. Huli kaini, buminalyo kami sa tolong iskalon na Bethel sa sentro nin Atenas sa Kartali Street. Kan 1958, ako an pinapamahala sa kusina, asin idto an sakong paninimbagan sagkod 1983. Mientras tanto, kan 1959, pinakasalan ko si Eleftheria, na nagin maimbod na kaibaibang katabang sa paglilingkod ki Jehova.
Pagtagal Giraray sa Pagtumang
Kan 1967 sarong junta militar an uminagaw sa kapangyarihan, asin ipinaotob giraray an mga restriksion sa samong paghuhulit. Minsan siring, huli sa samong nakaaging eksperyensia sa pag-atubang sa mga pagbabawal sa samong mga aktibidad, madali kaming nakaliwat asin mapangganang nagpadagos na patago.
Ginibo mi an samong mga pagtiripon sa pribadong mga harong asin nag-ingat kami sa samong ministeryo sa harong-harong. Minsan siring, danay na inaarestar an samong mga tugang, asin nagdakol an mga kaso sa korte. Perming nagbibiahe an samong mga abogado tanganing atubangon an mga bista na ginigibo sa laen-laen na parte kan nasyon. Sa ibong nin pagtumang, an mayoriya kan mga Saksi nagdanay na regular sa saindang paghuhulit, nangorogna sa mga poro nin semana.
Sa sarong ordinaryong Sabado o Domingo pagkatapos kan samong paghuhulit sa aldaw, ginigibo an pagsiyasat tanganing aramon kun siisay an mayo sa samong mga grupo. Sa kadaklan, idtong mga mayo nadedetener sa pinakaharaning presinto. Kaya dinadarahan mi sinda nin mga tamong asin pagkakan patin pinaririgon an saindang boot. Siring man, pinaiisi mi an samong mga abogado, na minaatubang nin Lunes sa piskal tanganing idepensa an mga nakabilanggo. Maogma niamong inatubang an situwasyon na ini huli ta nagsasakit kami sa kapakanan kan katotoohan!
Pinondo an samong mga pag-imprenta sa Bethel durante kan pagbawal. Kaya an harong na iniistaran mi ni Eleftheria sa gilid-gilid nin Atenas nagin garo imprentahan. Nagmamakinilya si Eleftheria nin mga kopya kan mga artikulo sa Torrengbantayan na ginagamit an sarong magabat na makinilya. Sampulong papel an sabay-sabay na ikinakaag nia sa makinilya asin kaipuhan na kosogan niang marhay an pagdoon tanganing magtala an mga letra. Dangan tinitipon ko an mga pahina asin tinatahi an mga iyan. Kada banggi nagpapadagos ini sagkod matanga. Sarong pulis an nag-iistar sa sirong, asin nagngangalas kami sagkod ngonyan kun taano ta dai sia noarin man nagsuspetsa.
Paggayagaya sa Padagos na Paghiwas
Ikinabalik an demokrasya sa Grecia kan 1974, asin mas hayag na giraray an samong paghuhulit. Pero, durante kan pitong taon nin pagbabawal sa samong gibohon, naogma kami sa makangangalas na aumentong labing 6,000 na bagong Saksi, na naabot an total na labing 17,000 na parabalangibog kan Kahadean.
Ipinadagos mi man an samong regular na pag-imprenta sa mga pasilidad kan sanga. Bilang resulta, an mga pasilidad kan Bethel sa Kartali Street paghaloyhaloy nagin sadit nang marhay. Kaya nagbakal nin sarong ektaryang lote sa gilid-gilid nin Atenas sa Marousi. Itinogdok an bagong mga edipisyo nin Bethel na kabale an 27 kuartong torogan, sarong imprentahan, mga opisina, asin iba pang mga pasilidad. Idinedikar an mga ini kan Oktubre 1979.
Uminabot an panahon na kinaipuhan mi pa an mas dakulang espasyo. Kaya nagbakal nin 22 na ektaryang lote mga 60 kilometros sa amihanan nin Atenas. An lugar yaon sa Eleona, sa gilid nin bolod na natatanaw an mga bukid asin matubig na mga kababan. Duman, kan Abril 1991, idinedikar mi an mas dakula pang pasilidad na kabale an 22 na harong, na an kada saro puedeng istaran nin walo katawo.
Pakatapos nin labing 60 taon sa bilog na panahon na ministeryo, padagos pa akong binebendisyonan nin marahay na salud. Nakaoogma, ako ‘nagtatalubo sa panahon nin pagkaubanon.’ (Salmo 92:14) Espesyalmenteng nagpapasalamat ako ki Jehova na nabuhay ako tanganing maheling ko mismo an dakulang aumento sa bilang kan saiyang tunay na mga parasamba. Ihinula ni propeta Isaias an siring na aumento: “An saimong mga tata papagdadanayon na perming bukas; iyan dai pipintoan dawa sa aldaw o sa banggi, tanganing darahon sa saimo an mga kayamanan kan mga nasyon.”—Isaias 60:11.
Abaa kamakangangalas na maheling an minilyon na tawo hale sa gabos na nasyon na nagbuburunyog sa organisasyon ni Jehova asin tinotokdoan kun paano makaligtas sa dakulang kahorasaan pasiring sa bagong kinaban nin Dios! (2 Pedro 3:13) Sa katotoohan masasabi ko na an bilog na panahon na ministeryo nagin orog na mahalaga para sa sako kisa sa ano man na bagay na ikaaalok kan kinaban na ini. Iyo, nakanompong ako, bakong nin mga kayamanan na bulawan, kundi nin espirituwal na mga brilyante na nakapaoswag sa kualidad kan sakong buhay sa paaging dai masosokol.
[Mga retrato sa pahina 23]
Si Michalis asin Eleftheria Kaminaris
(Too) An imprentahan sa Lombardou Street