Si Dario—Sarong Hade na Nakamamate nin Hustisya
MAY labot sa mga proyektong pagtotogdok na pinonan nia, an sarong bantog na hade sarong beses naghambog: “Sa pagkudal sa Babilonya naggibo ako nin kudal na makosog na lanob duman sa kamping sirangan. Nagkotkot ako nin trintsera . . . Nagtogdok ako nin pusog na lanob na betum asin ladrilyo na, siring sa bukid, dai mahihiro.” Iyo, si Hadeng Nabucodonosor nin Babilonya naggibo nin mahiwas na programa nin pagtogdok asin nagmaigot na pasarigon an kabiserang siudad kan saiyang imperyo. Alagad an siudad nin Babilonya dai nagin dai madadaog siring sa inimahinar nia.
An prueba kaini uminabot kan Oktubre 5, 539 B.C.E. Kaiba an hukbo nin Media, an namamahala sa Persia na si Ciro II sinakop kaidto an Babilonya asin ginadan an namamahala dian na Caldeo, si Belsasar. Siisay ngonyan an enot na mamamahala sa bagong masakop na siudad na ini? An propeta nin Dios na si Daniel, na yaon sa laog kan siudad kan iyan bumagsak, nagsurat: “Si Dario na Medo nag-ako kan kahadean, na mga anom na polo may duwang taon an edad.”—Daniel 5:30, 31.
Siisay si Dario? Nagin anong klaseng namamahala sia? Paano nia trinatar si propeta Daniel, na nadistiero sa Babilonya sa laog nin labing 70 taon?
SARONG HADE NA AN KASAYSAYAN BAKONG MALINAW
Bakong malinaw an historikong impormasyon manongod ki Dario na Medo. An mga Medo haros daing iwinalat na nasusurat na mga rekord. Dugang pa, an ginatos na ribong tabla nin cuneiforme na nakotkot sa Tahaw na Sirangan nagtatao nin bakong kompletong kasaysayan na kadakol kan pag-oltanan. An iba pang suanoy na sekular na mga isinurat na yaon pa ngonyan pipira sana asin sarong siglo o labi pa an distansia sa mga pangyayaring may labot ki Dario.
Minsan siring, an ebidensia nagsusuherir na pakasakopa kan Ecbatana, an kabisera nin Media, an namamahala sa Persia na si Ciro II nakua an kaimbodan kan mga Medo. Pakatapos kaiyan, an mga Medo asin Persiano nakipaglaban na magkasorog sa pangengenot nia. May labot sa saindang relasyon, an autor na si Robert Collins nagkomento sa saiyang librong The Medes and Persians: “Sa panahon nin katoninongan magkapantay an kamugtakan kan Medo asin Persiano. Sinda parate an ninonombrahan sa halangkaw na katongdan sa gobyernong sibiko asin sa ranggo nin pagigin namomoon sa hukbo nin Persia. Nananabihan kan mga taga ibang daga an mga Medo asin Persiano, na daing ipinapalaen sa sinakop asin suminakop.” Sa siring nakisaro an Media sa Persia tanganing establisaron an Imperyong Medo-Persia.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
An mga Medo tunay nanggad na nagkaigwa nin mayor na kabtang sa pagkadaog kan Babilonya. Ipinamimidbid kan Kasuratan si “Dario na aki ni Assuero na gikan sa desendensia kan mga Medo” bilang an enot na hade sa Imperyo nin Medo-Persia na namahala sa Babilonya. (Daniel 9:1) Kaiba sa makahadeng kapangyarihan nia an autoridad na mag-establisar nin mga reglamento “segun sa ley kan mga Medo asin kan mga Persiano, na dai rinerebokar.” (Daniel 6:8) An sinasabi kan Biblia manongod ki Dario nagtatao man sato nin ideya dapit sa saiyang personalidad siring man nin pertinenteng dahelan kan kadaihan nin sekular na impormasyon may labot sa saiya.
TINAWAN NIN PABOR SI DANIEL
Dai nahaloy pakapag-asumir nin kapangyarihan sa Babilonya, si Dario nag-organisar nin “sanggatos may duwang polong satrapa, na mamamahala sa bilog na kahadean,” sabi kan Biblia, “asin may namamahala sa sainda na tolong halangkaw na opisyal, na saro sa sainda si Daniel.” (Daniel 6:1, 2) Minsan siring, an halangkaw na katongdan ni Daniel dai nanggad nagustohan kan ibang opisyal. An saiyang integridad daing duda na nagkaigwa nin tendensia na mapogolan an malbersasyon, na posibleng nagin dahelan nin paghinanakit. Siertong naimpluwensiahan man nin pagkaara an haralangkaw na opisyal, huling tinawan nin pabor kan hade si Daniel asin nagpaplanong gibohon siang primer ministro.
Naglalaom na mapapondo an situwasyon na ini, an duwang opisyal asin an mga satrapa nagpakana nin legal na silo. Dinuman ninda an hade asin pinapipirmahan an sarong edikto na magbabawal sa paggibo nin “kahagadan sa siisay man na dios o tawo” apuera ki Dario sa laog nin 30 aldaw. Iprinoponer ninda na an siisay man na magbalga maninigong iapon sa lungib nin mga leon. Napaniwala si Dario na an siring na edikto ooyonan kan gabos na haralangkaw na opisyal sa gobyerno, asin na an proposisyon garo baga kapahayagan kan saindang kaimbodan sa hade.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Pinirmahan ni Dario an dekreto asin dai nahaloy naheling nia mismo an mga epekto kaiyan. Si Daniel an enot na nagbalga sa edikto, huli ta padagos siang namibi ki Jehova Dios. (Ikomparar an Gibo 5:29.) An fiel na si Daniel iinapon sa lungib nin mga leon sa ibong kan sinserong mga paghihingoa kan hade na makakua nin paagi na mapawaran nin saysay an dai na maliliwat na ley. Nagpahayag nin kompiansa si Dario na an Dios ni Daniel igwang kapangyarihan na ingatan na buhay an propeta.—Daniel 6:9-17.
Pakatapos na dai napatorog sa sarong banggi nin pag-ayuno, si Dario naghihidaling nagduman sa lungib nin mga leon. Abaang ogma nia na manompongan si Daniel na buhay asin dai naano! Bilang padusang may hustisya, tolos-tolos na ipinaapon ni Dario sa lungib nin mga leon an mga nag-akusar ki Daniel asin an saindang pamilya. Nagpaluwas man sia nin orden na ‘sa lambang nasasakopan kan saiyang kahadean, an mga tawo dapat na magtakig asin matakot sa atubangan kan Dios ni Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Malinaw nanggad, iginalang ni Dario an Dios asin relihion ni Daniel asin galaga sia na itanos an sala. Pero, an pagpadusa sa mga nag-akusar ki Daniel siertong ikinaanggot kan natadang mga opisyal. Dugang pa, an proklamasyon ni Dario na nagboboot sa gabos na sakop kan kahadean na “matakot sa atubangan kan Dios ni Daniel” siertong ipinaghinanakit na marhay kan makapangyarihan na klero sa Babilonya. Mantang an mga eskriba seguradong naimpluwensiahan kan mga bagay na ini, bakong pambihira kun liniwat an sekular na mga rekord tanganing haleon an impormasyon manongod ki Dario. Pero, an halipot na pagkasaysay sa librong Daniel ipinaheheling si Dario bilang sarong namamahala na nakamamate nin pagigin makatanosan asin hustisya.