Si Filo nin Alejandria—Sinasalakan nin Espekulasyon an Kasuratan

KAN 332 B.C.E., uminabante si Alejandrong Dakula sa Egipto. Bago magmartsa pasirangan sa pagkongkistar sa kinaban, nag-establisar sia nin sarong siudad na inapod niang Alejandria. Iyan nagin sentro kan kulturang Griego. Duman, kan mga 20 B.C.E., saro pang kongkistador an namundag, saro na bakong mga espada asin garod an armas kundi pilosopikong mga pangangatanosan. Sia namidbid bilang si Filo nin Alejandria, o Filo Judaeus huli sa saiyang Judiong pinaghalean.

An Diaspora, na nangyari pagkatapos na malaglag an Jerusalem kan 607 B.C.E., nagresulta sa pag-istar kan dakol na Judio sa Egipto. Rinibo an nag-istar sa Alejandria. Minsan siring, nagkaigwa nin mga problema sa pag-oltanan nin mga Judio asin kan saindang mga kataed na Griego. Nagsayuma an mga Judio na sumamba sa mga dios kan mga Griego, mantang pinag-olog-olog kan mga Griego an Hebreong Kasuratan. Huli sa Griegong edukasyon asin Judiong pagpadakula, pamilyar si Filo sa kontrobersiang iyan. Nagtutubod sia na Judaismo an tunay na relihion. Alagad bakong arog nin dakol, si Filo naghanap nin matoninong na paagi tanganing giyahan an mga Hentil sa Dios. Gusto nia na magin akseptable sa sainda an Judaismo.

Bagong Kahulogan kan Daan na mga Isinurat

An nagimatan na lenguahe ni Filo iyo an Griego, na arog man kan dakol na Judio sa Alejandria. Kaya an bersion na Griegong Septuaginta kan Hebreong Kasuratan an basehan kan saiyang pag-aadal. Mantang sinisiyasat nia an teksto kan Septuaginta, nakombensir sia na igwa iyan nin mga elemento nin pilosopiya asin na si Moises “sarong heniong pilosopo.”

Mga siglo bago kaini, nanompongan kan mga intelektuwal na Griego na masakit tubodon an mga estorya manongod sa mga dios asin diosa​—mga higante asin demonyo sa saindang suanoy na mitolohiyang Griego. Pinonan nindang tawan nin bagong interpretasyon an suanoy na mga estoryang iyan. Ini an sabi kan klasikong iskolar na si James Drummond manongod sa saindang paagi: “Pinoponan kan pilosopo na maghanap nin natatagong mga kahulogan sa mitolohikong mga eroestorya, asin makonklusyon nin hararom o nakakapagpaliwanag na katotoohan basado sa makababalde asin makangingising laog kan estorya na gustong ipasabot kan autor kaiyan paagi sa saindang nakakaanimar na pananaram.” An prosesong ini inaapod na matalinhagang interpretasyon, asin prinobaran ni Filo na gamiton iyan tanganing ipaliwanag an Kasuratan.

Bilang halimbawa, isipon nindo an Genesis 3:22 sa bersion ni Bagster kan Septuaginta, na nagsasabi: “Guminibo an Kagurangnan na Dios nin mga gubing na anit para ki Adan asin sa agom nia, asin ginubingan sinda.” An mga Griego naghohona na an paggibo nin mga gubing dai bagay sa dignidad kan Supremong Dios. Kaya si Filo nakakua nin simbolismo sa bersikulong iyan asin nagsabi: “An mga gubing na anit sarong piguratibong pananaram para sa natural na kublit, sa ibang pagtaram, an satong hawak; huli ta an Dios, kan sa kaenot-enote ginibo nia an intelihensia, na inapod iyan na Adan; pagkatapos kaiyan linalang nia an panluwas na buhay, na nginaranan niang Buhay. Sa katapustapusi, huli ta kaipuhan naggibo man sia nin sarong hawak, na inaapod iyan paagi sa sarong piguratibong pananaram, na sarong gubing na anit.” Sa siring, nagprobar si Filo na gibohon na sarong pilosopikong punto na pepensaron an ginibo nin Dios na paggubing ki Adan asin Eva.

Isipa man an Genesis 2:10-14, na ilinaladawan an gikanan nin tubig para sa tatamnan sa Eden asin sinasambit an apat na salog na nagbobolos hale sa tatamnan. Nagprobar si Filo na aramon an kahulogan kan mga tataramon asin diskobrehon an nasa laog na kahulogan kan mga tataramon na iyan. Pagkatapos magkomento manongod sa daga mismo, sia nagsabi: “Tibaad an tekstong ini igwa man nin matalinhagang kahulogan; huli ta an apat na salog tanda nin apat na moral na karahayan.” Naggibo sia nin espekulasyon na an salog nin Pison nagrerepresentar sa pagkamaingat, an salog nin Gihon nagsisimbolo sa pagigin seryoso, an Tigris nagsisimbolo sa sarig nin boot, asin an Eufrates nangangahulogan nin hustisya. Sa siring, sinalidahan nin mga talinhaga an geograpiya.

Ginamit ni Filo an matalinhagang interpretasyon tanganing analisaron an rekord nin paglalang, an rekord kan paggadan ni Cain ki Abel, an Baha kan kaaldawan ni Noe, an pagkaribaraw sa mga lenguahe sa Babel, asin dakol na tokdo sa Ley ni Moises. Siring kan ipinapaheling kan halimbawa sa naenot na parapo, sa parate rinerekonoser nia an literal na kahulogan nin sarong bersikulo sa Biblia asin dangan iiniintrodusir an saiyang simbolikong pakasabot na ginagamit an mga tataramon na arog kan: “Tibaad kaipuhan niatong isipon na an mga bagay na ini isinabi sa matalinhagang paagi.” Sa mga isinurat ni Filo, lataw an mga simbolismo mantang, makamomondo, an malinaw na kahulogan kan Kasuratan nawawara na.

Siisay an Dios?

Sinusuportaran ni Filo an pag-eksister nin Dios paagi sa sarong mapuersang ilustrasyon. Pagkatapos na iladawan an daga, mga salog, mga planeta, asin mga bitoon, sia nagkonklusyon: “An kinaban an pinakaeksperto an pagkagibo sa gabos na linalang, na garo linalang iyan nin saro na kompletamenteng matibay asin may pinakasangkap na kaaraman. Sa paaging ini inako niato an ideya na nag-eeksister an Dios.” Ini marahay na pangangatanosan.​—Roma 1:20.

Alagad kan ipaliwanag nin detalyado ni Filo an naturalesa kan Makakamhan sa Gabos na Dios, sia ruminayong marhay sa katotoohan. Hiningako ni Filo na an Dios “mayo nin napapalaen na mga kualidad” asin na an Dios “dai masasabotan.” Dinesganar ni Filo an mga paghihingoa na mamidbid an Dios, na nagsasabi na “sarong biyong kabalisngagan an pagprobar na ipadagos pa iyan, tanganing gibohon an mga pagsiyasat sa naturalesa o napapalaen na mga kualidad nin Dios.” An kaisipan na ini bakong hale sa Biblia, kundi hale sa paganong pilosopo na si Plato.

Sinasabi ni Filo na an Dios biyong dai masabotan kaya imposible an pag-apod sa saiya paagi sa sarong personal na ngaran. An sabi ni Filo: “Kun siring, rasonable nanggad na mayo nin angay na ngaran na puedeng iapod sa saiya na sa katotoohan iyo an nabubuhay na Dios.” Sarongat nanggad ini sa katotoohan!

An Biblia malinaw na nagsasabi na an Dios igwa nin personal na ngaran. An Salmo 83:18 nagsasabi: “Ika, na an ngaran Jehova, ika sana an Kaharohalangkawe sa bilog na daga.” Kinokotar kan Isaias 42:8 an Dios na nagsasabi: “Ako si Jehova. Iyan an sakong ngaran.” Taano ta nagtotokdo si Filo, sarong Judio na may kaaraman sa mga tekstong ini sa Biblia, na an Dios daing ngaran? Huli ta an ilinaladawan nia, bakong an personal na Dios sa Biblia, kundi sarong daing ngaran asin dai maranihan na dios sa Griegong pilosopiya.

Ano an Kalag?

Itinokdo ni Filo na an kalag suway sa hawak. Nagtaram sia na an tawo “kompuesto nin hawak asin kalag.” Puede daw magadan an kalag? Mangnohon an paliwanag ni Filo: “Kun kita buhay, an satong hawak buhay minsan ngani an satong kalag gadan asin nakalobong sa satong hawak, na garo baga yaon sa sarong lolobngan. Alagad kun iyan [an hawak] magadan, dangan an satong kalag mabubuhay sa angay na buhay kaiyan, na nabutasan sa maraot asin gadan na hawak na nalalaoman kaiyan.” Para ki Filo, simboliko an pagkagadan kan kalag. Talagang nungkang nagagadan iyan. Iyan inmortal.

Pero, ano daw an itinotokdo kan Biblia mapadapit sa kalag? An Genesis 2:7 nagsasabi: “Pinorma ni Jehova Dios an tawo hale sa kabokabo kan daga asin hinangosan sia sa saiyang dongo kan hinangos nin buhay, asin an tawo nagin buhay na kalag.” Oyon sa Biblia, an mga tawo mayo nin kalag; imbes, sinda kalag.

Itinotokdo man kan Biblia na an kalag bakong inmortal. An Ezequiel 18:4 nagsasabi: “An kalag na nagkakasala​—iyan mismo magagadan.” Sa mga tekstong ini makakakonklusyon kita nin tama: An tawo sarong kalag. Kun siring, kun magadan an sarong tawo, magagadan man an kalag.​—Genesis 19:19.a

Pagkagadan ni Filo, daing gayo sia minidbid kan mga Judio. Minsan siring, maogma siang inako kan Kakristianohan. Si Eusebio asin an iba pang namomoon sa iglesia naniwala na si Filo nakombertir sa Kristianismo. Ilinista sia ni Jeronimo bilang saro sa mga Ama kan Iglesia. Iningatan kan apostatang mga Kristiano, imbes na mga Judio, an mga isinurat ni Filo.

An mga isinurat ni Filo nagbunga nin relihiosong rebolusyon. An saiyang impluwensia an nagin dahelan na inako kan mga Kristiano sa ngaran an bakong sono sa Kasuratan na doktrina nin inmortalidad kan kalag. Asin an katokdoan ni Filo manongod sa Logos (o Tataramon) nakakontribwir sa paglataw kan Trinidad, an mayo sa Bibliang opisyal na doktrina kan apostatang Kristianismo.

Dai Kamo Magpadaya

Sa saiyang pag-adal kan Hebreong Kasuratan, sinegurado ni Filo na “dai [nia] hinahale an ano man na matalinhagang kahulogan na tibaad nakatago sa simpleng lenguahe kaiyan.” Minsan siring, arog kan manonompongan sa Deuteronomio 4:​2, si Moises nagsabi mapadapit sa Ley nin Dios: “Dai nindo pagdagdagan an mga tataramon na ipinagboboot ko sa saindo, ni iinaan iyan, tanganing maotob nindo an mga togon ni Jehova na saindong Dios na ipinagboboot ko sa saindo.” Baga man minalataw na may marahay na mga intension, nagdagdag si Filo nin dakol na espekulasyon na, siring sa sarong mahibog na dampog, nakatahob sa malinaw na itinotokdo kan ipinasabong na Tataramon nin Dios.

“Bakong paagi sa pagsunod sa mga putik na osipon na tinugdas sa katusohan na ipinamidbid mi sa saindo an kapangyarihan asin presensia kan satong Kagurangnan na Jesu-Cristo,” an sabi ni apostol Pedro. (2 Pedro 1:16) Bakong arog kan mga isinurat ni Filo, an itinotokdo ni Pedro sa enot na Kristianong kongregasyon nakabasar sa katotoohan asin sa paggiya kan espiritu nin Dios, “an espiritu kan katotoohan,” na guminiya sa sainda sa gabos na katotoohan.​—Juan 16:13.

Kun interesado kamong sambahon an Dios kan Biblia, kaipuhan nindo an sadiosan na paggiya, bakong mga interpretasyon base sa pag-iisip nin tawo. Kaipuhan nindo an tamang kaaraman manongod ki Jehova asin sa saiyang kabotan, asin kaipuhan nindo an kapakumbabaan tanganing magin sinserong estudyante sa Biblia. Kun pag-aadalan nindo an Biblia na igwa kan siring na marahay na aktitud, maaaraman nindo an ‘banal na mga kasuratan, na nakakapagpadonong sa saindo para sa kaligtasan paagi sa pagtubod mapadapit ki Cristo Jesus.’ Maheheling nindo na an Tataramon nin Dios puede kamong gibohon na “lubos na may kakayahan, biyong nasangkapan para sa gabos na marahay na gibo.”​—2 Timoteo 3:15-17.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon/Ritrato sa pahina 10]

AN SIUDAD NI FILO

Si Filo nag-istar asin nagtrabaho sa Alejandria sa Egipto. Sa laog nin dakol na siglo, an siudad na iyan an pankinaban na kabisera nin mga libro asin edukadong pagliwanag.

An mga estudyante nakanood sa bantog na mga iskolar na nagtotokdo sa mga eskuelahan sa siudad. An libreriya sa Alejandria nagin bantog sa kinaban. An mga koleksion kaiyan uminabot nin ginatos na ribo huli ta an mga namamahala sa libreriya naghingoang makakua nin mga kopya kan gabos na isinurat na dokumento.

Sa huri, luway-luway na nagluya an pambilog na kinaban na pagpapahalaga sa Alejandria asin sa abundang kaaraman kaiyan. Mas tinawan nin importansia kan mga emperador sa Roma an sadiri nindang siudad, asin an sentro nin kultura buminalyo sa Europa. An pagbagsak kan Alejandria uminabot sa kulminasyon kan ikapitong siglo C.E. kan sakopon kan mga nananakyada an siudad. Sagkod ngonyan, ipinagmomondo kan mga historyador an pagkawara kan bantog na libreriyang iyan, asin may mga naghihingako na an sibilisasyon naatraso nin 1,000 taon.

[Credit Line]

L. Chapons/Illustrirte Familien-Bibel nach der deutschen Uebersetzung Dr. Martin Luthers

[Kahon sa pahina 12]

MATALINHAGANG MGA INTERPRETASYON NGONYAN

An talinhaga sa parate “pananaram na naggagamit nin mga simbolikong eroestorya sanang mga personahe asin aksion nin katotoohan o pankagabsan na mga ideya manongod sa pag-eksister nin tawo.” An mga salaysay na naggagamit nin talinhaga sinasabing nagsisimbolisar sa mas mahalagang mga bagay na nakatago. Arog ni Filo nin Alejandria, may mga paratokdo sa relihion sa presenteng aldaw na naggagamit nin matalinhagang interpretasyon tanganing ipaliwanag an Biblia.

Isipon nindo an Genesis kapitulo 1-11, kun saen nakasurat an kasaysayan nin tawo poon sa paglalang sagkod sa pagkawararak kan mga tawo sa torre nin Babel. An The New American Bible, sarong Katolikong traduksion, nagsasabi mapadapit sa kabtang na iyan kan Biblia: “Tangani na an mga katotoohan na yaon sa mga kapitulong ini masabotan kan mga Israelita na iyong maingat kaiyan, kaipuhan na ipahayag iyan paagi sa mga konsepto na aram kan kadaklan na tawo kan panahon na iyan. Sa dahelan na ini, kun siring, an mga katotoohan mismo kaipuhan na malinaw na mamidbid sa literaryong estilo kaiyan.” Sinasabi kaini na an Genesis 1-11 dai maninigong saboton nin literal. Imbes, kun paanong an sarong gubing nakakatahob sa hawak, an mga tataramon nakakatahob man sa mas hararom na kahulogan.

Minsan siring, itinokdo ni Jesus na an enot na mga kapitulong iyan kan Genesis literal na totoo. (Mateo 19:4-6; 24:37-39) Iyan man an itinokdo ni apostol Pablo asin Pedro. (Gibo 17:24-26; 2 Pedro 2:5; 3:​6, 7) Sinasayumahan kan sinserong mga estudyante kan Biblia an mga paliwanag na dai minaoyon sa bilog na Tataramon nin Dios.

[Ritrato sa pahina 9]

An dakulang parola sa Alejandria

[Credit Line]

Archives Charmet/Bridgeman Art Library