An Milagro nin Lenguahe—Kun Paano Kita Nagkakaigwa Kaiyan

NANGYARI na daw sa saindo na maubosan nin sasabihon? Pambihira an siring na mga panahon, ta parate na kita nawiwiling ikomunikar an satong naiisip asin namamatean. An lenguahe minatogot sato na gibohon iyan. An sarong autoridad nagsasabi: “An pag-isip imposible kun mayo nin lenguahe.”

Totoo, sa kinaban nin mga hayop, an mga hayop nakapagriribayan nin impormasyon na mayo nin tataramon: an mga gamgam nag-aawit, an mga leon nag-uungal, an mga lumod nagpipito, an mga alimbubuyog nagbabayle. An ibang hayop ginagamit an mga postura asin hiro, pagduot asin tanog—pati parong—bilang mga paagi nin pakikikomunikar. ‘Distansia ka!’ ‘Pag-ingat!’ ‘Madia asin iba sa sako!’ An mga ini mga mensahe nin mga hayop na malinaw na nasasabotan!

Pero an komunikasyon nin hayop limitado nanggad. Sa ibong na kampi, an lenguahe minatogot sa mga tawo na magtaram manongod sa ano man na namamasdan o iniimahinar ninda. Kaya an propesor sa edukasyon na si Dennis Child nagsabi: “An lenguahe iyo an pinakamarahay na kayamanan nin sarong tawo.” Pero paano kita nagkakaigwa kan makangangalas na kayamanan na ini? Asin paano matatabangan nin mga magurang an saindang mga aki na makultibar iyan?

An Lenguahe Asin an Hotok

Kun paano kita nakakanood na magtaram pinagngangalasan nin mga iskolar sa dakol nang siglo. Pambihira nanggad, an mga aki na haros dai pa nakakalakaw asin nakakapagkakan nin solo nakakanood na magtaram na dai ngani aram an mga reglamento nin gramatika asin mayo nin ano man na espesyal na pagtotokdo! An isinurat kan linguistang si Ronald A. Langacker: “[An aki] napopolbos . . . an sarong sistema linguistiko. Ginigibo nia ini basado sa bakong direkta asin putol-putol na ebidensia, asin sa edad na dai pa nia kaya an lohiko, analitikong pag-isip.”

Kaya an kadaklan na sientista nagtutubod na an abilidad na makanood nin lenguahe—bakong an espisipikong lenguahe—nasa erensia, abilidad na minaluwas sa enot na mga taon nin aki.

Alagad sa primero an hotok nin aki lumbod pang gayo tanganing manodan an pakataram. Siyempre, dai ini minaolang sa aki sa pagprobar. An totoo, an pirang parasiyasat naniniwala na an pakikiurak nin omboy kaiba sa pakanood na magtaram, garo baga pag-ensayo sa pagpronunsiar nia sa huri sa mga termino. Mantang an omboy nag-aadal na makataram, an hotok nia marikas man na nag-aandam para sa pagtaram. Minsan ngani an hawak nin aki maluway an pagtubo sa mga taon nia bago magtin-edyer, an hotok nia nakaaabot sa 90 porsiento kan entirong gabat kaiyan sa edad na singko. (Naaabot kaiyan an entirong gabat kaiyan sa edad na 12.) Iyan nangangahulogan na an enot na limang taon nin buhay kritikal na mga taon nin pakanood, partikularmente an enot na duwa.

Sa panahon na iyan, an binilyon na selula nin nerbiyos sa cortex kan hotok nagtatalubo asin nagsasanga, na minaporma nin mahibog na pagkakorokoneksion. Sa pag-oltanan nin edad na 15 asin 24 bulan, nangyayari an dramatikong biglang pagtalubo nin mga selula sa hotok. Ngonyan an hotok andam nang gibohon an pag-adal nin lenguahe. Kaya, napakahalaga na an aki makadangog nin lenguahe sa enot na mga taon na ini.

Interesante nanggad, an Biblia nagtataram manongod sa barobatang si Timoteo na tinokdoan sa Biblia “poon sa pagkaaki.”—2 Timoteo 3:15.

Pagtabang sa mga Aki na Mapatalubo an Saindang Abilidad sa Lenguahe

An mga ina may mahalagang kabtang sa pakataram nin aki. An sensitibong ina namimidbid an mga senyal kan saiyang omboy asin parateng kakaolayon an saiyang aki, haloy pa bago kaiyan masabotan an saiyang sinasabi. Minsan siring, ibinubugtak na an pundasyon para sa pagtaram. Dai mahaloy an aki minasimbag na sa mga tataramon kan ina paagi sa sadiri niang mga tataramon. An parasiyasat na si M. I. Lisina nagsasabi: “Malinaw na an pagtaram nin aki minaluwas sa pangenot bilang paagi nin interaksion sa mga tawong nasa palibot.” Kaya an mga ama, tugang, apoon, asin katood makakatabang man sa pakataram kan aki paagi sa pakikipag-olay, pag-estorya, asin pagbasa.

An sikologong Sueco na si C. I. Sandström nagkomento pa na an mga aki na pinakamatibay sa lenguahe “sa promedyo nagkaigwa nin mas marahay na kontak sa mga may edad na. An mga pamilya parateng iribang mamahaw, asin an mga aki tinogotan na makikabtang sa orolay.” Kabaliktaran, an mga aki na maluya sa lenguahe “parate na solong mamahaw” asin “daing gayo nakikiayon sa orolay kun namamanggi.” Kaya an pag-iriba-iba nin pamilya kun panahon nin pagkakan nakapaooswag sa pakataram.

An pag-iba kan saindong mga aki sa mga eskursion nagtatao man saindo nin marahay na mga oportunidad na matokdoan siang magtaram paagi sa pag-esplikar sa saiya kan mga bagay sa simpleng mga termino. Magkaibanan nindong helingon an bunganga nin sarong burak, pagmasdan an lipay sa pagkakan nin sarong dahon, o an lawa sa paghabol nin harong-harong. Gamiton an natural na pagkamapag-usyoso kan saindong aki tanganing humiwas an saiyang lenguahe. Pag-olayan an mga hayop na naheling nindo sa zoo, an mga buskay asin gapo na nasa gilid kan dalan, asin an mga klase nin kakanon na gusto nindo. Totoo, ini gabos nagkakaipo nin oras asin pagpapasensia, pero kapakipakinabang man an mga resulta!

An mga magurang may nanompongan na saro pang napakahalagang pantabang sa pagtokdo sa mga aking sadit pa na makataram. Ini iyo an regular na pagpadangog sa sainda kan cassette recording kan My Book of Bible Stories.a

An bagong mga termino, bagong mga frase asin ekspresyon, bagong mga pakasabot bako sanang makakapagayon sa pagtaram kan saindong aki kundi dudugangan man an saiyang intelektuwal na kapasidad. Asin kun ipinaheheling nindo kun paano an mga ngangalasan sa naturalesa konektado sa saindang Kaggibo o ipinaliliwanag an mga katuyohan nin Dios, minararom man an pagkamoot asin pag-apresyar kan aki sa Kaglalang.—Deuteronomio 6:6-9.

Marahay sana, an potensial na madugangan asin mapaoswag an kuwalidad nin lenguahe bakong limitado sa mga taon na kita hoben pa. Aroaldaw, puwede niatong orog pang paoswagon an satong kakayahan na makikomunikar paagi sa pag-adal nin bagong mga termino asin pagpraktis nin marahay na gramatika. Sa paaging ini, kita nakikikabtang sa nagpapadagos na milagro nin lenguahe, asin bihira kitang maubosan nin sasabihon.

[Mga Nota sa Ibaba]