Amapinda

1 Amapinda+ ya kwa Solomone+ mwana Davidi,+ imfumu ya Israele,+ 2 aya kulenga umuntu ukuba na mano+ no kumfwila ukusalapula,+ aya kulenga umuntu ukwiluka ifyebo fya mucetekanya,+ 3 aya kulenga umuntu ukumfwila ukusalapula+ ukwingamulenga ukushilimuka,+ ukuba umulungami+ kabili uwa mulinganya+ no kuba uwatambalala,+ 4 aya kulenga abapelwa amano ukucenjela,+ no kulenga umulumendo ukwishiba+ no kulingulula.+

5 Uwa mano akomfwa no kulundako ukusambilila,+ kabili uwa mucetekanya muntu uumfwila ubutungulushi bwa mano,+ 6 pa kuti eluke amapinda+ na mashiwi ya manshoko, ifyebo fya ba mano+ ne ficoleko fyabo.+

7 Ukuba na katiina kuli Yehova e ntendekelo ya kwishiba.+ Amano no kusalapula e fyo abawelewele basuula.+

8 We mwana* wandi, umfwila ukusalapula kwa kwa wiso,+ kabili wisuula amafunde ya kwa noko.+ 9 Pantu ifi e cisote ca maluba icayemba ku mutwe+ obe kabili kamunyololo ka kufwala mu mukoshi obe.+

10 We mwana wandi, ababifi nga bakutunka, wisumina.+ 11 Nga batila: “Natuleya bonse. Natuleya tubelamine abantu no kubepaya.+ Natubelamine aba kaele apabula umulandu.+ 12 Natubamine aba mweo+ nga filya Inshiishi*+ imina, kabili abatuntulu, kwati bantu batentemukila ku nindi.+ 13 Natusange umusango onse uwa fyuma ifyauma umutengo.+ Natwisushe amayanda yesu ne fyuma fya kupokolola.+ 14 Ica kupendwilako cobe ponesha mu fyesu. Tukwate fye tumba umo bonse”+—15 We mwana wandi, wiya na bo mu nshila.+ Kaanya ulukasa lobe mu musebo wabo.+ 16 Pantu amakasa yabo ni ku bubi e ko yabutukila,+ kabili balangufyanya ukuya mu kusumya umulopa.+ 17 Pantu nga wateya isumbu ne cuni cilemonako ninshi waicusha fye.+ 18 Babelamina aba kaele pa kuti basuumye umulopa wabo;+ babelamina aba kaele pa kuti babepaye.+ 19 E fyaba imibele ya bonse abasanga ubunonshi bwa mu bucenjeshi.+ Imyeo yabo ilaloba.+

20 Amano+ ya cine yabilikisha mu musebo.+ Mu mansa yasansula ishiwi lya yako.+ 21 Ku mpela ya misebo ukwaba impooma yalabilikisha.+ Mu miinshi ya mpongolo sha musumba, yasosa amashiwi ya yako ayati:+

22 “Mwe bapelwa amano, kufika lilali mukatemwa ukubulwa amano,+ kabili mwe bapumya, kufika lilali mukasaminwa ifya kupumya,+ na imwe mwe bawelewele, kufika lilali mukapata ukwishiba?+ 23 Umfwileni ukufunda kwandi no kuleka ukucita ifyabipa.+ E lyo nkamufumfumwina umupashi wandi;+ nkalenga ifyebo fyandi ukwishibikwa kuli imwe.+ 24 Pantu ilyo naita, imwe mulakaana,+ nga natambika ukuboko kwandi takuba no ubikako amano,+ 25 kabili mukonkanyapo fye ukusuula amano yonse ayo mpanda,+ no kukanaumfwila ukufunda kwandi konse,+ 26 na ine wine, mu bushiku bwa bucushi+ bwenu nkamuseka, nkamupumya ilyo ico mutiina sana cikamwishila,+ 27 ilyo ico mutiina sana cikesa nge nkuuka,+ kabili ilyo ubucushi bwenu bukafika nge cikuuku ca mwela, ilyo ubulanda no kucululuka fikesa pali imwe.+ 28 E lyo bakalilila kuli ine, lelo nshakaasuke;+ bakamfwayafwaya, lelo tabakansange,+ 29 pantu bapatile ukwishiba,+ kabili tabasalile akatiina ka kuli Yehova.+ 30 Bakeene ukupanda amano kwandi;+ basuulile ukufunda kwandi konse.+ 31 E ico bakalya ififuma mu mibele yabo,+ kabili bakekuta amapange yabo.+ 32 Pantu ukupondoka+ kwa bapelwa amano e kukabepaya,+ kabili umuleketela wa bawelewele e ukabalofya.+ 33 Lelo uumfwa kuli ine, akekala umutelelwe+ no kwikala umutende ukwabula ukutiina ububi.”+

2 We mwana wandi, nga wapokelela ifyebo+ fyandi na mafunde yandi wayasunga,+ 2 no kupeepeka ukutwi+ kobe ku mano, pa kuti walwile umutima obe ku kwiluka;+ 3 kabili, nga walilila ku kumfwikisha+ no kusanswila ishiwi lyobe ku kwiluka,+ 4 nga ulefifwaya nga silfere,+ no kufifwayafwaya nge fyuma fyashikama,+ 5 e lyo ukeluka akatiina+ ka kuli Yehova, no kwishiba Lesa ukakusanga.+ 6 Pantu Yehova e upeela amano;+ mu kanwa kakwe e mufuma ukwishiba no kwiluka.+ 7 Kabili abikila abalungami amano yene yene;+ ni nkwela ku benda muli bucishinka,+ 8 e ulinda inshila sha bupingushi,+ no kulinda umwenda aba cishinka bakwe.+ 9 E lyo ukomfwikisha ubulungami no bupingushi no bololoke, e kutila inshila yonse iisuma.+

10 Amano nga yaingila mu mutima+ obe, no mweo obe nga watemwa ukwishiba,+ 11 e lyo ukulingulula kukakucingilila,+ ukwiluka kukakulinda,+ 12 kukakupokolola ku mibele yabipa,+ na ku muntu uulesosa ifya kupuulula,+ 13 na ku bafuma mu nshila shalungama no kwenda mu nshila sha mfifi,+ 14 no kufuma ku basekelela mu kucita ububi,+ abaanga mu fyapuuluka kabili ifyabipa;+ 15 abo inshila shabo shapondama kabili incenjeshi mu mibombele yabo yonse;+ 16 kukakupokolola ku mwanakashi umweni,* ku mwanakashi umbi umbi*+ uusosa ifya kusembeleka,+ 17 uuleka umunankwe wa pa mutima uwa ku bukashana+ bwakwe kabili uwalaba icipingo cakwe kuli Lesa.+ 18 Pantu ing’anda yakwe ilatotobela mpaka na ku mfwa ne mibele yakwe ilatotobela ukufika ku bafwa.+ 19 Bonse abenda nankwe tababwela, kabili tabafika ku nshila sha ba mweo.+

20 Ico nakwebela ifi ni pa kuti ule-enda mu mibele ya bantu abasuma+ na pa kuti ule-enda mu nshila ya balungami.+ 21 Pantu abalungama e bakekala pa calo,+ na ba kaele e bakashalapo.+ 22 Lelo ababifi, bakalofiwa mu calo;+ na ba bufi, bakabafumpulamo.+

3 We mwana wandi, wilaba amafunde yandi,+ leka no mutima obe usunge ifipope fyandi,+ 2 pantu inshiku ne myaka ya bumi+ no mutende fikalundwako kuli iwe.+ 3 Wileka icikuuku ne cine fikutaluke.+ Fikake mu mukoshi.+ Filembe pa mutima obe,+ 4 e lyo ukapaalwa kabili Lesa na bantu bakakumona ukuti walishilimuka icine cine.+ 5 Tetekela Yehova no mutima+ obe onse kabili wishintilila pa mano yobe we mwine.+ 6 Uko konse wenda umwishibe,+ na o akatambalika inshila shobe.+

7 Wiba uwa mano mu menso yobe we mwine.+ Ube na katiina kuli Yehova no kutaluka ku bubi.+ 8 E lyo umutoto obe ukondapwa+ na mafupa yobe yakapepemuka.+

9 Cindika Yehova ku fyuma fyobe,+ na ku fisabo fyobe fyonse ifyabalilapo ukupya.+ 10 E lyo amatala yobe yakesulamo ifisabo ifingi;+ ne fya kukaminamo fyobe fikalapala umwangashi upya.+

11 We mwana wandi, wilakaana ukusalapula kwa kwa Yehova;+ kabili wilapata ukufunda kwakwe,+ 12 pantu uo Yehova atemwa alamufunda,+ ifyo na wishi afunda umwana mwaume uo atemwa.+

13 Alipaalwa umuntu uwasanga amano,+ no muntu uwiluka,+ 14 pantu ukunonka amano kwawama ukucila ukunonka silfere, no kusanga amano kwawama ukucila golde.+ 15 Amano yalyuma umutengo ukucila bakorali,+ na fyonse ifyo watemwa tafingafikako. 16 Ukutantalila kwa nshiku kwaba mu kwa kulyo kwa yako;+ na mu kwa kuso kwa yako mwaba ifyuma no bukata.+ 17 Inshila sha yako ni nshila sha kusekelela, ne misebo ya yako yonse mutende.+ 18 Yena muti wa mweo+ ku bekatililako, na bakonenako+ balapaalwa.+

19 Ni ku mano Yehova ashimpiile isonde.+ Ni ku mucetekanya apampamikiile imyulu.+ 20 Ni ku kwishiba kwakwe amenshi ayengi yapaatukanine,+ kabili ni ku kwishiba e ko alengele amakumbi ya mu muulu ayaleta imfula ya kumima.+ 21 We mwana wandi, wileka fifume ku menso yobe.+ Sunga amano yene yene no kulingulula,+ 22 na fyo fikaba e mweo+ obe kabili icisaamo mu mukoshi obe.+ 23 E lyo ukenda umutende+ mu nshila yobe, kabili tawakaipunune.+ 24 Ilyo wasendama tawakekatwe umwenso;+ kabili ukusendama ukasendama, no tulo tobe tukawama.+ 25 Tawakatiine conse icilenga umwenso+ ica kupumikisha, nangu ni nkuuka iileisa pa babifi.+ 26 Pantu na cine Yehova akaba ica kutetekelako cobe,+ kabili akacingilila ulukasa lobe ukuti lwiikatwa.+

27 Witana ifisuma ku balefikabila,+ ilyo uli na maka ya kubapeela.+ 28 Witila ku munobe: “Kabiye, ukabwele, mailo nkakupeela,” ilyo naukwatako fimo.+ 29 Wielenganishisha umunobe icabipa,+ ilyo ekele nobe umutende.+ 30 Wiumana no muntu apa fye,+ nga takucitile icabipa.+

31 Wilakumbwa umuntu wa bunkalwe,+ kabili wisalapo imibele yakwe yonse.+ 32 Pantu uwa bucenjeshi+ wa bunani kuli Yehova,+ lelo abalungama e baba bacibusa bakwe.+ 33 Icitiipu ca kwa Yehova caba pa ng’anda ya mubifi,+ lelo ubwikalo bwa balungami alabupaala.+ 34 Abapumya,+ na o alabapumya;+ lelo apaala abafuuka.+ 35 Aba mano bakanonka umucinshi,+ lelo abawelewele batemwa umusaalula.+

4 Mwe bana baume, umfweni ukusalapula kwa kwa shinwe+ kabili bikeniko amano, pa kuti mwishibe umucetekanya.+ 2 Nalamusambilisha isambilisho ilisuma.+ Amafunde yandi mwiyasuula.+ 3 Pantu nali umwana musuma uwa kwa tata,+ umuteku kabili uwatemwikwa kuli mayo.+ 4 Kabili alensambilisha+ no kutila kuli ine: “Umutima+ obe ufumbate ifyebo fyandi.+ Konka amafunde yandi no kuba no mweo.+ 5 Nonka amano,+ nonka umucetekanya.+ Wilaba, kabili wisuula amashiwi ya mu kanwa kandi.+ 6 Wiyasha, na yo yakakusunga. Uyatemwe, na yo yakakulinda. 7 Amano e cikankaala.+ Nonka amano; kabili muli fyonse ifyo wanonka, nonka umucetekanya.+ 8 Uyacindamike sana, na yo yakakusansabika.+ Yakakucindamika nga wayafumbata.+ 9 Yakakufwika icitebo ca maluba icayemba ku mutwe;+ yakakufwika icilongwe icayemba.”+

10 We mwana wandi, umfwa kabili pokelela ifyebo fyandi.+ E lyo ikafula imyaka ya mweo obe.+ 11 Mu nshila ya mano e mo nkakufundila;+ nkakulenga ukwenda mu nshila yalungama.+ 12 Ilyo ule-enda, tashakafyantikwe+ intampulo shobe, kabili nga wabutuka, tawakaipunune.+ 13 Ikatisha ukusalapula;+ wilekelako.+ Ulekusunga, pantu e mweo obe.+

14 Wilaenda umwenda ababifi,+ kabili wilungama mu nshila ya babipa.+ 15 Talukako,+ wipitamo;+ alukako, fumamo no kuya.+ 16 Pantu nga tabalacita ububi tabalaala tulo,+ no tulo twabo tulafufiwa mpaka fye bawisha umuntu.+ 17 Pantu balya ifya kulya fya mu bubifi,+ kabili banwa umwangashi wa kupokolola fye.+ 18 Lelo inshila ya balungami yaba ngo lubuuto lwa lucelo uluya lulebuutilako fye ukufikila akasuba kasaama.+ 19 Umwenda ababifi mwaba nge mfifi iyafiita fititi;+ tabeshiba ico baipununako.+

20 We mwana wandi, bika amano ku mashiwi yandi.+ Teyamika ukutwi kobe ku mashiwi yandi.+ 21 Wileka yafume pa menso yobe.+ Uyasunge mu mutima obe.+ 22 Pantu yaba bumi ku bayasanga+ kabili yalenga imibili yabo yonse ukuba iituntulu.+ 23 Sunga umutima obe+ ukucila pa fintu fyonse ifyo ufwile ukusunga, pantu mu mutima e mwaba utumfukumfuku twa mweo.+ 24 Talusha ubupondamishi ku kanwa kobe;+ talusha no bucenjeshi ku milomo yobe.+ 25 Leka amenso yobe yaloleshe fye ku ntanshi,+ kabili yatontomeshe fye ku ntanshi.+ 26 Ulewamya umwenda amakasa yobe,+ kabili leka imibele yobe yonse ipampamikwe.+ 27 Wiyalukila ku kwa kulyo nangu ku kwa kuso.+ Talusha amakasa yobe ku bubi.+

5 We mwana wandi, bika umutima ku mano yandi.+ Teyamika amatwi ku kwiluka kwandi,+ 2 pa kuti ubake ukulingulula;+ kabili imilomo yobe ibake ukwishiba.+

3 Pantu imilomo ya mwanakashi umweni yaba nge cipeepe ca buci icitonya+ uluto, no lulimi lwakwe lwalitelela ukucila amafuta.+ 4 Lelo ifitumbukamo fyalula nga malulu;+ kabili fyatwa kwati lupanga ulwatwila kubili kubili.+ 5 Amakasa yakwe yatentemukila ku mfwa.+ Intampulo shakwe shitwala ku Nshiishi.+ 6 Tatontonkanya na pa nshila ya ku mweo.+ Inshila shakwe shalubana afilwa no kwa kulola.+ 7 Nomba, mwe bana bandi, umfweni kuli ine+ kabili mwisuula amashiwi ya mu kanwa kandi.+ 8 Taluka kuli ena, kabili wipalama ku mwinshi wa ng’anda yakwe,+ 9 epali wapeela umucinshi obe kuli bambi,+ ne myaka yobe yapwila mu bucushi;+ 10 epali abeni basekelela mu maka yobe,+ ne fyo wanonkele mu kucucutika fyaya mu ng’anda ya kwa cilende,+ 11 ukasuke auteta ku ntanshi+ ilyo umubili obe no munofu obe fyapwa.+ 12 Ukasuke autila: “Napatile nga nshi ukusalapulwa+ no mutima wandi wasuulile ukufundwa!+ 13 Kabili nshaumfwile kwi shiwi lya balensambilisha,+ na kuli bakafundisha wandi nshateyamikeko amatwi.+ 14 Ndi mu bwafya bwa misango yonse+ pa menso ya cilonganino na pa menso ya lukuta kwati fye bufi.”+

15 Nwa amenshi ayali mu co usungilamo amenshi, na yakonkoloka mu kati ka cishima cobe.+ 16 Bushe utumfukumfuku tobe tufukaukile pa nse,+ no tumilonga tobe mu mansa?17 Leka yabe yobe weka, te ya kwakana na beni iyo.+ 18 Leka akamfukumfuku kobe kabe akapaalwa,+ kabili sekelela no mukashi wa ku bulumendo bobe,+ 19 insebula nkota iyatemwikwa kabili imbushi+ yayemba iya mu mpili. Leka amabele yakwe yalekusekesha lyonse.+ Upeshiwe amano pe ku kutemwa kwakwe.+ 20 E ico cinshi ico umwanakashi umweni engakupesesha amano we mwana wandi kabili cinshi wingafukatilila icifuba ca mwanakashi umbi umbi?+ 21 Pantu imibele ya muntu yaba ku cinso ca kwa Yehova,+ na o alamona imyendele yakwe yonse.+ 22 Ifilubo fya mubifi fikamwikata,+ no lubembu lwakwe lukamwikatila mu myando ya luko.+ 23 Akafwa pa mulandu wa kukaana ukusalapulwa,+ kabili pa mulandu wa kufula kwa buwelewele bwakwe apumbuka.+

6 We mwana wandi, nga waba iciikatilo ca munobe,+ nga wafunkana iminwe no mweni,+ 2 nga waikatwa ku citeyo ca mashiwi ya mu kanwa kobe,+ nga wafyambatwa ku mashiwi ya mu kanwa kobe, 3 e lyo ucite ici, we mwana wandi, no kuipokolola, pantu waingila mu lupi lwa munobe:+ Kabiye unakilile no kupapaata sana ku munobe.+ 4 Wisuminisha utulo ku menso yobe, nangu ukushipula ku menso yobe.+ 5 Uipokolole nge mpombo mu minwe ya mulunshi kabili nge cuni mu minwe ya wikata ifyuni.+

6 Kabiye ku tunyelele,+ we munang’ani;+ kamone imibombele ya tuko no kuba na mano. 7 Nangu ca kuti tatwakwata kapitao, nangu kangalila, nangu kateka, 8 tuteyanya ifya kulya fya tuko mu lusuba;+ tututila ifya kulya mu nshita ya kulobolola. 9 We munang’ani we, ukasendama ukufika lilali?+ Ukabuuka lilali mu tulo?+ 10 Ndaaleko panono, nshipuleko panono, njikumbateko panono no kusendama,+ 11 e lyo ubupiina bukakwishila nge cipondo,+ no kubulwa kukakwishila ngo muntu uwaipangasha ne fyanso.+

12 Umuntu icinangwa,+ incitatubi, enda no kupondama kwa kanwa,+ 13 uushinisha ku menso yakwe,+ uucita ifishibilo ku makasa yakwe, uucebula ku minwe yakwe.+ 14 Ububi bwaba mu mutima wakwe.+ Elenganya ifyabipa inshita fye yonse.+ Atanda ulubuli.+ 15 E mulandu wine ubucushi bukamwishila mu kupumikisha;+ bwangu bwangu akafunaulwa, kabili takwakabe ukupola.+

16 Kwaba ifintu mutanda (6) ifyo Yehova apata;+ awe ifintu cinelubali (7) fyena filamuselausha:+ 17 amenso ayaisansabika,+ ululimi lwa bufi,+ ne minwe iisumya umulopa wa kaele,+ 18 umutima uwelenganya amapange ya buncitatubi,+ amakasa ayangufyanya ukubutukila ku bubi,+ 19 inte ya bufi iilanda ifya bufi,+ no utandanya ulubuli pa kati ka ba bwananyina.+

20 We mwana wandi, sunga ifipope fya kwa wiso,+ kabili wisuula ifunde lya kwa noko.+ 21 Fikakile ku mutima obe pe;+ fikake mu mukoshi obe.+ 22 Ilyo ule-enda, amano yakulakutungulula;+ ilyo wasendama, yakulakulinda;+ kabili ilyo washibuka, yakulakusakamana. 23 Pantu ifipope ni nyali,+ ne funde lubuuto,+ kabili ukufunda no kusalapula ni nshila ya ku bumi,+ 24 fya kukutalusha ku mwanakashi imbifi,+ ku mashiwi ya kusembeleka aya lulimi lwa mwanakashi umbi umbi.+ 25 Wikumbwa ukuyemba kwakwe mu mutima obe,+ kabili wileka akulembwile ku miloleseshe yakwe iya lunkumbwa,+ 26 pantu pa mulandu wa mwanakashi cilende umuntu mu kulekelesha ashala fye na kamokolwa ka mukate;+ lelo umukashi wa muntu umbi, afwayafwaya umweo uwauma umutengo.+ 27 Bushe umuntu kuti alapwila umulilo pa cifuba cakwe na malaya yakwe ukwabula ukupya?+ 28 Nelyo bushe umuntu kuti aenda pa malasha ayaleaka na makasa yakwe ukukanababuka?29 E fyo ciba na ku wenda na muka mwine,+ onse uumukumya takalekwe fye ukwabula ukukandwa.+ 30 Abantu tabasuulako fye ku mupuupu ilyo aiba ku kupembula umweo wakwe ilyo ali ne nsala. 31 Lelo nga asangwa, akabweseshapo imiku cinelubalil (7); akapeela ifyuma fyonse ifya mu ng’anda yakwe.+ 32 Onse uucita ubucende no mwanakashi taba na mano;+ uucite ci alonaula umweo wakwe.+ 33 Icinkunka no kuseebana akafisanga,+ no museebanya wakwe tawakafuutwe.+ 34 Pantu ubufuba e bulenga umwaume ukuba ne cipyu,+ na o takabe ne nkumbu mu bushiku bwa cilandushi.+ 35 Icifuta mulandu conse takacipokelele, kabili takasumine nangu ica bupe cobe cikule shani.

7 We mwana wandi, sunga amashiwi+ yandi, no kusunga ifipope fyandi.+ 2 Sunga ifipope fyandi no kuba no mweo,+ na mafunde yandi uyasunge nge mboni+ ya linso lyobe. 3 Ufikake ku minwe yobe,+ no kufilemba pa mutima obe.+ 4 Usose ku mano auti:+ “Ni we nkashi yandi”; na ku mucetekanya utile, “Ni we lupwa lwandi,” 5 pantu ifi fya kukutalusha ku mwanakashi umweni,+ ku mwanakashi umbi umbi uulanda ifya kusembeleka.+ 6 Pantu nalengeele pe windo*+ lya ng’anda yandi, 7 pa kuti mone abapelwa mano.+ Napoosele amano pa bana baume, pa mulumendo uwabula amano,+ 8 uwalepita mu musebo umwikala cilende, kabili aya mu nshila iyalola ku ng’anda ya kwa cilende,+ 9 mu cungulo,+ cilya kwaya kulefiita, ilyo bwapalama ubushiku ne mfifi. 10 Kabili moneni! umwanakashi aleisa ku kumukumanya, nafwala ica bucilende+ kabili uwa mutima wa bucenjeshi. 11 Wa cilumba kabili muumankonso.+ Amolu yakwe tayekala mu ng’anda yakwe.+ 12 Uyo afumina pa nse, uyo ali mu mansa,+ kabili mupepi na pa makoona yonse alabelamina.+ 13 Awe amwikata, no kumufyompa imilomo.+ Apama, no kweba umwaume ati:

14 “Kuli umutebeto we lambo lya mutende ku mwandi.+ Lelo nimfisha imilapo yandi.+ 15 E co mfumiine ukwisakukumanya, ku kufwaya icinso cobe, ukuti nkusange. 16 Ninyanshika ifya kwanshika pa busanshi bwandi, ifyabalala, ifya nsalu ya kolokondwe wa ku Egupti.+ 17 Pa busanshi bwandi ninsansapo muri,* aloye na kinamone.+ 18 Enda, pa kuti tuipeshe ku citemwiko cesu ukufika ulucelo; leka tuisansamushe ku citemwiko.+ 19 Pantu umulume wandi tali mu ng’anda; naya pa lwendo lwa kutali.+ 20 Nasenda tumba wa ndalama mu minwe yakwe. Akesa ku ng’anda ubushiku umweshi ukabulungana.”

21 Amweba ifya kunashanasha ifingi ica kuti amwalula.+ Ku mashiwi yakwe aya kusembeleka amubeleleka.+ 22 Apo pene fye alakonka no mwanakashi,+ kwati ni ng’ombe iileya ku kwipaiwa, kabili ngo ubikilwe mu makusu ku kuyakandwa ku muwelewele, 23 wasuka umufwi wapula mu libu lyakwe,+ nga filya akoni kangufyanya ukuya ku lukose,+ kabili teshibe ukuti cikumine umweo wakwe.+

24 Nomba, mwe bana bandi, umfweni kuli ine no kubika amano ku mashiwi ya mu kanwa kandi.+ 25 Mwileka umutima wenu walukile ku mibele yakwe. Mwilulumba mu misebo yakwe.+ 26 Pantu abo aipaisha bengi,+ kabili bonse abo aipaya te ba kupenda.+ 27 Ing’anda+ yakwe e nshila ya ku Nshiishi; itentemukila ku miputule ya mu kati iya mfwa.+

8 Bushe amano tayabilikisha,+ no mucetekanya bushe tausansula ishiwi lya uko?+ 2 Yeminina apasansuka,+ pa mbali ya nshila, na pa masansa ya nshila. 3 Ku mbali ya mpongolo, apo bengilila mu musumba,+ apa kwingilila pa miinshi e po yabilikishisha, ayati:+

4 “Mwe bantu, ni mwe ndeita, ne shiwi lyandi lilebilikisha ku bana ba bantu.+ 5 Mwe bapelwa mano, beni abacenjela;+ na imwe mwe bawelewele, beni no mutima wa mano.+ 6 Umfweni, pantu ndelanda pa fintu ifyacindamisha,+ kabili ndesosa pa bulungami.+ 7 Pantu icine e co akanwa kandi katepelesha;+ kabili ububifi ca bunani ku milomo yandi.+ 8 Amashiwi yonse aya mu kanwa kandi yalilungama.+ Tamwaba icapotama nangu icapondama.+ 9 Fyonse fyalilungama ku wa mucetekanya, kabili fyalyololoka ku basanga ukwishiba.+ 10 Pa kufunda kwandi na pali silfere, salenipo ukufunda, kabili pa kwishiba kwandi na pali golde iyawamisha, salenipo ukwishiba.+ 11 Pantu amano yaliwama ukucila bakorali,+ na fyonse ifyo abantu batemwisha tafingafikako.+

12 “Ine, ne mano, nalicenjela+ kabili nalisanga ukwishiba no kulingulula.+ 13 Ukutiina Yehova e kupata ububi.+ Amatutumuko ne cilumba+ ne nshila ibi na kanwa+ kalanda ifyabipa nalifipata. 14 Ndapanda amano+ kabili nalikwata na mano yene yene.+ Ine nalikwata umucetekanya;+ na maka.+ 15 Nine nenga ishamfumu shileteka, no kuti abalashi baleshika fipope mu bulungami.+ 16 Nine nenga bacilolo babe bacilolo,+ no kuti bashimucindikwa bonse bapingule mu bulungami.+ 17 Abantemwa na ine nalibatemwa,+ kabili abamfwaya e bansanga.+ 18 Ifyuma no bukata fyaba kuli ine,+ ifya bupyani ifyauma umutengo no bulungami.+ 19 Ifisabo fyandi fyaliwama ukucila golde, nangu fye ni golde iyalopololwa, ne fya kulobolola fyandi fyacila silfere iyawamisha.+ 20 Nyenda mu nshila ya bulungami,+ pa kati ka misebo ya bupingushi,+ 21 ku kulenga abantemwa babe ne fyuma;+ kabili njisusha amatala yabo.+

22 “Yehova alimpangile, nine wa kubalilapo pali fyonse ifyo apangile,+ nine wa ntanshi pa milimo yakwe iya ku kale.+ 23 Ukufuma umuyayaya nalisansabikwa,+ ukufuma pa kutendeka, ukufuma pa nshita isonde talilabako.+ 24 Ilyo tapalaba bemba e lyo nafyelwe kwati ni ku wakomwa ifumo,+ ilyo tapalaba no tumfukumfuku utwakwatisha amenshi. 25 Ilyo impili shali tashilashimpwa,+ ilyo utupili tatulabako, e lyo nafyelwe kwati ni ku wakomwa ifumo, 26 ninshi talapanga ne sonde+ ne mpanga ne loba lya pa muulu wa mushili wa pano isonde.+ 27 Ilyo apekenye imyulu, e ko nali;+ na lintu apakwile imipaka yashinguluka pa muulu wa menshi ayengi,+ 28 ilyo aikeshe amakumbi mu muulu,+ ilyo aikeshe utumfukumfuku twa bemba,+ 29 ilyo abikile icipope kuli bemba ukuti amenshi yepula pa cebo cakwe,+ ilyo abikiile amashintililo ye sonde icipope,+ 30 ninshi ndi nankwe, ngo waishibisha imilimo,+ kabili nine atemenwe+ nga nshi inshiku shonse, na ine naleanga ku cinso cakwe inshita yonse,+ 31 naleanga pa mulandu we sonde lyakwe,+ kabili abana ba bantu e bo natemenwe.+

32 “E ico nomba, mwe bana, umfweni kuli ine; cine cine balipaalwa abasunga amafunde yandi.+ 33 Umfweni ukusalapula no kuba aba mano,+ kabili mwiba ne misuula nangu panono.+ 34 Alishuka umuntu uumfwa kuli ine pa kuba uwalola ilyo ali pa fiibi fyandi ubushiku no bushiku, pa kulinda pa nceshi sha pa minshi yandi.+ 35 Pantu uwansanga akasanga umweo,+ no kumona ipaalo ukufuma kuli Yehova.+ 36 Lelo uwafilwa ukunsanga afyenga umweo wakwe;+ bonse abampata icine cine e batemwa imfwa.”+

9 Amano+ yene yene nayakuula ing’anda;+ nayashimpa inceshi sha iko cinelubali (7). 2 Nayaiteyanya ukwipaya inama; nayasankanya umwangashi; na kabili, nayateyanya itebulo.+ 3 Nayatuma abakashana abayabombela, ku kubilikisha apasansama mu musumba, ayati: 4 “Onse imbula mano aalukile kuno.”+ Kuli onse uwabulwa umutima wa mano+—yatila: 5 “Iseni, mulyepo ifya kulya fyandi no kunwa umwangashi uo mpekenye.+ 6 Ababula amano basheni no kuba no mweo,+ kabili mwende mu nshila ya mucetekanya.”+

7 Uulungika uupumya ailetela umusaalula,+ no ulungika umubifi ailetela insoni.+ 8 Wilungika uupumya, pantu kuti akupata.+ Lungika uwa mano, na o akakutemwa.+ 9 Sambilisha uwa mano na o alecilapo ukuba na mano.+ Sambilisha umulungami na o alelundapo ukusambilila.

10 Akatiina ka kuli Yehova e kutendeka kwa mano,+ no kwishiba Uwa Mushilo Nga Nshi e mucetekanya.+ 11 Pantu nine nkafusha inshiku shobe,+ kabili nkalundako imyaka ya bumi bobe.+ 12 Nga waba na mano, ninshi mano yobe we mwine;+ kabili nga ulapumya, ni we we mwine ukailetelela.+

13 Umwanakashi umuwelewele wa cilumba.+ Taba na mano kabili taishiba nangu fye cimo.+ 14 Kabili aikala pa mwinshi wa ng’anda yakwe, pa cipuna, pa ncende yasansama iya musumba,+ 15 ku kubilikisha ku bapitanshila, abashipaatuka mu nshila shabo, ati:+ 16 “Umuwelewele onse apaatukile kuno.”+ Na kuli onse uwabulwa umutima wa mano+—atila:17 “Amenshi ya kwiba yalomfwika bwino,+ ne fya kuliila mu bumfisolo—fyaliwamisha.”+ 18 Lelo taishiba ukuti mulya musangwa abafwa, ukuti bonse abo alaalikapo bali umwashika mu Nshiishi.+

10 Amapinda ya kwa Solomone.+

Umwana mwaume uwa mano ni ulya uulenga wishi ukusamwa,+ no mwana mwaume umuwelewele alenga nyina ubulanda.+ 2 Ifyuma fya mubifi tafyafwa kantu,+ lelo ubulungami e bukapokolola umuntu ku mfwa.+ 3 Yehova takaleke umulungami ukuba ne nsala,+ lelo akatandula ififwaisha ababifi.+

4 Uulebomba bunang’ani bunang’ani akacula,+ lelo uwacincila ena akaba ne cuma.+

5 Umwana wa mano atutila mu lusuba; umwana uulenga insoni alaalo tulo tukalamba pa nshita ya kulobolola.+

6 Amapaalo yasungilwa umulungami,+ lelo akanwa ka babifi, kafisa amapange ya bubifi.+ 7 Mu cibukisho ca mulungami mufuma ipaalo,+ lelo ishina lya babifi likonaika.+

8 Uwa mutima wa mano akasumina amafunde,+ lelo uulanda ifya buwelewele akanyantaulwa.+

9 Uwenda muli bukaele akenda umutelelwe,+ lelo uupondamika imibele yakwe akailenga ukwishibikwa.+

10 Uushinisha ku linso lyakwe alaletela ubucushi,+ e lyo umuwelewele ku milomo yakwe akanyantaulwa.+ 11 Akanwa ka mulungami kamfukumfuku ka mweo;+ lelo akanwa ka babifi kafisa amapange ya bubifi.+

12 Ulupato e lubuusha ulubuli,+ lelo ukutemwa kufimba pa filubo fyonse.+

13 Pa milomo ya wa mucetekanya pasangwa amano,+ lelo inkonto yabelako inuma ya wabula umutima wa mano.+

14 Aba mano e batutila ukwishiba,+ lelo akanwa ka muwelewele kali mupepi no kuyonaula akene.+

15 Ifyuma fya mukankaala musumba wakwe uwakosa.+ Iconaula ababusu bupiina bwabo.+

16 Umulimo wa mulungami utwala ku mweo;+ icilambu ca mubifi citwala ku kubembuka.+

17 Uwikatisha ku kusalapulwa ni nshila ya ku mweo,+ lelo uusuula ukufunda alalufya abantu.+

18 Ukuli uulefimba pa lupato ninshi kuli imilomo ya bufi,+ no uleshimika ilyashi libi muwelewele.+

19 Mu bwingi bwa fyebo tamubula icilubo,+ lelo uulama akanwa kakwe alicenjela.+

20 Ululimi lwa mulungami ni silfere iyasoboloka;+ umutima wa mubifi wa mutengo unono fye.+

21 Imilomo ya mulungami icemena abengi ku mulemfwe,+ lelo abawelewele balafwa pa kubulwa umutima wa mano.+

22 Ipaalo lya kwa Yehova lilacindamika,+ kabili talundako ukucululuka.+

23 Ku muwelewele, ukuba ne mibele ya kuilekelesha kwaba ngo bwangalo,+ lelo umuntu wa mano aleluka ifintu.+

24 Icilenga umubifi umwenso—e cikesamuponena;+ lelo icifwaya abalungami cikapeelwa.+ 25 Nga filya icikuuku ca mwela cipita, e fyo no mubifi aloba;+ lelo umulungami aba ngo mufula wa kukuulapo uwa nshiku pe.+

26 Ifyaba umwangashi wakantuka mu meno ne fyaba icushi ku menso, e fyaba umunang’ani ku bamutuma.+

27 Ukuba na katiina kuli Yehova kukalundako inshiku,+ lelo imyaka ya babifi ikepifiwa.+

28 Icenekela abalungami kusekelela,+ lelo isubilo lya babifi likaloba.+

29 Inshila ya kwa Yehova e bucingo bwa wa kaele,+ lelo incitatubi shikonaulwa.+

30 Umulungami takatelentenshiwe+ umuyayaya; lelo ababifi tabakatwalilile ukwikala pe sonde.+

31 Akanwa ka mulungami katwala icisabo ca mano,+ lelo ululimi lwabipa lukalofiwa.+

32 Imilomo ya mulungami—ilapaalwa,+ lelo akanwa ka babifi kalailetelela.+

11 Isekelo lya bucenjeshi lya bunani kuli Yehova,+ nomba icipimo icituntulu cilamusekesha.

2 Bushe ukuituntumba nakwisa? Ninshi ukusaalulwa kukesa;+ lelo abafuuka e ba mano.+

3 Bukaele bwa balungami e bubatungulula,+ lelo ubufi bwa ncenjeshi e bukashonaula.+

4 Ifyuma tafyakaafwe nangu panono mu bushiku bwa bukali,+ lelo ubulungami bukapokolola umuntu ku mfwa.+

5 Ubulungami bwa wa kaele e bukatambalika inshila yakwe,+ lelo umubifi akawa pa mulandu wa fyabipa ifyo acita.+ 6 Ubulungami bwa balungama e bukabapokolola,+ lelo ababepa bakekatwa mu lunkumbwa lwabo.+

7 Ilyo umubifi afwa, isubilo lyakwe lilaloba;+ ne citetekelo mu ba maka cilaloba.+

8 Umulungami alapokololwa mu bucushi,+ lelo umubifi e upyana ubucushi bwakwe.+

9 Ku kanwa kakwe umusangu onawilako umunankwe,+ lelo ku kwishiba e ko abalungami bapokolwelwa.+

10 Pa mulandu wa busuma bwa balungami umusumba ulasansamuka,+ nomba ababifi nga baloba kulaba ukwaula no kusekelela.+

11 Pa mulandu we paalo lya balungama umusumba ulasansabikwa,+ lelo pa mulandu wa kanwa ka babifi umusumba ulabongoloka.+

12 Uushaba no mutima wa mano alasuula umunankwe,+ lelo umuntu uwiluka sana ena atalala fye tondolo.+

13 Uwa lwambo+ asokolola inkama,+ lelo uwa cishinka mu mutima afimba pa mulandu.+

14 Apashili ubutungulushi bwa mano, abantu balawa;+ lelo apali aba kupanda amano abengi, abantu balapusuka.+

15 Ukucula akacula uuibika iciikatilo pa kukongwelako umweni,+ nomba uukaana ukuibika iciikatilo tasakamana.

16 Umwanakashi uwayemba apokelela ubukata;+ lelo abankalwe bena, bapokelela ifyuma.

17 Uwaba ne cikuuku asungilila umweo wakwe,+ lelo umunkalwe ailetela amacushi pa mubili wakwe.+

18 Umubifi anonka amalipilo ya bufi,+ lelo uutanda ubulungami, anonka amalipilo ya cine cine.+

19 Umuntu uukoselela fye mu bulungami alola ku mweo,+ lelo uukonkelela fye ifyabipa alola ku mfwa.+

20 Aba mitima iibi ba bunani kuli Yehova,+ lelo aba kaele balamuletela insansa.+

21 Nangu ca kutila bafunkana iminwe, umubifi takalekwe fye ukwabula ukukandwa;+ lelo abana ba balungama bakapusuka.+

22 Ifyaba akamupeto ka golde ku moona wa nkumba, e fyaba no mwanakashi uwayemba lelo uwabulwa amano.+

23 Ukufwaya kwa balungami kusuma icine cine;+ lelo isubilo lya babifi bukali.+

24 Umuntu uupeela na o alapeelwa ifingi;+ lelo uushipeela alabulwa fye fyonse.+

25 Umuntu wa bukapekape akakwata ifingi,+ no uliisha bambi na o bakamuliisha.+

26 Uusunga ingano—abantu bakamupata nga nshi, lelo ipaalo liba pa muntu uushitishako bambi ingano.+

27 Uulefwaya ubusuma akalafwaya fye ukupaalwa;+ lelo uulefwayafwaya ububi, ububi bukamwishila.+

28 Uutetekela ifyuma fyakwe akawa;+ lelo abalungami bakalelema nga amabula ayateku.+

29 Onse uuletela aba mu ng’anda yakwe amacushi,+ akasangamo fye umwela;+ kabili umuwelewele akaba umubomfi wa muntu wa mano.

30 Icisabo ca mulungami muti wa mweo,+ kabili umuntu uukolopeka abantu wa mano.+

31 Moneni! Apo umulungami—pano isonde alasalapulwa,+ pali bufi umubifi no mubembu!+

12 Uwatemwa ukusalapulwa atemwa ukwishiba,+ lelo uwapata ukulungikwa muwelewele.+

2 Umusuma alapaalwa na Yehova,+ lelo uwa mapange ayabi amupingula ukuti ni mbifi.+

3 Ububifi tabwakalenge umuntu ukwikalilila;+ lelo umushila wa balungami tawakanukulwe.+

4 Umukashi wa mano apuulamika umulume wakwe,+ lelo uulenga insoni aba ngo bulwele bwa mu mafupa ku mulume wakwe.+

5 Amatontonkanyo ya balungami yalilungama;+ icitungulula ababifi bufi.+

6 Amapange ya babifi fiteyo fya kusumya umulopa,+ lelo akanwa ka balungami kalabapokolola.+

7 Ababifi nga babalofya, balalobelela,+ lelo ing’anda ya balungami ikabelelela.+

8 Umuntu akatashiwa ukulingana no kushilimuka kwa kanwa kakwe,+ lelo uwabipa umutima akasuulwa.+

9 Umuntu uwasuulwa nomba ali-ikwatila umubomfi awama ukucila uicindamika lelo uwabulwa ifya kulya.+

10 Umulungami asakamana umweo wa citekwa cakwe,+ lelo uluse lwa babifi bunkalwe.+

11 Uulima ibala lyakwe akekuta,+ lelo uukonkelela ifya fye takwata amano.+

12 Umubifi akumbwa icaikatwa mwi sumbu lya bantu ababipa;+ lelo umushila wa balungami, ulatwala ifisabo.+

13 Ku bupulumushi bwa milomo umubi aikatwa mu citeyo;+ lelo umulungami afuma mu bucushi.+

14 Ififuma mu kanwa ka muntu fimulenga ukuipakisha ifisuma,+ lelo imicitile ya minwe ya muntu ikabwelela kuli ena.+

15 Imibele ya muwelewele yalitambalala mu menso yakwe umwine,+ lelo uumfwa ukufunda wa mano.+

16 Umuwelewele e ulenga ubukali bwakwe ukwishibikwa mu bushiku bumo bwine,+ lelo uwacenjela afimba pa museebanya.+

17 Uulanda icishinka akalanda ifyalungama,+ lelo inte ya bufi, ikalanda ifya bufi.+

18 Umuntu uulanda ukwabula ukutontonkanya aba kwati lupanga ululasaula,+ lelo ululimi lwa ba mano lulaposha.+

19 Amashiwi ya ulanda ifya cine+ yakekalilila pe,+ lelo ululimi lwa bufi lukabako fye pa kashita akanono.+

20 Mu mitima ya belenganya ifyabipa mwaba ubufi,+ lelo abapanda amano ya mutende balasekelela.+

21 Icabipa tacakaponene umulungami nangu panono,+ lelo ababifi e bakacula nga nshi.+

22 Imilomo ya bufi ya bunani kuli Yehova,+ lelo aba cishinka balamuletela insansa.+

23 Uwacenjela tasokolola ukwishiba kwakwe,+ lelo umutima wa bawelewele usokolola ubupumbu bwakwe.+

24 Ukuboko kwa bacincila kukateka,+ lelo ukwa banang’ani kukabomba umulimo wa kupatikishiwa.+

25 Amasakamika yalenga umutima wa muntu ukufinininwa,+ lelo amashiwi ayasuma yalenga umutima ukusekelela.+

26 Umulungami alamwena kabela umulemfwe wakwe, lelo imibele ya babifi ibalenga ukulubanta.+

27 Ubunang’ani tabusowa inama,+ lelo ukucincila e cuma icauma umutengo ica muntu.

28 Mu nshila ya bulungami mwaba umweo,+ no wenda mu nshila ya buko takamone imfwa.+

13 Umwana mwaume alaba na mano nga ca kuti wishi alemusalapula,+ lelo uwa miponto tomfwa ukukalipilwa.+

2 Ififuma mu kanwa filenga umuntu ukuipakisha ifisuma,+ lelo incenjeshi shifwaisha ulufyengo.+

3 Uulama akanwa kakwe asunga umweo wakwe.+ Uwasamuna imilomo yakwe—akonaulwa.+

4 Umunang’ani alakumbwa, lelo takwata ico afwaisha.+ Nomba abacincila bena bakena.+

5 Umulungami apata amashiwi ya bufi,+ lelo ababifi bacita ifya nsoni no kuiletela umuseebanya.+

6 Ubulungami bulinda uwa kaele mu mibele yakwe,+ lelo imibele yabipa ilenga umubembu ukuwa.+

7 Kwaba abantu ababepekesha ukuba abakankaala lelo tabakwata nangu cimo;+ kabili kwaba ababepekesha ukuba abapiina lelo balikwata ifyuma ifingi.

8 Icilubula umweo wa muntu fyuma fyakwe,+ lelo umupiina tomfwa ukukalipilwa.+

9 Ulubuuto lwa balungami lukabalenga ukusekelela;+ lelo inyali ya babifi—ikashima.+

10 Ukuituntumba kulabuusha ulubuli,+ lelo abepushanya balikwata amano.+

11 Ifyuma ifinonkwa mu lubilo tafifula,+ lelo uulonganya ku minwe alafilenga ukufula.+

12 Icile-enekelwa nga cakokola ukwisa cilalwalika umutima,+ lelo icile-enekelwa ilyo caisa ciba kwati muti wa mweo.+

13 Uwasuula icebo,+ akapokwa iciikatilo; lelo uutiina amafunde akalambulwa.+

14 Amafunde ya wa mano kamfukumfuku ka mweo,+ ku kutalusha umuntu ku fiteyo fya mfwa.+

15 Ukushilimuka nga nshi kuleta ipaalo,+ lelo imibele ya ba bufi ileta amacushi.+

16 Onse uwacenjela akacitila ifintu mu kwishiba,+ lelo umuwelewele akasalanganya ubupumbu.+

17 Inkombe imbifi ikawila mu bubi,+ lelo intumi ya cishinka muti uundapa.+

18 Uusuula ukusalapulwa alabulwa kabili alaseebana,+ lelo uumfwila ukufunda alacindikwa.+

19 Icifwaikwa nga cafikilishiwa cilasansamusha umutima;+ lelo ca bunani ku bawelewele ukutaluka ku bubi.+

20 Uule-enda na ba mano akaba uwa mano,+ lelo uwangala na bawelewele akacula.+

21 Icabipa cikonka ababembu,+ lelo ubusuma bulambula abalungami.+

22 Umusuma akashiila abana ba bana bakwe ubupyani, lelo icuma ca mubembu cibikilwa umulungami.+

23 Amabala ya bapiina yafumya ifya kulya ifingi,+ lelo abantu balaloba pa kubulwa ubupingushi.+

24 Uushibomfya inkonto alipata umwana wakwe,+ lelo uwamutemwa abangilila ukumufunda.+

25 Umulungami alalya no kwikuta,+ lelo mwi fumo lya mbifi tamwakabe aka kulya nangu kamo.+

14 Umwanakashi uwakwata amano ayene yene nakuula ing’anda yakwe,+ lelo umuwelewele aibongolola ku minwe yakwe.+

2 Uwenda mu bulungami alatiina Yehova,+ lelo uwa mibele iyabipa alamusuula.+

3 Mu kanwa ka muwelewele mwaba ubwembya ubwa matutumuko,+ lelo imilomo ya ba mano ikabacingilila.+

4 Ukushaba ing’ombe umulimba ulaba uwa busaka, lelo ifilimwa filafula ku maka ya ng’ombe iilume.

5 Inte iya cishinka taibepa,+ lelo inte ya bufi ilanda ifya bufi.+

6 Uwa miponto nafwayafwaya pa kuti asange amano, no kuyamona iyo; lelo ku wa mucetekanya ukwishiba kwalyanguka.+

7 Fumako ku cinso ca muwelewele,+ pantu te kuti umfweko ifya amano.+

8 Amano ya wacenjela yamulenga ukwishiba imibele yakwe,+ lelo ubupumbu bwa bawelewele bubalenga ukubepa.+

9 Abaseka fye ilyo beshibe ukuti nabalufyanya bawelewele,+ lelo apali abantu abalungama palaba ukumfwana.+

10 Umutima e wishiba ukucula kwa muntu umwine,+ no kusekelela kwa uko umuntu umbi teshiba.

11 Ing’anda ya babifi ikalofiwa,+ lelo itenti lya balungami likekalilila.+

12 Kuli inshila iyalungama ku muntu,+ lelo ku mpela ya iko kwaba imfwa.+

13 Umuntu kuti aleseka lelo umutima naukalipa;+ kabili icifuma mu kusekelela, bulanda.+

14 Uwabulwa icitetekelo mu mutima akapokelela ififuma mu mibele yakwe,+ lelo umusuma akapokelela ukulingana ne micitile yakwe.+

15 Uushaishiba atetekela fye fyonse ifyo aumfwa,+ lelo uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.+

16 Uwa mano alatiina no kutaluka ku bubi,+ lelo umuwelewele alafulwa kabili alacishamo ukuicetekela.+

17 Uukalipa bwangu acita ifya bupumbu,+ lelo uulingulula alapatwa.+

18 Abashaishiba bakamona ubupumbu,+ lelo abacenjela bakafwala ukwishiba ku mutwe.+

19 Ababi bakakontamina abasuma,+ na babifi bakakontama pa mpongolo sha mulungami.

20 Umupiina apatwa na ku munankwe wine,+ lelo ifibusa fya mukankaala fingi.+

21 Uusuula umunankwe alabembuka,+ lelo alipaalwa uwafwilisha abalanda.+

22 Bushe abelenganya ububi tabakalubante?+ Lelo ku belenganya ubusuma kwaba icikuuku na bucine.+

23 Mu kucucutika konse mwaba no busuma,+ lelo ukusosa fye ukwa milomo kulola ku kubulwa.

24 Icilongwe ca ba mano fyuma fyabo; ubupumbu bwa bawelewele bupumbu bwabo.+

25 Inte ya cine ipokolola imyeo,+ lelo iya kufutika ilanda fye ifya bufi fyeka fyeka.+

26 Uutiina Yehova alamucetekela nga nshi,+ kabili ku bana bakwe kukaba icubo.+

27 Akatiina ka kuli Yehova cishima ca mweo,+ katalusha umuntu ku fiteyo fya mfwa.+

28 Ubucindami bwa mfumu kufula kwa bantu,+ lelo ukucepa kwa bantu kuwisha umulashi mukalamba.+

29 Uukokola ukukalipa muntu uwiluka nga nshi,+ lelo uushatekanya alanga ukuti mupumbu.+

30 Umutima uwatekanya e bumi bwa mubili,+ lelo ubufuba bulwele bwa mu mafupa.+

31 Uufyenga umupiina aseebanya Kalenga+ wakwe, lelo uusakamana umupiina ninshi alapeela Kalenga ubukata.+

32 Umubifi akawishiwa ku bubi bwakwe,+ lelo umulungami ali no kulauba muli bucishinka bwakwe.+

33 Umuntu wa mucetekanya asunga amano yakwe mu mutima,+ lelo abawelewele basokolola ifyo bamona kwati e mano apali fye ponse.

34 Ubulungami e busansabika uluko,+ lelo ulubembu lulaseebanya abantu na bantu.+

35 Imfumu yatemwa umubomfi uwashilimuka,+ lelo ilomfwa icifukushi pa mubomfi uucita ifya nsoni.+

15 Ukwasuka ukwafuuka kunasha ubukali,+ lelo amashiwi ya kukalifya yalenga umuntu ukukalipa.+

2 Ululimi lwa ba mano lulasambilisha,+ lelo akanwa ka bawelewele kafumfumuna ubupumbu.+

3 Amenso ya kwa Yehova yali mu ncende shonse,+ yalamona ababi na basuma.+

4 Ululimi ulwatekanya muti wa mweo,+ nomba ulwa bufi lukalifya umutima.+

5 Umuwelewele asuula ukusalapula kwa kwa wishi,+ lelo uumfwila ukufunda alicenjela.+

6 Mu ng’anda ya mulungami mwaba ifyatutilwa ifingi,+ lelo ifisabo fya mubifi filenga ukutamfiwa.+

7 Imilomo ya ba mano isalanganya ukwishiba,+ lelo umutima wa bawelewele te fyo waba iyo.+

8 Ilambo lya babifi ca bunani kuli Yehova,+ lelo ipepo lya balungami lilamusekesha.+

9 Imibele ya mubifi ya bunani kuli Yehova,+ lelo atemwa uufwaya ubulungami.+

10 Umuntu uulepaasuka mu nshila alapata ukusalapulwa;+ onse uwapata ukulungikwa akafwa.+

11 Inshiishi ne cifulo ca bonaushi+ fili ku cinso ca kwa Yehova.+ Pali bufi imitima ya bana ba bantu!+

12 Uwa miponto tatemwa uulemulungika.+ Ku ba mano tayako iyo.+

13 Umutima wa nsansa ulenga pa menso ukusekelela,+ lelo umuntu alaba no bulanda pa mulandu wa kukalipwa umutima.+

14 Umutima wa mucetekanya ni ulya uufwaya ukwishiba,+ lelo akanwa ka bawelewele katinamina ubupumbu.+

15 Inshiku shonse isha mulanda shibi;+ lelo uwasansamuka umutima lyonse aba nga uuli no mutebeto.+

16 Cawama ukukwata utunono utwanonkelwa mu katiina ka kuli Yehova+ ukucila ifyatutilwa ifingi ne sakamikapo.+

17 Imbale ya musalu apali ukutemwa+ yawama ukucila ing’ombe iyanona no lupatopo.+

18 Umuntu wa cipyu abalamuna ulubuli,+ lelo uukokola ukukalipa atalalika icongo.+

19 Inshila ya munang’ani yaba ngo lubao lwa myunga,+ lelo inshila ya balungami musebo uwasebwa bwino.+

20 Umwana mwaume uwa mano ni ulya uulenga wishi ukusekelela,+ lelo umuwelewele asuula nyina.+

21 Ubupumbu bulenga uwabulwa amano ukusekelela,+ lelo uwiluka ni ulya uushifuma mu nshila yakwe.+

22 Abantu nga tabalelanshanya amapange yalafulungana,+ lelo ukuli abapanda amano abengi amapange yalafikilishiwa.+

23 Umuntu alasekelela mu kwasuka kwa kanwa kakwe,+ kabili amashiwi ayalandwa apo pene fye yalefwaikwa yalawama sana!+

24 Ku wa mano inshila ya ku mweo yaba pa muulu,+ pa kuti etentemukila ku Nshiishi.+

25 Ing’anda ya ba matutumuko Yehova alaibongolola,+ lelo tasesha umupaka wa kwa mukamfwilwa.+

26 Amapange ya mubifi ya bunani kuli Yehova,+ lelo amashiwi yasuma yalamusekesha.+

27 Uunonka ubunonshi bwa mu bucenjeshi aleta amacushi pa ng’anda yakwe,+ lelo uwapata amafisakanwa akaba no mweo.+

28 Umutima wa mulungami ulatontonkanya pa kwasuka,+ lelo akanwa ka babifi kafumfumuna ifyabipa.+

29 Yehova aba ukutali na babifi,+ lelo alomfwa ipepo lya balungami.+

30 Ukubengeshima kwa menso+ kulenga umutima ukusekelela;+ ilyashi+ lisuma lilenga amafupa ukwina.+

31 Ukutwi ukumfwila ukufunda+ kwa mweo kwikala pa ba mano.+

32 Onse uukaana ukusalapula+ ninshi akaana umweo wakwe, lelo uumfwila ukufunda alaba no mutima wa mano.+

33 Ukutiina Yehova e kusalapula ukupeela amano,+ kabili icitangilila ubucindami kuiceefya.+

16 Umuntu umwine e upekanya ifyaba mu mutima wakwe,+ lelo ifyasuka ululimi lwakwe fifuma kuli Yehova.+

2 Imibele yonse iya muntu yalisanguluka mu menso yakwe,+ lelo uuceeceeta imitima ni Yehova.+

3 Tuulila Yehova+ imilimo yobe e lyo yakapampamikwa amapange yobe.+

4 Icintu conse caliba ne co Yehova acipangiile,+ no mubifi wine apangiilwe ukukandwa pa bushiku bwa bubi.+

5 Onse uwaba no mutima wa cilumba wa bunani kuli Yehova.+ Nangu ca kutila ababifi bafunkana iminwe, tabakalekwe fye ukwabula ukukandwa.+

6 Icikuuku na bucine e fifimba pa filubo,+ na mu katiina ka kuli Yehova umuntu alataluka ku bubi.+

7 Yehova nga atemwa imibele ya muntu+ alenga na balwani ba uyo muntu ukuba pa mutende nankwe.+

8 Cisuma ukunonka utunono utwa mu bulungami+ ukucila ukunonka ifingi ifya mu lufyengo.+

9 Umutima wa muntunse welenganya ifya kucita,+ lelo Yehova e ushikimika intampulo shakwe.+

10 Ubupingushi bwafuma kuli Lesa e bufwile ukuba pa milomo ya mfumu;+ mu bupingushi akanwa ka iko takafwile ukubulwa bucishinka.+

11 Ica kupimina ukufina na basekelo ifyalungama fya kwa Yehova;+ ifilingilo fya mabwe fyonse ifya mu mufuko mulimo wakwe.+

12 Ishamfumu shalipata abacita ifyabipa,+ pantu ku bulungami e kukoshiwa icipuna ca bufumu.+

13 Imilomo ya bulungami isekesha imfumu nkalamba;+ kabili uusosa ifyalungama e o yatemwa.+

14 Icipyu ca mfumu ni nkombe ya mfwa,+ lelo uwa mano aleshiba ifya kucitaluka.+

15 Mu kubeeka kwa cinso ca mfumu mwaba umweo,+ no kupaala kwa iko kwaba nga makumbi ayaleta imfula ya kulekelesha.+

16 Ukunonka amano kwawama ukucila golde!+ Kabili ukunonka umucetekanya e kwingasalwa ukucila silfere.+

17 Ukutaluka ku fyabipa e nshila ya balungami.+ Uulinda imibele yakwe abaka umweo wakwe.+

18 Icilumba e citangilila ukuwa,+ na matutumuko yatangilila ukuipununa.+

19 Caliwama ukuiceefya no kwikala pamo na bafuuka+ ukucila ukwakana ifyapokololwa na ba matutumuko.+

20 Uwaba no kushilimuka mu fintu akasanga ubusuma,+ kabili alipaalwa uutetekela Yehova.+

21 Uwa mutima wa mano aketwa uwa mucetekanya,+ no ulanda ifileumfwika bwino e o abantu bakutikako.+

22 Ukushilimuka kwaba nge cishima ca mweo kuli cibinda wa kuko;+ kabili ukusalapula kwa babula amano buwelewele fye.+

23 Umutima wa wa mano ulenga akanwa kakwe ukushilimuka,+ kabili ulenga abantu ukukutika.+

24 Ifyebo ifisuma fyaba ngo luto lwa buci,+ fyumfwika ifyalowa ku muntu kabili filaposha amafupa.+

25 Kuli inshila iyalungama ku muntu,+ lelo ku mpela ya iko kwaba imfwa.+

26 Insala ya mubomfi wacincila ilamubombela,+ pantu akanwa kakwe kalamupatikisha.+

27 Umuntu icinangwa ashula ububi,+ na pa milomo yakwe paba kwati mulilo uubabula.+

28 Uwapusauka atandanya ulubuli,+ no wa lwambo apaatulanya ifibusa.+

29 Uwa bunkalwe abepa umunankwe,+ no kumulenga ukuya mu mibele iishawama.+ 30 Alashinisha ku menso yakwe ku kutontonkanya ifishalungama.+ Ilyo ashindika imilomo alenga ububi ukufishiwapo.

31 Umutwe wa mfwi uba cilongwe icayemba+ nga ca kuti umwine mulungami.+

32 Uukokola ukukalipa awama ukucila impalume,+ no ulama ubukali bwakwe awama ukucila uwapoka umusumba.+

33 Pa kwishiba umulandu abantu bapoosa ica kupendwilako mu nsalu ya pa matanta,+ lelo uuputula umulandu ni Yehova.+

17 Ukulya umukate uwauma mu mutelelwe+ kwawamapo ukucila ukulya inama mu ng’anda umuli ukuumana.+

2 Umubomfi wa mano akaba na bukateka pa mwana uulenga insoni,+ kabili bakamupeelako icuma ca bupyani ica bana ba mu ng’anda.+

3 Silfere yengulwilwa mu nongo e lyo golde+ yengulwilwa mwi lungu, lelo uubebeta imitima ni Yehova.+

4 Ncitatubi abika amano ku milomo ya wa mufulo.+ Uwa bufi akutika ku lulimi ululeta amacushi.+

5 Uuseka umupiina aseebanya Kalenga wakwe.+ Uusekelela pa cabipa icaponena umunankwe takalekwepo fye ukwabula ukukandwa.+

6 Abeshikulu+ e cilongwe ca baume abakote, no kucindama kwa bana baume ni bashibo.+

7 Ku muwelewele imilomo ya bulungami tayalinga.+ Pali bufi imilomo ya bufi tayalinga shimucindikwa!+

8 Ubupe bwaba nge libwe ilyauma umutengo ilyatemwikwa ku mwine.+ Konse uko alukila alashuka.+

9 Uufimba pa filubo afwaya ukutemwikwa,+ kabili uwikalila fye ukulanda pa mulandu umo wine apatanya ifibusa.+

10 Umuntu wa mucetekanya+ alomfwa nga bamukalipila lelo umuwelewele nangu bamupuma imiku umwanda umo (100) tomfwa.+

11 Umubifi afwaya fye ukupondoka,+ kabili inkombe bakamutumina tayakamubelele uluse.+

12 Cawama umuntu ukukumana na bere uo baipaila abana+ ukucila ukukumana no muwelewele mu bupumbu bwakwe.+

13 Onse uubwesesha ububi pa busuma,+ ububi tabwakataluke pa ng’anda yakwe.+

14 Ukutendeka kwa lubuli kwapala umuntu uwaiswila amenshi;+ e ico ilyo ukuumana takulaima, fumapo.+

15 Uupeela imbifi+ insambu no upeela umulungami+ umulandu—bonse babili ba bunani kuli Yehova.+

16 Cinshi ico mu minwe ya muwelewele mwabela umutengo wa kusangilamo amano,+ ilyo tali no mutima wa mano?+

17 Ukutemwa kwa kwa cibusa wa cishinka takupwa,+ kabili uyu cibusa ni munyina uufyalwa ilyo kuli ubucushi.+

18 Uwabulwa umutima wa mano afunkana mu minwe,+ alaya no kulipilila umunankwe pa menso yakwe.+

19 Onse uwatemwa bumpulamafunde atemwa ulubuli.+ Onse uulefya umwinshi wakwe alola ku bonaushi.+

20 Uwapondama umutima takasange ubusuma,+ no wa ndimi shibili akailetela ubwafya.+

21 Onse uwafyala umuwelewele—aifyalila ubulanda;+ kabili wishi wa mpelwa mano tasamwa.+

22 Umutima wa nsansa muti uusuma,+ lelo umutima uwa bulanda umya ifupa.+

23 Umubifi apoka amafisakanwa mu mwingila+ pa kuti apotonganye ubupingushi.+

24 Amano yali pa cinso ca wa mucetekanya,+ lelo amenso ya muwelewele yalubanta ku mpela sha pano isonde.+

25 Umwana mwaume umuwelewele kafiisha mutima kuli wishi+ kabili alungulusha nyina uwamufyele.+

26 Kabili, ukulipilisha umulungami takwawama.+ Te cisuma ukuuma intungulushi.+

27 Onse uulama ululimi lwakwe alicenjela,+ no wiluka aba no mutima uwatekanya.+

28 Nangu fye muwelewele, ilyo aikala tondolo, akamoneka uwa mano;+ uushasamuna akanwa na o, akamoneka uwa mucetekanya.

18 Uuitalusha ku banankwe afwaya fye ukucita ifyo umwine atemenwe;+ tafwaya ukupandwa amano.+

2 Umuwelewele tafwaya ukwiluka+ umulolele ifintu, kano fye ifyaba mu mutima wakwe fyasokololwa.+

3 Ilyo umubifi aisa, ukusuulwa na ko kulesa;+ kabili apali umusaalula+ palaba ne miponto.

4 Amashiwi ya mu kanwa ka muntu yaba nga menshi ayashika.+ Icishima ca mano kamulonga akafukauka.+

5 Tacawama ukupingula umubifi bwino,+ no kufyenga umulungami.+

6 Imilomo ya muwelewele ileta ukuumana,+ na kanwa kakwe kalomba ifikoti.+

7 Akanwa ka muwelewele e kamonaula,+ ne milomo yakwe citeyo ca mweo wakwe.+

8 Amashiwi ya wa lwambo yaba kwati fya kulya ifya kulya ulubilo,+ ifitentemukila mu nda.+

9 Kabili, umunang’ani pa kubomba+—ni munyina wa monaushi.+

10 Ishina Yehova lupungu ulwakosa.+ E mo umulungami abutukila no kucingililwa.+

11 Ifyuma fya mukankaala fyaba ngo musumba uwakosa,+ kabili afimona nge linga ilyasansuka.+

12 Umutima wa cilumba ulenga umuntu ukuwa,+ e lyo ukuiceefya kulenga umuntu ukucindama.+

13 Uwasuka ilyo talati omfwikishe umulandu,+ buwelewele kuli ena kabili ni nsoni.+

14 Umutima wa muntu kuti washipikisha ubulwele bwakwe;+ lelo umutima uwatompoka, nani engaushipikisha?+

15 Umutima wa wa mucetekanya ulasanga amano,+ no kutwi kwa ba mano kufwaya ukwishiba.+

16 Ubupe bwa muntu bukamwiswila inshila iikalamba,+ kabili bukamutwala ku cinso ca bacindami.+

17 Uwabalilapo ukulubulula amoneka umulungami;+ lelo umunankwe aisa no kumulengulula.+

18 Ica kupendwilako e ciputula ifikansa,+ kabili cipatanya impalume.+

19 Munyina uo babembukila acila umusumba wakosa;+ kabili kwaba ifya lubuli ifili nge mipindo ya ku ng’anda ya pe linga.+

20 Ififuma mu kanwa ka muntu fikamulenga ukwikuta;+ akekuta icibwesha ca milomo yakwe.+

21 Imfwa no bumi fyaba mu maka ya lulimi,+ no walutemwa akalya ifisabo fya luko.+

22 Bushe umuntu nasanga umukashi umusuma?+ Uyo muntu nasanga icisuma,+ kabili napaalwa kuli Yehova.+

23 Umubusu asosa ifya kupapaata,+ lelo umukankaala aasuka bukali bukali.+

24 Kwaba bacibusa abafwaya ukuyonaula abene,+ lelo kwaba icibusa icilambatila ukucila munonko mwafyalwa nankwe.+

19 Umupiina uwendela muli bukaele bwakwe awama+ ukucila uwa ndimi shibili, no watumpa.+

2 Kabili, te cisuma umuntu ukuba umututu,+ no ushatekanya mu myendele yakwe alabembuka.+

3 Ubuwelewele bwa muntu e bonaula inshila yakwe,+ e lyo umutima wakwe wafulilwa Yehova.+

4 Ifyuma e filenga bacibusa+ ukufula, lelo umupiina balamukankamba na kuli cibusa wakwe.+

5 Inte ya bufi tayakalekwe fye ukwabula ukukandwa,+ kabili uulanda ifya bufi takapusuke.+

6 Abengi balasembeleka umukankaala,+ kabili bonse bafwaya ukuba cibusa wa kwa kapekape.+

7 Bamunyina bonse aba mulanda balamupata.+ Na banankwe nabamubutuka!+ Aya alebafwaya ukuti alande na bo; lelo tabasangile.+

8 Uwakwata umutima wa mano+ alitemwa umweo wakwe. Uubika amano ku kwiluka akasanga ubusuma.+

9 Inte ya bufi tayakalekwe fye ukwabula ukukandwa,+ kabili uulanda ifya bufi akafwa.+

10 Tacalinga uwatumpa ukulaipakisha ifya maliila.+ Pali bufi umusha ukuteka bacilolo!+

11 Umuntu wa mano takalipa bwangu,+ kabili atemwa ukusuulako fye ku filubo.+

12 Icipyu ca mfumu caba ngo kubuluma kwa musepela wa nkalamo,+ lelo uluse lwa iko lwaba ngo mume pa cani.+

13 Umwana mwaume uwatumpa aletela wishi ubulanda,+ kabili umwanakashi wa lubuli aba ngo mutenge uuloka uulenga umuntu ukubutuka.+

14 Ubupyani bwa ng’anda ne fyuma fifuma kuli bashibo,+ lelo umukashi wa mano apeelwa na Yehova.+

15 Ubunang’ani bulenga umuntu ukupona mu tulo,+ no muntu wa bulamu alaponenwa ne nsala.+

16 Uusunga amafunde asunga umweo wakwe;+ uusuula inshila shakwe alepaiwa.+

17 Uulepeela umupiina ninshi aleashimisha Yehova,+ e ukamubwesesha pa luse lwakwe.+

18 Limuna umwana obe ilyo kucili isubilo;+ kabili wilafwaya ukuti afwe.+

19 Uwa cipyu cikalamba ali no kufuta amafuto;+ pantu nga wamupokolola, na kabili wakulabwekeshapo fye ukumupokolola.+

20 Umfwa ukupanda amano kabili umfwila ukusalapula+ pa kuti ukabe na mano ku ntanshi.+

21 Amapange ya mu mutima wa muntu yengi,+ lelo amano ayapanda Yehova yena yalatwalilila.+

22 Ukuba ne cikuuku e cifwaikwa ku muntu;+ kabili umubusu awama ukucila uwa bufi.+

23 Ukuba na katiina kuli Yehova e kutwala ku mweo,+ kabili umuntu akasendama umutende ubushiku;+ ububi tabwakamupempule.+

24 Umunang’ani aingisha iminwe yakwe mu mbale;+ afilwa no kuibwesesha pa kanwa kakwe.+

25 Uma uulepumya,+ pa kuti uushaishiba acenjele;+ kabili funda uwa mano, pa kuti eshibe umo cilolele.+

26 Umwana mwaume uucululusha wishi no kufulumuna nyina+ wa bunani kabili alenga insoni.+

27 We mwana wandi, nga wakaana ukufundwa ukapumbuka ku fyebo fya mano.+

28 Inte yabula amano asuusha icilungeme,+ na kanwa ka babifi kaminaula ifyabipa.+

29 Ubupingushi bwabelako abasuusha,+ ne fikoti fyabelako inuma sha batumpa.+

20 Umwangashi ulaleta imiponto,+ ica kunwa icikola cilenga ulubuli,+ na onse uupumbukilamo muwelewele.+

2 Icintiinya ca mfumu caba ngo kubuluma kwa musepela wa nkalamo.+ Onse uulenga imfumu ukukalipa abembukila umweo wakwe.+

3 Ubukata bwa muntu kutaluka ku kukansana,+ lelo umuwelewele alayobekamo.+

4 Pa mulandu wa mpepo umunang’ani talima;+ inshita ya kulobolola akalapula, lelo takafisange.+

5 Amano ayaba mu mutima wa muntu yaba nga menshi mu cishima icitali,+ lelo uwiluka e ukatapamo.+

6 Abantu abengi baitakisha pa cikuuku cabo,+ lelo umuntu wa cishinka nani engamusanga?+

7 Umulungami endela mu bulungami bwakwe.+ Balipaalwa abana bakwe abakakonkapo.+

8 Imfumu ikele pa cipuna ca iko ica bupingushi,+ ilelekanya ububi ku menso ya iko.+

9 Nani engatila: “Ningwamya umutima wandi;+ ninsanguluka ku lubembu lwandi”?+

10 Ifya kupiminako ukufina ifya misango ibili ne misango ibili iya matepe+—fyonse fya bunani kuli Yehova.+

11 Umulumendo eshibikilwa ku micitile yakwe nga ca kuti imilimo yakwe isuma kabili yalilungama.+

12 Ukutwi ukuumfwa ne linso ilimona—Yehova e wapangile fyonse fibili.+

13 Witemwa utulo, epali wasanguka umupiina.+ Shibatuka pa kuti wikute ifya kulya.+

14 Uushita atila, “Te cisuma, taciweme!” ilyo aleya.+ Pa numa alaitakisha pa co acitile.+

15 Golde e ko yaba, na bakorali abengi; lelo imilomo ya mano fipe fyauma umutengo.+

16 Poka ica kufwala ku muntu uwalaya ukulipililako umweni inkongole;+ nomba nga alaya ukulipilila umwanakashi umbi umbi umupoke ne co alaya.+

17 Ifya kulya ifyo umuntu asanga mu kubepa filawama,+ nomba pa numa akanwa kakwe kesulamo insakalabwe.+

18 Ukupandwa amano e kulenga ukuti amapange yacitike,+ kabili cisuma ukukonka ubutungulushi bwa mano pa kulwa inkondo.+

19 Uwa lwambo asokolola inkama;+ e ico wilaenda no wa mulomo.+

20 Onse uulapisha wishi na nyina,+ inyali yakwe ikashima ilyo paya palefiita.+

21 Ifyuma ifyo umuntu anonka pa mulandu wa kuitemwa,+ tafyakapaalwe ku ntanshi.+

22 Witila: “Ndelandula!”+ Lolela Yehova,+ na o akakupususha.+

23 Ifya kupiminako ukufina ifya misango ibili fya bunani kuli Yehova,+ ne sekelo lya bucenjeshi talyawama.+

24 Yehova e ushikimika intampulo sha muntu.+ Nga kanshi umuntunse kuti ailuka shani inshila yakwe?+

25 Citeyo ku muntu ukususwa ukusoso kuti, “Ica mushilo!”+ e lyo pa numa ya milapo+ alatontonkanyapo.+

26 Imfumu ya mano ilalekanya ababifi,+ kwati ni ku mupeto wa pa cipuulilo.+

27 Umupu+ wa muntu ni nyali ya kwa Yehova, ulamona mu kati ka mutima.+

28 Icikuuku ne cishinka—filalinda imfumu;+ kabili ku cikuuku e ko icipuna ca iko ica bufumu citungililwa.+

29 Ubusuma bwa balumendo maka yabo,+ no bucindami bwa bakote ni mfwi shabo.+

30 Ifikwebululwa e fiwamya ababi;+ ne fikoti fiwamya umutima.+

21 Umutima wa mfumu waba nge milonga ya menshi mu minwe ya kwa Yehova.+ Aulosha konse uko alefwaya.+

2 Imibele yonse iya muntu yalilungama mu menso yakwe,+ lelo uuceeceeta imitima ni Yehova.+

3 Ukucita ifyalungama no kuba no mulinganya e fyo Yehova atemwa ukucila ilambo.+

4 Amenso ya cilumba no mutima+ uuitutumuna ni nyali ya babifi, kabili fyonse fi lubembu.+

5 Amapange ya wacincila yamulenga ukubomba bwino,+ lelo onse uususwa ukucita ifintu alola ku kubulwa.+

6 Ukunonka ifyuma mu bucenjeshi kwaba ngo mwela,+ kabili kutungulula ku mfwa.+

7 Ukusampa ifyuma ukwa babifi kukabaletelela,+ pantu tabafwaya ukucita ifyalungama.+

8 Inshila ya babifi yalinyongana;+ lelo uwasanguluka, imicitile yakwe yalilungama.+

9 Cawama ukwikala pa koona pa mutenge+ ukucila ukwikala ing’anda imo ine no mukashi wa lubuli.+

10 Umutima wa mubifi ufwaisha ukucita ifyabipa;+ mu menso yakwe talangulukila umunankwe nangu panono.+

11 Uupumya nga bamulipilisha, imbulwa mano ilasambililako;+ lelo uwa mano nga afundwa, alalundako ukwishiba.+

12 Uwalungama alabebeta ing’anda ya mubifi,+ awisha ababifi pa kuti bacule.+

13 Onse uushumfwa ku kuilishanya kwa mulanda,+ na o akabilikisha no kumwasuka iyo.+

14 Ica bupe ca kupeela mu bumfisolo cinasha ubukali;+ ne fisakanwa lya mu ca kufwala ca pa cifuba+ linasha icipyu.

15 Umulungami alasekelela ukucita icalungama,+ lelo ifyabipa fikaponena incitatubi ku ntanshi.+

16 Umuntu uufuma mu nshila ya mano,+ akatuusha mu lukuta lwa bafwa.+

17 Uwatemwa umusamwe akabulwa;+ uwatemwa umwangashi na mafuta takanonke ifyuma.+

18 Umubifi e ca kulubwilako umulungami;+ kabili incenjeshi ipyana apaali umulungami.+

19 Cawama ukwikala mu matololo ukucila ukwikala no mukashi wa lubuli uufiisha ku mutima.+

20 Mu bwikalo bwa wa mano mwaba icuma icisuma na mafuta,+ lelo uwatumpa akafyonaula.+

21 Uukonkelela ubulungami+ ne cikuuku akasanga umweo, ubulungami no bukata.+

22 Uwa mano nanina ilinga lya musumba wa mpalume, pa kuti awishe icakosa ico batetekelamo.+

23 Uulama akanwa kakwe no lulimi lwakwe acingilila umweo wakwe ku bulanda.+

24 Umuntu uukalipa cilumba cilumba aketwa uwa cilumba, uwa mataki kabili uuyumfwa.+

25 Ico umunang’ani afwaisha e cikamwipaya, pantu iminwe yakwe taifwaya kubomba.+ 26 Akasuba konse afuluka fye ifyo afwaisha, lelo umulungami alapeela kabili tatana nangu cimo.+

27 Ilambo lya babifi ca bunani.+ Pali bufi nga lyapeelwa no muntu uwailekelesha.+

28 Inte ya bufi ikafwa,+ nomba uumfwa ena akekala umuyayaya.+

29 Umubifi alipama,+ lelo umulungami alalungika imibele yakwe.+

30 Takwaba amano, nangu kwishiba, nangu kupanda amano ifyacila amano ya kwa Yehova.+

31 Kabalwe bamupekanishisha ubushiku bwa nkondo,+ lelo uupususha ni Yehova.+

22 Cawama ukusala ishina ilisuma ukucila ifyuma ifingi;+ ipaalo lyawama ukucila silfere na golde.+

2 Umukankaala no mupiina baba fye cimo cine.+ Bonse uwabapangile ni Yehova.+

3 Uwasalapuka nga amona ububi alabelama,+ lelo imbulwa mano shena shiya fye no kukandwa.+

4 Icilambu ca kuiceefya no kutiina Yehova fyuma no bukata no mweo.+

5 Imyunga ne nkose fili umwenda umubifi;+ uulinda umweo wakwe alatalukako.+

6 Sambilisha umwaice umo afwile ukubela;+ ne lyo akakota takafumemo.+

7 Umukankaala ateka umupiina,+ no ukongola musha ku o akongolako.+

8 Uutanda ifyabipa akaseepa ifyabipa,+ ne nkonto ya cipyu cakwe ikafunika.+

9 Uwa menso ya luse akapaalwa, pantu apeelako umupiina ifya kulya fyakwe.+

10 Tamfya uwa miponto, pa kuti ulubuli lupwe na pa kuti imilandu no musaalula fipwe.+

11 Uwatemwa ukusanguluka kwa mutima+ kabili uwa milomo ya kaele akaba cibusa wa mfumu.+

12 Amenso ya kwa Yehova nayasunga amano,+ lelo aonaula amashiwi ya wa bufi.+

13 Umunang’ani atila:+ “Pa nse pali nkalamo!+ Yalanjipaya nga nafumina mu lubansa!”

14 Akanwa ka mwanakashi umweni kaba ngo bucinga ubutali.+ Uo Yehova afulilwa akawilamo.+

15 Ubuwelewele nga bwakakatila ku mutima wa mwaice;+ inkonto ya kusalapula e ikabutalushako.+

16 Uufyenga umubusu pa kuti akwate ifingi umwine,+ no upeela umukankaala, ukubulwa akabulwa.+

17 Teya ukutwi kobe no kuumfwa ifilelanda aba mano,+ pa kuti ubike umutima obe ku kwishiba kwandi.+ 18 Cawama ukufisunga mu mutima obe,+ pa kuti lyonse fileba pa milomo yobe.+

19 Pa kuti ucetekele Yehova+ ninkupeela amano lelo.

20 Bushe nshakulembela kale ifya kupanda amano no kwishiba,+ 21 ukukulenga wishibe bucine bwa mashiwi ya cishinka, pa kuti wingabwesesha amashiwi ya cishinka—ku ulekutuma?+

22 Wilapokolola umupiina pa mulandu fye wa kuti mupiina,+ kabili wilafyenga incushi mu mpongolo.+ 23 Pantu Yehova akabalubulwilako,+ kabili akepaya ababebila.+

24 Wibikana icibusa no ufulwa bwangu;+ kabili wilapalama ku muntu wa cipyu, 25 epali wasambilila imibele yakwe no kubikila umweo obe iciteyo.+

26 Wilaenda na bacita ifilayo,+ ifilayo fya kulipililako bambi bambi inkongole.+ 27 Nga taukwete ica kubweseshapo, bushe takakupoke no busanshi usendamapo?

28 Wilasesha umupaka wa kale, uo ifikolwe fyobe fyapakwile.+

29 Bushe naumona uwacenjela mu mulimo wakwe? Akeminina ku cinso ca shamfumu;+ takeminine ku cinso ca bantu yaweyawe.

23 Ilyo waikala pa kulya ne mfumu, ulingile ukutekanya,+ 2 no kubika umwele pa mukoshi obe nga ulaliisha.+ 3 Wilakumbwa ifya maliila fyakwe, pantu limbi kuti alekwesha fye.+

4 Wilaicusha pa kuti unonke ifyuma.+ Wishintilila pa mano yobe we mwine.+ 5 Bushe naulenga amenso yobe ukuceba pa cuma, icishilipo?+ Pantu icuma cilamena amapindo nga kapumpe no kupupuka caya.+

6 Wilalya ifya kulya fya muntu wa kaso,+ kabili wilakumbwa ifya maliila fyakwe.+ 7 Pantu wa bumbimunda mu mutima wakwe.+ Atila, “Lya no kunwa,” nomba umutima wakwe tauli kuli iwe.+ 8 Ifya kulya ifyo uliile, ulefiluka, kabili walaonaula fye amashiwi yobe ayasuma.+

9 Wilandila mu matwi ya watumpa,+ pantu akasuula ifya mano ifyo wamweba.+

10 Wilasesha umupaka wa kale,+ kabili wi-ingila mu mpanga ya bana ba nshiwa.*+ 11 Pantu Kalubula wabo alikosa; akabalubulwilako.+

12 Bika umutima obe ku mafundisho na matwi yobe ku mashiwi ya mano.+

13 Wishimunuka ukusalapula umwaice.+ Nga wamuuma, te kuti afwe. 14 Ulemuuma no bwembya, pa kuti umupokolole ku Nshiishi.+

15 We mwana wandi, umutima obe nga waba na mano,+ na ine umutima wandi ukasekelela.+ 16 Ne mfyo shandi shikaanga ilyo imilomo yobe yasosa ifyalungama.+

17 Wileka umutima obe ulekumbwa abacita ifyabipa,+ lelo uletiina Yehova akasuba konse.+ 18 Pantu e lyo ukekala imyaka iingi,+ ne fyo usubila fikafikilishiwa.+

19 We mwana wandi, umfwa no kuba na mano, kabili losha umutima obe mu nshila yalungama.+

20 Wiba pa banwensha umwangashi,+ na pa bafunukila inama.+ 21 Pantu cakolwa no muliili bakaba abapiina,+ no kushipula kukalenga umuntu ukusapula.+

22 Umfwa kuli wiso uwakufyele,+ kabili wisuula noko pa mulandu fye wa kuti nakota.+ 23 Nonka icine+ kabili wicishitisha—nonka amano, nonka amafunde, nonka no mucetekanya.+ 24 Ukusansamuka akasansamuka wishi wa mulungami;+ no wafyala uwa mano akasekela muli ena.+ 25 Wiso na noko bakasekelela, na noko uwakufyele akasansamuka.+

26 We mwana wandi, bika umutima obe kuli ine, na menso yobe yasekelele mu mibele yandi.+ 27 Pantu cilende aba ngo bucinga ubutali+ no mwanakashi umbi umbi aba nge cishima icinono mu bufumo. 28 Ca cine, alabelamina nge cipondo;+ kabili alenga abaume abengi ukupondoka.+

29 Nani uuli no bulanda? Nani uuli na malangulushi? Nani uuli no lubuli?+ Nani uuli na masakamika? Nani uuli ne filonda apabula umulandu? Nani uuli na menso ayakashika? 30 Abakokola pa mwangashi,+ abaya balefwayafwaya fye uukali.+ 31 Wilolesha umwangashi ilyo wakashika, ilyo wabengeshima muli kapu, ilyo ulepita pa mukoshi. 32 Pa numa usuma nge nsoka,+ kabili ufumya ubusungu kwati lifwafwa.+ 33 Amenso yobe yakamona ifyeni, no mutima obe ukasosa ifya bupuba.+ 34 Kabili ukaba ngo usendeme mu nda ya bemba, ngo usendeme pa muulu wa mulongoti wa ku bwato.+ 35 Ukatila, “Nabampuma, lelo tafikalipe; nabanguma ukwabula no kuti njishibe. Ni lilali nalashibuka?+ Ndefwailapo na umbi.”+

24 Wilakumbwa ababipa,+ kabili wilakumbwa ukuba na bo.+ 2 Pantu imitima yabo ikalila fye ukutontonkanya pa bupuupu, ne milomo yabo ikalila fye ukusosa ifyabipa.+

3 Amano e yalenga ukuti ing’anda ikuulwe,+ kabili ukwiluka e kulenga ukuti ikose.+ 4 No kwishiba e kulenga ukuti imiputule ya mu kati isulemo ifyuma fyonse ifyauma umutengo kabili ifisuma.+

5 Umuntu uubomfya amaka yakwe mano mano e mwaume wine wine,+ no wa mano alakosha amaka yakwe.+ 6 Pa mulandu wa butungulushi bwa mano inkondo ilalwikwa,+ kabili apali aba kupanda amano abengi, abantu balapusuka.+

7 Ku muwelewele amano ya cine yaba apasansuka;+ mu mpongolo takaasamune akanwa kakwe.

8 Onse uupanga ukucita ububi, aketwa umukalamba wa mapange ya bubifi.+

9 Ukuilekelesha ukwa buwelewele lubembu,+ kabili umuntu uupumya wa bunani ku bantu.+

10 Bushe ulanenuka mu bushiku bwa macushi?+ Awe ninshi amaka yobe yanono.

11 Pokolola abo baletwala ku mfwa; na baletalantanta ukulola ku kwipaiwa, ubabweshe.+ 12 Nga watila: “Iye! Tatwaishiba ici,”+ bushe uuceeceeta imitima takeluke,+ kabili bushe uulinda umweo obe takeshibe+ no kulambula umuntunse ukulingana no mulimo wakwe?+

13 We mwana wandi, lya ubuci, pantu busuma; kabili leka uluto lwa buci ulwalowa lube mu kanwa kobe.+ 14 E fyaba no kukwata amano.+ Nga wayakwata ukekala imyaka iingi, ne fyo usubila fikafikilishiwa.+

15 Wilabelamina apekala umulungami+ filya ficita umubifi; wionaula apo atuushisha.+ 16 Pantu umulungami kuti awa imiku cinelubali (7), lelo ukwima akema;+ ababifi bena ilyo baponenwa no bucushi balawililila.+

17 Umulwani obe nga awa, wisansamuka; kabili nga aipununa, umutima obe wisekelela,+ 18 epali Yehova amona na co cabipa mu menso yakwe kabili alesha ubukali bwakwe kuli ena.+

19 Wilafulilwa incitatubi. Wilakumbwa ababifi.+ 20 Pantu ababifi tacakabawamine ku ntanshi;+ inyali ya babifi ikashima.+

21 We mwana wandi, tiina Yehova ne mfumu.+ Wi-ipoosa pali bacipondoka.+ 22 Pantu ubucushi bukabemina mu kupumikisha,+ kabili nani akeshiba ilyo bacipondoka balobele?+

23 Aya mashiwi na yo ya ba mano:+ Ukuba na kapaatulula mu bupingushi takwawama.+

24 Uutila ku mubifi: “Uli mulungami,”+ abantu na bantu bakamulapisha, ne nko shikamupata. 25 Lelo abalemufunda cikabawamina,+ kabili pali bena pakesa ipaalo ilisuma.+ 26 Uwasuka ifyafumaluka atomona imilomo ya muntu umbi.+

27 Bomba imilimo yobe iya pa nse, ulime ne bala.+ E lyo uye no kukosha aba mu ng’anda yobe.

28 Wiba inte ya kushinina umunobe ilyo taushininkishe bwino bwino.+ Pantu ukaba umuwelewele ku milomo yobe.+ 29 Witila: “Filya fine ancitile, e fyo na ine nalamucita.+ Nkalandula ukulingana ne fyo umuntu umo umo acitile.”+

30 Napitile pe bala lya munang’ani,+ pe bala lya myangashi ilya muntu uwabula umutima wa mano.+ 31 Kabili mona! lyonse lyamenenemo ifyani.+ Kabili lyaiswilemo bakaenya, ne cibumba ca liko ica mabwe calibongolweke.+

32 E ico naliloleshe no kutontonkanyapo;+ nalimwene, no kusambililako:+ 33 Nga watila ndaaleko panono, nshipuleko panono, njikumbateko panono no kusendama,+ 34 e lyo ubupiina bukakwishila nge cipondo no kubulwa kukakwishila ngo muntu uwaipangasha ne fyanso.+

25 Aya na yo mapinda ya kwa Solomone+ ayo abantu ba kwa Hisekia imfumu ya Yuda+ bakopolwele:

2 Ubukata bwa kwa Lesa bumonekela mu fishaishibikwa,+ no bukata bwa shamfumu kwishiba umulandu.+

3 Ukusansama kwa myulu+ no kushika kwe sonde,+ ne fyaba umutima wa shamfumu, takuli uwingeshiba fyonse ifi.+

4 Fumya munyela muli silfere, na silfere yonse ikafuma iyalopololwa bwino bwino.+

5 Fumya imbifi ku cinso ca mfumu,+ ne cipuna ca iko cikekashiwa ku bulungami.+

6 Wi-icindika we mwine ku cinso ca mfumu,+ kabili wi-iminina apeminina abasambashi.+ 7 Pantu cawama yena e yakweba ati: “Nina wise pano,”+ ukucila ukukwisha pa cinso ca mukankaala uo amenso yobe yamwene.+

8 Witwala bwangu umulandu ku cilye, pantu kuti wacita shani ilyo umunobe aisakuseebanya?+ 9 Lubululeni no munobe umulandu babili,+ ne nkama ya muntu wisokolwela umbi;+ 10 epali uuleumfwa akuseebanya ne lyashi lyobe ilibi lyasalangana.

11 Ifyaba ama-apele yapangilwa na golde ayabikilwe pa mbale sha silfere e fyaba na mashiwi ayasoswa pa nshita iilingile.+

12 Ukufunda kwa mano mu kutwi kwa uleumfwa kwaba nga kamupeto ka golde aka ku matwi, kabili nge cisaamo ca golde iisuma.+

13 Ifyatalala imfula ya bungululu bwabuuta+ mu nshita ya kulobolola e fyaba ne ntumi ya cishinka ku baituma, pantu italalika imitima ya bashikulu wa iko.+

14 Filya fubefube no mwela ifishileta imfula fyaba, e fyaba no muntu uutakishisha pa fya bupe ifyo ashapeela.+

15 Ukutekanya kuti kwanashanasha umutima wa mukalamba wa bashilika, no lulimi ulwanakilila kuti lwatoba ifupa.+

16 Bushe nausanga ubuci?+ Lya ubulingile, epali waikutisha no kuluka waluka.+

17 Wilaya libili libili ku ng’anda ya munobe, epali akutendwa no kukupata.

18 Inte ya bufi yaba nge nkonto ya ku nkondo nangu ngo lupanga nangu ngo mufwi uwatwa.+

19 Ukucetekela uubepa mu bushiku bwa bulanda kwaba nge lino ilisokona kabili ngo lukasa ulwalemana.+

20 Ukufuula ica kufwala nga kuli impepo caba kwati kubika ifishikisa mu mwangashi wakantuka kabili caba kwati kwimbila inyimbo umuntu uuli no bulanda.+

21 Uwakupata nga ali ne nsala, umupe ifya kulya; kabili nga ali ne cilaka, umupe amenshi.+ 22 Pantu cili kwati ulebika amalasha ayaleaka umulilo pa mutwe wakwe,+ kabili Yehova akakulambula.+

23 Umwela wa ku kapinda ka ku kuso uleta imfula iifubauka;+ no lulimi ulusokolola inkama, lulenga icinso ukuwa.+

24 Cawama ukwikala pa koona pa mutenge ukucila ukwikala ing’anda imo ine no mukashi wa lubuli.+

25 Ilyashi ilisuma ilyafuma ku calo+ ca kutali lyaba nga menshi ayatalala ku muntu uunakile.+

26 Umulungami uututuma umubifi aba nga kamfukumfuku ka fiko kabili nge cishima icafundaulwa.+

27 Ukulya ubuci ubwingi takwawama;+ kabili bushe cisuma abantu ukuifwaila abene ubukata?+

28 Umuntu uushi-ilama aba ngo musumba uushacingililwa, uwabula ilinga.+

26 Ifyaba imfula ya bungululu bwabuuta mu lusuba+ kabili ifyaba imfula mu nshita ya kulobolola, e fyo no bukata bushiwamina uwatumpa.+

2 Icuni nga cafulumuka ninshi kuli icalenga na kamimbi nga kapupuka ninshi kuli icalenga, icitiipu na co tacisa fye apabula umulandu wine wine.+

3 Ica kufopwelako cabelapo kabalwe,+ umukobelo+ wabelapo impunda, ne nkonto yabelapo inuma sha batumpa.+

4 Wiasuka uwatumpa ukulingana no bupumbu bwakwe, epali wapalana nankwe.+

5 Asuka uwatumpa ukulingana no bupumbu bwakwe, epali aimona uwa mano mu menso yakwe umwine.+

6 Uubika imilandu mu minwe ya watumpa aba ngo uuputula amakasa yakwe, kabili ngo wailetelela umwine.+

7 Bushe uwalemana molu kuti atentemuka no kuyatapa amenshi? Ninshi na batumpa kuti basose pinda.+

8 Uupeela ubukata ku watumpa aba ngo ufise libwe pa mwina wa mabwe.+

9 Filya umuunga usangwa mu minwe ya ukolelwe, e fyaba ipinda mu kanwa ka batumpa.+

10 Uwingisha uwatumpa incito+ atemwa abapitanshila aba ngo wa buta uulase cilaselase.

11 Nga filya imbwa ibwelela ku malushi ya iko e fyo no watumpa abwelela ku bupumbu bwakwe.+

12 Bushe walimonapo umuntu uuitunga uwa mano?+ Uwatumpa abapo ne subilo ukumucila.+

13 Umunang’ani atila: “Mu nshila muli umusepela wa nkalamo, mu lubansa muli inkalamo.”+

14 Ifyo iciibi cisukila uku no ku pa mainceshi ya ciko, e fyo no munang’ani apilibukapilibuka pa busanshi.+

15 Umunang’ani aingisha iminwe yakwe mu mbale; anakisha ica kuti afilwa no kuibwesesha pa kanwa kakwe.+

16 Umunang’ani aimona uwa mano mu menso+ yakwe umwine ukucila abantu cinelubali (7) abaishiba ukwasuka ifya mano.

17 Umupitanshila uuitumpa mu mashiwi ya bene no kukalipa aba ngo muntu uwikete imbwa ku matwi.+

18 Nga filya ishilu lipoosaika imifwi ya mulilo,+ ne mifwi iingepaya abantu, 19 e fyaba umuntu uubepa umunankwe, e lyo atila: “Nacila-angala fye.”+

20 Umulilo ulashima apashili inkuni, na pashili uwa lwambo takuba ulubuli.+

21 Nga filya fine amalasha yaba insonkelesho sha pa misolilo ne nkuni na sho shiba insonkelesho sha pa mulilo, e fyo no muntu wa fikansa na o asonkelesha ulubuli.+

22 Amashiwi ya wa lwambo yaba kwati fya kulya ifya kulya ulubilo, ifitentemukila mu nda.+

23 Umuntu uutasha lelo uwakwata umutima uubi aba nga silfere iyo babika ku cipe ce bumba.+

24 Uwa lupato alaifungushanya, lelo mu nda yakwe mwaba ubufi.+ 25 Nangu alande shani ifisuma,+ wimutetekela,+ pantu mu mutima wakwe mwaba ifya bunani+ cinelubali (7). 26 Ulupato lwa muntu lufimbwapo no bucenjeshi. Ububi bwakwe bukafimbulwapo mu lukuta.+

27 Uwimba ubucinga akawilamo umwine,+ no ukunkulusha ilibwe—likamubwelelela.+

28 Ululimi lwa bufi lupata uo lwabepesha,+ na kanwa katasha no bumbimunda kalawisha.+

27 Wilaitakishisha pa bushiku bwa mailo,+ pantu tawishibe ico bwingaleta.+

2 Wilaitasha we mwine lelo leka umweni e o akutashe; umbi fye e o akutashe, te milomo yobe iyo.+

3 Ilibwe lyalifina no mwina wa mucanga walifina+—lelo ukusonsomba kwa muwelewele kwalifina ukucila fyonse fibili.+

4 Kwaba icipyu ca bunkalwe,+ no bukali ubwaba nge lyeshi, lelo nani uwingashipikisha ubufuba?+

5 Ukulungama umuntu pa kumulungika+ kwawama ukucila ukutemwa ukwasungilwa fye mu mutima.

6 Cibusa nga akucena ni pa mulandu wa kutemwa,+ lelo uwa kupata pa kuti akutomone kano wamupapaata.+

7 Umuntu uwikwite asuula uluto lwa buci, lelo ku muntu uuli ne nsala icalula conse calilowa.+

8 Nga filya icuni cifulumuka pa cisansala ca ciko,+ e fyaba no muntu uufulumuka pa mwakwe.+

9 Filya amafuta ne fyanunkila+ filenga umutima ukusekelela, e fyawama no kufunda kwa kwa cibusa ukwa kufuma pa nshi ya mutima.+

10 Cibusa obe na cibusa wa kwa wiso wibasuula, kabili wi-ingila mu ng’anda ya kwa munonko mu bushiku bwa kucula kobe. Umwina mupalamano awama ukucila munonko uuli ukutali.+

11 We mwana wandi, ube na mano, kabili ulenge umutima wandi ukusekelela,+ pa kuti njasuke uulenseebanya.+

12 Uwacenjela nga amona ububi alabelama;+ imbula mano shena shapitapo no kukandwa.+

13 Poka ica kufwala ku muntu uwalaya ukulipililako umweni inkongole;+ nomba nga alaya ukulipilila umwanakashi umbi umbi umupoke ne co alaya.+

14 Uupaala umunankwe ku macaca naimya ishiwi, bakamumona ukuti aletiipa.+

15 Filya umutenge uuloka ulenga umuntu ukubutuka ilyo kuli imfula, e fyaba no mwanakashi wa lubuli.+ 16 Onse uwamufisa afisa umwela, no kuboko kwakwe ukwa ku kulyo kwaikata amafuta.

17 Icela cinoona icela. No muntu anoona icinso ca muntu munankwe.+

18 Uulinda umukunyu e ukalya ifisabo fya uko,+ no ulonda shikulu wakwe akacindikwa.+

19 Filya fine icinso cimoneka mu menshi ku cinso cibiye, e fyo umutima wa muntu waba ku mutima wa mubiye.

20 Ku Nshiishi na ku bulobe+ takwikuta;+ na menso ya muntu tayekuta.+

21 Silfere yengulwilwa mu nongo,+ e lyo golde yengulwilwa mwi lungu;+ no muntu bamwishibila ku mashiwi yakwe aya kulumbanya.+

22 Nangu wingatwila umuwelewele mwi bende umuli ne ngano, ubuwelewele bwakwe te kuti bupwe.+

23 Ufwile ukwishiba bwino ifyo impaanga shobe shili. Bika umutima obe pa mpaanga shobe;+ 24 pantu ifyuma tafyakekalilile umuyayaya,+ ne cisote ca mfumu tacakabelelele ku nkulo ne nkulo.

25 Icani nacuma, no mulemfwe naumena, ne fimenwa fya mu mpili nafilonganikwa.+ 26 Abana ba mpaanga babelapo ukukufwika,+ na basawe e mutengo we bala. 27 Umukaka wa mbushi wena wingi uwa kuti ulenwa, no wa kunwa aba mu ng’anda yobe, no wa kuti abakashana bobe bengekalilamo.+

28 Imbifi shilafulumuka ilyo tapali uuleshitamfya,+ lelo abalungami bali ngo musepela wa nkalamo uwashipa.+

2 Pa mulandu wa bumpulamafunde bwa calo, bakateka abengi tabakokola pa fipuna,+ lelo nga kuli umuntu uwiluka kabili uwaishiba icalungama kateka akakokola.+

3 Umuntu umupiina uufyenga+ abalanda apala imfula iyonaula ifya kulya.

4 Abaleka ukumfwila amafunde batasha imbifi,+ lelo abasunga amafunde balashifulilwa.+

5 Abalemenena ku bubi te kuti bomfwikishe ubupingushi, lelo abafwaya Yehova balomfwikisha fyonse.+

6 Umupiina uule-endela muli bukaele bwakwe awama ukucila umukankaala uo imicitile yakwe yaba iyapondama.+

7 Umwana wa mano alasunga amafunde,+ lelo cibusa wa bafunuka aseebanya wishi.+

8 Uufusha ifyuma fyakwe ku sha kaloba+ na ku ca kulundapo, ifyuma fyakwe fikaya ku usakamana abalanda.+

9 Uushifwaya ukumfwa amafunde+—ne pepo lyakwe line lya bunani.+

10 Uulenga abalungami ukuwila mu mibele yabipa,+ umwine e ukawila mu bucinga bwakwe,+ lelo aba kaele bakalambulwa ifisuma.+

11 Umukankaala alaimona uwa mano umwine,+ lelo umupiina uwacenjela alamwishiba.+

12 Ilyo abalungami baleanga,+ ubucindami bulafula; lelo ababifi nga baima, umuntu alaifungushanya.+

13 Uufimba pa fibi ifyo acitile takashuke,+ lelo uufisokolola no kufileka akabelelwa uluse.+

14 Alipaalwa umuntu uwaba na katiina lyonse,+ lelo uutalamika umutima wakwe akawila mu bubi.+

15 Ifyaba inkalamo iilebuluma na bere uulebendelela e fyaba na kateka umubifi pa bantu abalanda.+

16 Intungulushi iyabula amano yene yene yafula ubucenjeshi,+ nomba intungulushi iyapata ubunonshi bwa mu bucenjeshi+ ikateka inshiku ishingi.

17 Umuntu uuli no mulandu wa kusumya umulopa wa muntu akabutukila ku nindi.+ Umuntu nangu umo emulesha.

18 Uwa kaele akapusuka,+ lelo umubifi akawa.+

19 Umulimi uubombesha akaba ne fya kulya,+ no ukonkelela ifya fye akaba umupiina.+

20 Umuntu uubomba ifya cishinka akapaalwa nga nshi,+ lelo uwangufyanya ukunonka icuma takabe uwa kaele.+

21 Tacawama ukuba na kapaatulula,+ nangu ukubembukila pa mukate fye.

22 Umuntu wa menso ya lunkumbwa apamfiwa ku kukwata ifyuma,+ lelo teshiba ukuti ku ntanshi akabulwa.

23 Uufunda umuntu+ alatemwikwa pa numa ukucila uwa lulimi ulutasha fye mu bumbimunda.

24 Uwibila wishi na nyina+ no kutila: “Nshibifishe,”+ cimo cine no muntu umonaushi.

25 Uwa cilumba emya ulubuli,+ lelo uucetekela Yehova akena.+

26 Uutetekela umutima wakwe alitumpa,+ lelo uwendela mu mano e ukapusuka.+

27 Uupeela umulanda takabulwe,+ lelo uufisa amenso yakwe akapokelela ifitiipu.+

28 Ababifi nga baima, abantu balabelama;+ lelo ilyo ababifi baloba, abalungami balafula.+

29 Umuntu uo balungika+ libili libili lelo atalamika+ fye umukoshi akapulikilwa fye nafunika, kabili takapole.+

2 Abalungami nga bafula, abantu balasekelela;+ lelo umubifi onse nga ateka, abantu balateta.+

3 Uwatemwa amano alenga wishi ukusekelela,+ lelo uubikana icibusa na bacilende alalofya ifyuma.+

4 Ku mulinganya imfumu ilenga icalo ukukosa,+ lelo uupoka amafisakanwa alaciwisha.+

5 Umuntu uutasha umunankwe+ mu bumbimunda afungulwila isumbu ku makasa yakwe.+

6 Bumpulamafunde bwa mubifi citeyo,+ lelo umulungami aula utupundu no kwanga.+

7 Umulungami asakamana umulandu wa balanda.+ Umubifi tabika mano ku kwishiba umulandu.+

8 Aba mataki bakosha ulubuli mu musumba,+ lelo aba mano balesha ubukali.+

9 Umuntu wa mano nga balelubulwishanya ne ciwelewele—iciwelewele cilatwanga no kuseka, kabili takuba ukutuusha.+

10 Abasumya umulopa bapata onse uwa kaele;+ lelo abalungami, bafwaya ukupususha umweo wa ba kaele.+

11 Uwatumpa afumya icipyu cakwe conse, nomba uwa mano alacikaanya.+

12 Kateka nga aleumfwa ku milandile ya bufi, bonse abamubombela bakaba imbifi.+

13 Umupiina no munkalwe baba fye cimo cine;+ lelo Yehova e ubuutusha pa menso ya bonse babili.+

14 Imfumu nga ipingula umulanda mu cishinka,+ icipuna ca iko cikekashiwa umuyayaya.+

15 Inkonto no kufunda e fipeela amano;+ lelo kalume uo balekelesha alenga nyina insoni.+

16 Ilyo imbifi shafula, bumpulamafunde na bo bulafula; lelo abalungami bakamona uko imbifi shikawa.+

17 Kanda umwana obe na o akakulenga ukutuusha kabili akasansamusha nga nshi umweo obe.+

18 Apashaba ubutungulushi abantu balailekelesha,+ lelo balipaalwa abasunga amafunde.+

19 Umubomfi talungikwa ku mashiwi fye,+ pantu ukumfwa alomfwa lelo tabikako fye mano.+

20 Bushe walimonapo umuntu wa bwangukanwa?+ Ku watumpa kwaliba isubilo ukucila ilyaba kuli ena.+

21 Uutumpika umubomfi wakwe ukutula ku bwaice, pa numa akaba uushitasha.

22 Umuntu umukali emya ulubuli,+ no wa cipyu alacita ifyabipa ifingi.+

23 Amatutumuko ya muntunse yakamuceefya,+ lelo uwaiceefya akaba no bucindami.+

24 Uwampana no mupuupu alipata umweo wakwe.+ Kuti aumfwa uko balebila imbila ya citiipu, no kusokolola nakalya.+

25 Ukututuma abantu citeyo,+ lelo uutetekela Yehova akacingililwa.+

26 Bengi abafwaya icinso ca kwa kateka,+ lelo uupingula umuntu ni Yehova.+

27 Umuntu wa lufyengo alipatwa ku balungami,+ no ucita ifyalungama alipatwa ku babifi.+

30 Amashiwi ya kwa Aguri mwana Yake, ubukombe bwacindama.+ Aya e mashiwi ya mwaume wine wine kuli Itiele, ayo aebele Itiele na Ukali.

2 Pantu ine tapaba abo nacila mano,+ kabili nshakwata mano ya buntu;+ 3 kabili nshasambilila mano;+ no kwishiba kwa Wa Mushilo Nga Nshi nshakwishiba.+

4 Nani uwatala aya ku muulu no kubwelako?+ Nani uwatala alonganya umwela+ mu minwe yakwe? Nani uwatala akaka amenshi mu ca kufwala cakwe?+ Nani uwatala asansula impela shonse isha pano isonde?+ Epali nawishiba, nani ishina+ lyakwe no mwana wakwe nani ishina?+

5 Icebo conse ica kwa Lesa calilopololwa.+ Ni nkwela ya bobamo.+ 6 Wilundako ku fyebo fyakwe,+ epali akukalipila, kabili epali wasangwa uwa bufi.+

7 Nombele fintu fibili kuli imwe.+ Mwintana ilyo nshilafwa.+ 8 Talusheni kuli ine ubufi no kubeepa.+ Mwimpeela ubupiina nangu ifyuma.+ Lekeni ndye ifya kulya ifyaninga,+ 9 epali naikuta no kumusuula+ no kutila: “Nani Yehova?”+ kabili epali naba umupiina no kwiba kabili naseebanya ishina lya kwa Lesa wandi.+

10 Wilayamba umubomfi kuli shikulu wakwe,+ epali akulapisha, nobe waba uwa mulandu.+

11 Kwaba inkulo iilapisha bashibo kabili iishicindika banyinabo.+

12 Kwaba inkulo iimona kwati yalisanguluka+ lelo tayasambwa ubusali.+

13 Kwaba inkulo iya menso ya cilumba! iyaba na menso ayatwa ayaisansabika.+

14 Kwaba inkulo iyo ameno ya iko yatwa kwati ni mpanga kabili iyo insekete sha iko shaba nge myele ya kwipailako,+ ku kulya abalanda ukubafumya pano isonde na bapiina ukubafumya mu bantu.+

15 Iminsundu ili na bana banakashi babili abatila: “Mpeeleni! Mpeeleni!” Kwaba ifintu fitatu ifishikuta, na fine ifishitila: “Fyafula!” 16 Inshiishi+ ne fumo+ lya ng’umba, umushili uo amenshi+ yafilwa ukunasha, no mulilo+ uushitila: “Fyafula!”+

17 Ilinso ilipumya wishi no kusuula ukunakila nyina+—bamwankole ba mu nika bakalilobolamo na bana ba kwa kapumpe bakalilya.

18 Kwaba ifintu fitatu ifyampesha amano, na fine ifyo nshaishiba:19 imyendele ya kwa kapumpe mu lwelele, imyendele ya nsoka pa cilibwe icasansuka, imyendele ya bwato pa kati ka bemba+ ne myendele ya mwaume ku mukashana.+

20 Ifi e fyaba imibele ya mwanakashi wa bucende: alya afuuta na pa kanwa no kutila: “Nshicitile icalubana.”+

21 Ifintu fitatu filalenga icalo ukutenkana, kabili ifintu fine filalenga icalo cafilwa ukushipikisha:22 umusha ilyo asanguka imfumu,+ impelwa mano ilyo yaikuta ifya kulya;+ 23 no mwanakashi uwapatwa ilyo aupwa,+ na lintu umubomfi umwanakashi acandilila nakulu.+

24 Kwaba ifintu fine ifyacepesha pano isonde, lelo fya mano ku cifyalilwa fye:+ 25 ububenshi bantu abashakosa,+ lelo buteyanya ifya kulya fya buko ulusuba;+ 26 bapati+ bantu abashakwatisha maka, lelo babika amayanda yabo mu cilibwe icasumbuka;+ 27 makanta+ takwata imfumu, lelo afuma mu mabumba mabumba onse fye;+ 28 ku minwe yakwe, mulinso+ alekatisha kabili engila mwi sano lyapuulama ilya mfumu.

29 Kwaba ifintu fitatu ifikangasa ubusaka, na fine ifyenda busaka busaka: 30 inkalamo, iyakwatisha amaka mu finama kabili iishifulumuka pa cinso ca mulwani nelyo umo;+ 31 imbwa ya mulunshi atemwa sawe, ne mfumu ye bumba lya bashilika ba bantu ba iko.+

32 Nga mu buwelewele waibililika,+ kabili nga watontonkanyanapo, bika umunwe pa kanwa.+ 33 Pantu ukutitila umukaka e kulenga ukuti utikame, no kutitila imyona e kulenga ifumye umulopa, no kutitila ubukali e kulenga kube ulubuli.+

31 Aya e mashiwi ya kwa Lemuele imfumu, ubukombe bwacindama+ ubo nyina amupeele pa kumulungika:+

2 Cinshi ndesosa, we mwana wandi, kabili cinshi, we mwana wa mwi fumo+ lyandi, kabili cinshi, we mwana wa milapo yandi?+

3 Wionawila amaka yobe ku banakashi,+ kabili inshila shobe wileka shiye umulobela ishamfumu.+

4 We mwana wandi Lemuele, tacalinga ishamfumu ukunwa umwangashi nangu abalaashi ukusosa abati: “Ifya kunwa ifikola fili kwi?”+ 5 epali umuntu anwa no kulaba ifipope, apondamika no mulandu wa bana ba balanda.+ 6 Peeleni ifya kunwa ifikola ku bali apepi no kufwa+ kabili peeleni umwangashi ku baleshikitika imitima.+ 7 Lekeni anwe no kulaba ku bupiina bwakwe, no kukanaibukisha kabili amacushi yakwe.

8 Landilako abashingailandila abene,+ kabili pokololako bonse abaletwalwa ku kwipaiwa.+ 9 Asamuna akanwa kobe, pingwila imilandu mu bulungami no kulubulwilako umulanda no mupiina.+

א [ʼAʹleph]

10 Umukashi wa mano nani engamusanga?+ Umutengo wakwe walicila pa wa bakorali.

ב [Behth]

11 Umutima wa mwina mwakwe walimucetekela, kabili lyonse alanonkelamo.+

ג [Giʹmel]

12 Alambula umwina mwakwe ubusuma, te bubi iyo, inshiku shonse isha mweo wakwe.+

ד [Daʹleth]

13 Afwaya insalu ya masako ya mpaanga ne ya kolokondwe, no kupangako fyonse ifyo alefwaya.+

ה [Heʼ]

14 Aba nga mato ya ba makwebo.+ Afumya ifya kulya ukutali no kufileta ku mwakwe.

ו [Waw]

15 Abuuka ku macaca,+ no kupeela ifya kulya ku ba mu ng’anda yakwe ne fyo abakashana bakwe bafwile ukupoka.+

ז [Zaʹyin]

16 Abebeta ibala no kulishita;+ ifyo iminwe yakwe yanonka e fyo aliminako ibala lya myangashi.+

ח [Chehth]

17 Akosha umusana, alenga na maboko yakwe ukuba na maka.+

ט [Tehth]

18 Amona ukuti umulimo wakwe nauwama; inyali yakwe taishima ubushiku.+

י [Yohdh]

19 Amaboko yakwe yekata akamuti ka kupangilako ubushishi, ne minwe yakwe ifumbata umupeto wa kukoselako.+

כ [Kaph]

20 Afungulwila iminwe yakwe ku balanda, no kuboko kwakwe atambalikila ku bapiina.+

ל [Laʹmedh]

21 Tasakamana ifyo cikaba ku ba mu ng’anda yakwe mu nshita ya mpepo, pantu aba mu ng’anda yakwe bonse belikanya ifya kufwala.+

מ [Mem]

22 Alaipangila ifya kufimbana.+ Ifya kufwala fyakwe, fya nsalu sha kolokondwe ne shakashikila.+

נ [Nun]

23 Umwina mwakwe+ alishibikwa pa mpongolo,+ ilyo ekala na bakalamba ba calo.

ס [Saʹmekh]

24 Abila ne fya kufwala fya mu kati+ no kufishitisha, ne mishipi ashitisha kuli bashimakwebo.

ע [ʽAʹyin]

25 Amaka no bucindami e fya kufwala fyakwe,+ kabili tasakamana ifikesa ku ntanshi.+

פ [Peʼ]

26 Aasamuna akanwa kakwe no kusosa ifya mano,+ ne funde lya cikuuku lyaba pa lulimi lwakwe.+

צ [Tsa·dhehʹ]

27 Alangalila bwino ifilecitika mu ng’anda yakwe, kabili ifya kulya fya mu bunang’ani talyako.+

ק [Qohph]

28 Abana bakwe abaume baima no kumweba ati alipaalwa;+ umwina mwakwe aima, no kumutasha.+

ר [Rehsh]

29 Abana banakashi+ abengi ba mano, lelo iwe—wacila bonse.+

ש [Shin]

30 Ukuyemba kulabepa,+ ukumoneka bwino na ko kwa fye;+ lelo umwanakashi uutiina Yehova alatashiwa.+

ת [Taw]

31 Mupeeleni ifisabo fya minwe yakwe,+ kabili lekeni pa mpongolo bamutashe pa mulandu wa milimo yakwe.+