‘Naninine Na Mapuindo Nga Kapumpe’

Nga fintu cashimikwa kuli Ingeborg Berg

NAFYELWE imyaka umwanda umo iyapitapo, pa June 5, 1889, mupepi na Fredensborg Castle, ku kapinda ka ku kuso fye aka Copenhagen. Lintu ulupwa lwa cifumu ulwa Denmark lwakwete abeni, ukusanshako imfumu na bakateka ukufuma ku fyalo fya ku Europe, abakashana ukufuma ku mayanda yakankaala mu Fredensborg balilaalikwe ukwaafwa no kupisha ifya kulya. Ngo mukashana munono, ilingi line nalesendwa no kusuminishiwa ukwangala no kubutauka mwi sano.

Icacilapo ukumonekesha mu kwibukisha kwandi ni Czar Nicholas II uwa ku Russia no lupwa lwakwe. Ku nse ya muputule wakwe uwa kusendamamo kwaiminine uwa kumulinda, icilundwa ca fita no lupanga lwasomonwa. Ifilundwa fya fita balitemenwe abana, kabili limo umo aeseshe no kunkumbatila. Uwatiinishiwa, ukucilisha ku mwefu wakwe uwingi, nalibutwike ukupita mu nkungu ishitali ishe sano.

Pa kashita kamo Czar Nicholas II, Kateka Wilhelm II uwa Germany, no mwana mwaume wa kwa Queen Victoria, uyo pa numa abele King Edward VII uwa England, batandalile imfumu ya ku Denmark Christian IX. Ilintu baleenda mu misebo ya Fredensborg, ukulanda mu cikuku ku bantu, Czar Nicholas apampanshishe pa mutwe wandi ilintu nafukeme kuli wene. Yali ni nshita ya mutende lilya, kabili intungulushi sha nko tashatiinine ku kucingililwa kwa shiko nga fintu baba ilelo.

Umutende Wafumishiwapo

Mu 1912 natendeke ukubomba nga nasi mu South Jutland, ukubombela abantu ba ku Denmark abali ku ntanshi ku lubali lwa Germany ulwa mupaka. South Jutland yabele pe samba lya kuteka kwa Germany ukutula pa nkondo mu 1864 pa kati ka Denmark na Prussia. Naafwilishe banyina abali no tunya twafyalwa no kuba uwabeleshanya na bengi aba ishi ndupwa shinono.

Mu 1914 naupilwe ku ulinda umupaka umwina Denmark no kuisanga tuleikala ku lubali lwa mupaka ulwa ku Denmark. Mu kwipipa pa numa inkondo yalitendeke. Pa numa yaitilwe Inkondo Ikalamba kabili, mu kupelako, Inkondo ya Calo iya I. Ulucelo lumo, waya wa myunga ashingulushiwe ukukonka umupaka, ukucilikila ukwenda mu buntungwa pa kuuciluka. Umutende no mutelelwe ifyo twakumenye ukufikile lyo fyaliile.

Icintiinya no buwelewele bwa nkondo fyapaleme nga nshi kuli fwe lintu twaishibe ukuti bawishi batwaice mu ndupwa shonse abo natandalile pamo nga nasi baleitwa ku mulimo wa fita. Kabili bonse ukushako fye umo uwawilile ku Western Front pa Marne! Cali icabipisha ukutontonkanya ba mukamfwilwa bacaice, ukucula ukulufya abalume babo na bana banono bashibo. Ni shani fintu aba bakashana bali no kusakamana amafarmu yabo? “Lesa ali kwi?” e fyo naipwishe.

Mu kati ka nkondo, imibele pa mupaka lyonse yalebe iyaafya ilintu imbutushi shaleesha ukwabuka. Napeelwe umulimo wa kusakaula mu fipe fya banakashi abatunganishiwe ukufyushe ifipe ukufuma mu calo cimbi ukuya kuli cimbi. Ilingi line, cali fya kulya e fyo balesenda, kabili lyonse nalesulako no kubaleka ukupita. Inkondo yapwile mu 1918, kabili mu 1920 South Jutland yalilundene cipya cipya na Denmark.

Ukusanga Icitetekelo muli Lesa

Nangu cingati icitetekelo candi muli Lesa calinashiwe pa mulandu wa lufyengo lonse namwene, nalesapika ku bupilibulo bumo ku bumi. Alfred, umulume wandi, na ine twalesangwa kwi calici libili libili, lelo ifipusho fyesu tafyayaswikwe.

Mu 1923 twaselele ku kamushi bepailako isabi pa Mumana wa Flensburg, kabili Alfred atendeke ukubomba ngo mulondo we sabi. Mu kwangufyanya twalibeleshenye no lupwa abali ba Baptist. Nangu cingati twali aba Lutheran, kasuba kamo twalisumine ku kulaalika kwabo ku lyashi lya Baibolo pa Ferry Inn mu Egernsund. Ilyo tushilaya, nalifukeme no kupepa ukuti: “Nga ca kuti kwaliba Lesa, napapata kutikeni kwi pepo lyandi!”

Ilyashi lyalandile pa lwa mwanakashi wa pa cishima ca Sukari, kabili lyampeele ukufwaisha ku kubelenga Baibolo. Nge ca kufumamo, nabele, nga fintu cali, umuntu umupya! Nalembele kalata kuli mayo ukuti: “Lyonse wasosele ukuti ningile ukwalwilwa kuli Lesa. Ndetontonkanya ukuti ici nacicitika nomba; naliba no mwenso wa kukweba pa kutiina ukuti ubuseko nakumanya kuti bwaya. Lelo e po bucili!”

Inshita imo pa numa, mu 1927, nasangile mu kayanda kesu aka mu mutenge akatabo akakwete umutwe wa kuti Freedom for the Peoples (Ubuntungwa ku Bantu). Kaikete ukusakamana kwandi, kabili natendeke ukufimbilikishiwa nga nshi mu fyalimo ica kuti nalifulunganishiwe. Ukufikila fye lintu abana babwelele ukufuma ku sukulu no kufwaya ukulya e lintu nalekele ukukabelenga.

Lintu Alfred aishile ku ŋanda cilya cungulo, namwebele mu kucincimuka nga nshi cintu nabelengele. Namwebele ukuti nga ca kuti cintu akatabo kasosele cali ica cine, lyene icalici talyali ni ŋanda ya kwa Lesa, kabili tufwile ukuleka no kulisha apo pene. Alfred atontonkenye ukuti ici kuti pambi caba kwangufyanya, kabili asosele ico cine. Lelo twasuminishenye ukulembela kalata kwi ofesi lya musambo ilya Watch Tower Society mu Copenhagen no kwipusha ku fitabo fyafulilako.

Mu kwasuka ku kwipusha kwesu, kangalila wenda, Christian Rømer, alituminwe ku kututandalila. Twamupeele umuputule wa bana no kubika amasanshi yabo mu kayanda ka mu mutenge. Mu lucelo na mu cungulo kasuba, Munyina Rømer afumiine mu kushimikila ukufuma ku mwinshi no mwinshi, kabili cila cungulo bushiku asambilile na ifwe. Aikele inshiku shine, kabili twalikwete mu cine cine inshita yawamisha. Lintu aile, na kabili naipwishe Alfred pa lwa kuleka ukufuma mwi calici. Iyi nshita mu kucincimuka alisumine.

E co Alfred aile kuli minisita ku kumweba ulwa kuleka kwesu. Minisita atontonkenye ukuti Alfred aliile pa mulandu wa kuti kwaliko umwana na umbi uwa kubatisha. Nangu cibe fyo, lintu aumfwile umulandu Alfred ailile, tali nakucisumina. “Cinshi cilubene ne calici?” e fintu afwaile ukwishiba. Alfred alumbwile ififundisho fya Bulesa Butatu, bumunshifwa bwa mweo, no kulunguluka kwa muyayaya. “Baibolo taisambilisha ifi fintu,” e fyasosele Alfred. Lintu minisita buyefya buyefya ayaswike ukuti te kuti alanshanye iyi milandu ku bantu abengaitontonkanishisha, Alfred asosele mu kukosa ukuti: “Tulefwaya ukufuma mwi calici!”

Ukwipaye Sabi kwa Kupapusha no Lubatisho

Ibungano lyali no kucitwa mu Copenhagen, lelo twalibulishe indalama kabili tatwali nakukumanisha ku lwendo. Napepele kuli Lesa ukuti atulange nshila ya kuilamo kulya, apantu twalefwaya ukubatishiwa. Mu kwipipa pa ntanshi ye bungano, Alfred aobele ukuya pa mumana ku kwipaye sabi. Aipeye ilingi nga nshi ica kuti ubwato bwaliswile, kabili twali no kulipila ku lwendo lwesu. Abalondo be sabi abakaya balipapushiwe, apantu isabi linono ilyalefwa muli ulya mwaka mu mumana. Na kuba, ukucila pa myaka 50 pa numa, abalondo be sabi abakaya bacili balelanda pa lwa “cisungusho.” Twacitile ukwipaye sabi kwa kwa Petro. E co pa August 28, 1928, twalibatishiwe.

Ulubatisho lwalipuseneko ukufuma ku mbatisho sha lelo. Ku numa ya makatani ya nsalu kwali icishiba ca lubatisho. Lintu amakatani ya nsalu yaiswilwe, kwali Munyina Christian Jensen uwaipekanya ku kwibisha. Afwele ijaketi, ukwiminina pa kati ka cishiba na menshi ukufika mu musana. Ifwe fwe baleya ku lubatisho twafwele imingila iitali iyabuuta. Mu kubalilapo abaume e babatishiwe kabili lyene abanakashi.

Mu kati ke bungano mu Copenhagen, twaikele na bafyashi bandi. Lintu naile ku ŋanda icungulo, tata anjipwishe uko twali.

“Twaciba ku kulongana,” e fyo nasosele.

“Cinshi cacicitika kulya?”

“Twacibatishiwa,” e fyo nayaswike.

“Namubatishiwa?” e fyo abulwime. “Bushe ulubatisho wapeelwe lintu wali umwana talwakumanina?”

“Iyo, Tata,” e fyo nayaswike. Lyene aŋumine pa kutwi, ukupaata ukuti: “Ndekubatisha!”

Nali ne myaka ya bukulu 39 na nyina wa bana basano lintu muli fyo nauminwe pa kutwi ukufuma kuli tata, uo mu kupusanako aali umusuma kabili uwa luse. Tabalile na kabili abwekeshapo ilyashi. Ku ce shuko, Alfred aali talabwelela ku ŋanda, kabili nshamwebele ukufikila imyaka pa numa e lintu namwebele icacitike.

Inshita ya Kwela

Lintu twabwelele ku ŋanda, natandalile umuntu umo uo namwene nga nkashi kabili mu kucincimuka namushimikile pa lwe bungano no kubatishiwa kwesu. Atalele fye kabili lyene ukusosa ukuti: “Ca bulanda, ca bulanda Nkashi Berg. Taulingile ukucetekele ici na kabili. Bumo ubwa ishi nshiku munyina ukufuma ku Flensberg akesa, kabili akalondolola icine kuli ifwe.”

Natalele fye. Nshali na maka ya kucofe ncinga ukubwelela ku ŋanda. Inyenjele ye calici cali mupepi yalelila, kabili ku ciunda icili conse cali kwati naumfwile ukuti “imfwa, imfwa” mu matwi yandi. Lwa nkati nalilile kuli Yehova ku kwaafwa, kabili na mashiwi ye Ilumbo 32:8, 9 yalishile ku mutontonkanya wandi aya kuti: “Nkakushilimuna kabili nkakusambilisha mu nshila iyo ulingile ukuyamo: nkakutungulula na menso yandi. Wipala kafwalo, nelyo imfalashi, iishakwata mucetekanya: iyo akanwa ka iko kali no kwikashiwa ku cikakilo no mukobelo, epali fyaisa kuli iwe.”—King James Version.

Lintu nafikile pa ŋanda, nabuulile Baibolo yandi no kubelenga Ipepo lya kwa Shikulu. Nalyebekeshiwe cipya cipya. Umulumbe wa margariti uwa mutengo wasumbuka waishile ku muntontonkanya wandi. (Mateo 13:45, 46) Ubufumu bwapalile ulya margariti. Nalefwaya ukupeela conse ico nakwete pa kunonka Ubufumu. Aya matontonkanyo yali aya kusansamusha kuli ine. Kabili yali mapaalo na yambi.

Mu 1930 magazini ya The Golden Age (nomba Loleni!) yalitendeke ukusabankanishiwa mu ciDanish pe samba lye shina lya The New World. Kabili umwaka wakonkelepo, ifwe fwe Basambi ba Baibolo twalisekelele pa kupokelele shina Inte sha kwa Yehova. Kwaliko fye abanono aba ifwe mu ncende yesu pali iyo nshita, kabili libili libili ukulongana kwalecitilwa mu ŋanda yesu. Apantu umusebo umo twaleikalila wainikwe The Staircase, twaleitwa Icilonganino ca Staircase.

Ukushipikisha Amesho Yalundwapo

Mu 1934 napitile mu kulepulwa kukalamba kabili nge ca kufumamo, nabele uwa bulebe. Nali mu busanshi imyaka ibili na citika, kabili badokota basobele ukuti nkabikwa mu mupando wa mipeto ku bumi bwandi bonse. Cali ni nshita yayafya nga nshi kuli ine, lelo ulupwa lwandi lwali cakwaafwa cawamisha.

Alfred anshitile Baibolo iya filembo fikalamba, no mwana wesu umwaume umunono aliipangile ica kuibikapo pa kuti ilyo nsendeme mu busanshi kuti naibelenga. Lelo na kabili nafwaile ukushimikila, e co Alfred abikile icipampa mu mbali ya nshila ico icabilishe bamagazini abapya. Abo abali abasekelela balishile ku kumona, kabili nalandile kuli bene. Ica kufumamo ca ici cipampa cali ca kuti abantu mu citungu baitile ulupwa lwesu ukuti Icalo Cipya.

Bakangalila benda bali abaibukila ku kuntandalila. Muli fyo nabele uwabeleshanya na ba bamunyina bakosoka kabili ababelesha, kabili nakoseleshiwe apakalamba kuli bene. Na kabili, nabomfeshe nshita ku kusambilila Baibolo, no kwishiba kwalintungilile. Naumfwile kwati ‘naninine na mapindo nga kapumpe.’—Esaya 40:31.

Lintu, mu 1935, ukwishiba “ibumba likalamba” kwamonekeshe, bamunyina abengi na bankashi mu ncende yesu, ukusanshako no mwana wesu umwaume no mwana mwanakashi, balilekele ukulya ku mukate no kunwa umwangashi pa Cibukisho. Nangu cibe fyo, abanono aba ifwe tatwatwishike ubwite bwesu ubwa ku mulu. Nalyo line, twali aba nsansa na kabili pa lwa kumfwikisha kwesu ukupya ukwa mifwaile ikalamba iya kwa Yehova ukukuma kwi bumba likalamba ne cilambu cabo ica bumi bwa muyayaya pe sonde.—Ukusokolola 7:9; Ilumbo 37:29.

Panono panono ubumi bwandi bwaliwamishiwe, ukucilana na cintu badokota baenekele, kabili nali na maka ya kukwata ukwakana mu kukumanina na kabili mu mulimo wacindama uwa kushimikila no kusambilisha.

Inkondo ya Calo iya Ii na Pa Numa

Ukucilinganya umumana kuti twamona Germany, kabili twatendeke ukwiluka ukusonga kwa ba Nazi. Bamo aba bena mupalamano besu babele aba Nazi, kabili balitutiinishe: “Pembeleni ukufikila Hitler ese. Lyene mukaya mu nkambi sha kucushiwilwamo nelyo pa cishi caba ceka!”

Twacimwene ukube cawamisha ukusela. Abantu bamo aba bucibusa balitwafwile ukusanga umwa kwikala mu Sønderborg, itauni likalamba te kutaluka sana. Inkondo ya Calo iya II yatendeke mu September 1939; twaselele mu March 1940; kabili pa April 9, imilalo ya fita fya Germany yalamine Denmark. Mu kube ceni, nangu cibe fyo, Inte sha kwa Yehova mu Denmark tababele ica kutontapo ukusakamana kwa Germany.

Lintu iciloto ca kwa Hitler ica kucimfya mu kupelako cabongolweke, nakwete amasambililo ya Baibolo na bengi abakutulwike abena Germany abaleikala mu Sønderborg. We buseko we te bwa kumona fye abengi aba aba basambi ba Baibolo ukupeela ubumi bwabo kuli Yehova lelo na kabili ukukwata abengi aba bana bandi na beshikulu abapimpa mu mulimo wa Bwina Kristu!

Nalufishe umulume wandi mu 1962, umwishikulu mu 1981, no mwana wandi umukashana umukalamba mu 1984. Ukutwalilila uwacincila mu mulimo wa kwa Yehova e cangaafwa ukupula muli shonse ishi nshita sha bulanda.

Calibe icawamisha ukumona ukulunduluka kwa mulimo wa Bufumu mu Denmark ukufuma ku nshita natendeke mu 1928. Lilya twalifye mupepi na bakasabankanya 300, lelo nomba kwaba abacila pali 16,000! Ndi uwa kutasha ukuti, pa mushinku wa myaka umwanda umo, ncili uwacincila mu mulimo. Mu cine cine nalikumanya ukufikilishiwa kwa mashiwi pali Esaya 40:31 ayatila: “Lelo abalolela Yehova bapepemuka amaka, banina na mapindo nga bakapumpe, babutuka no kukanafunshika, benda no kukanapomponteka.”