Bushe Cine Cine Tulakabila Abantu Bambi?
ALBERT EINSTEIN sayantisti walumbuka nga nshi atile: “Nga twabebeta ubumi bwesu ne milimo tubomba, tusanga ukuti mupepi fye na fyonse ifyo tucita ne fyo tufwaisha fyashintilila pa bantunse bambi.” Alundilepo no kuti: “Tulya ifya kulya ifyo abantu bambi balima, tufwala ifya kufwala fyapangwa na bantu bambi, twikala mu mayanda yakuulwa na bantu bambi. . . . Umuntu aba ifyo aba te pa mulandu wa mwine eka, lelo pa mulandu wa bantu bambi abo twikala na bo, abatungulula ifya ku mubili ne fya ku mupashi ukufuma pa kufyalwa kwakwe mpaka na ku mfwa.”
Mu bwina nama, caliseeka ukumona uko shile-enda ne shibiye. Insofu shendela pamo, no kusakamana abana ba shiko. Inkalamo nkota shilungila pamo no kwakana ifya kulya ne shilume. Ifimasabi fya muli bemba ifiitwa amadolphin fyangalila pamo kabili filacingilila ne finama fimbi nelyo ukwafwa bantu nga baba mu busanso pali bemba.
Nangu cibe fyo, basayantisti abaishibisha imisango ya muntu balimona imibele imo iileleta isakamika. Ukulingana ne nyunshipepala iisabankanishiwa mu Mexico, basayantisti batontonkanya ukuti “imyaka ya kuitalusha ku bantu bambi yalyonaula ubumi bwa mu bwikashi mu calo ca United States of America.” Iyi inyunshipepala yatile “umutende wa calo washintilile pa kwaluka kwine kwine mu mikalile ya bumi, icalesanshamo ukubwelela ku mikalile ya bwananyina.”
Ubu bwafya bwanene sana mu fyalo fyakwatisha indalama. Impendwa ikalamba iya bantu abaleitalusha ku bantu bambi ilekulilako lubilo lubilo. Abantu balefwaya ukuikalila fye kabili tabalefwaya bambi ukwishiba ifyo baleikala. Kwaba abatontonkanya ukuti iyi mikalile ilelenga bantu mu bwikashi ukukwata amafya ya nkuntu bwangu, ukukungumana umutima bwangu, kabili ku bantu bekala ifi calyanguka ukufwaya ukuipaya.
Ilyo ba Dokota Daniel Goleman balandile pali iyi mibele, batile: “Ukuitalusha ku bantu, e kutila, ukukanafwaya abantu bambi ukwishiba ifyo tuletontonkanya nelyo ukukanafwaya ukuipalamika kuli bambi, kulalenga abantu ukulwala no kufwa bwangu.” Magazini ya Science yatile ukuitalusha ku bantu ‘kuti kwalenga imfwa nga filya fine ukupeepa fwaka, ukubutukisha kwa mulopa, ukufula kwa mafuta, ukwina kwacilamo, no kukanatukusha umubili kwingalenga imfwa.’
Kanshi kwaba imilandu yalekanalekana tukabila bambi. Te kuti tuitalushe umupwilapo ku bantu bambi. E ico ni shani ubwafya bwa kuitalusha ku bantu bwingapwishishiwa? Cinshi calenga ubumi bwa bantu abengi ukucindama? Icipande cikonkelepo calaasuka ayo mepusho.
[Amashiwi pe bula 3]
“Mupepi fye na fyonse ifyo tucita ne fyo tufwaisha fyashintilila pa bantunse bambi.”—Albert Einstein