Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Kuti Nacita Shani na Kapaatulula?

Rebecca asosa ukuti: “Nkashi nandi mwaice pali ine ku myaka ibili kabili e upooswako amano eka. . . . Ulu lufyengo sana.”a

ULACILAMO ukuyumfwa uwalekeleshiwa nga ndume yobe nelyo inkashi alepooswako sana mano. Kabili nga pa ng’anda paliba umwana munobe uwalamuka, uulepita mu mafya yakalamba, nelyo uwatemwa ifyatemwa abafyashi bobe nelyo uwakwata imibele bakwatako, pambi ulashomboka pa kuti upoosweko fye amano! Nga watontonkanyapo sana, pambi e lyo ubukali bucililako.b

Nangu cibe fyo, Baibolo isoka ukuti: “Tutumeni, kabili mwibembuka; isosheni mu mitima yenu pa ca kusendamapo cenu, no kutalala.” (Ilumbo 4:4) Lintu ukalifiwe, kuti wasosa nelyo ukucita icintu ico ungesayumfwilapo ubulanda ku ntanshi. Ibukisha fintu Kaini akalifiwe pa kwampana kusuma uko munyina, Abele, aipakishe na Lesa. Lesa amusokele ukuti: “Pa mwinshi palaalililo lubembu; kabili ukufuluka kwakwe kuti kwalola kuli iwe, kabili iwe ukalamuteka.” (Ukutendeka 4:3-16) Kaini afililwe ukulama ukuyumfwa kwakwe, ne cafuminemo cali icabipa!

Ca cine, tauli mupepi no kusanguka inkomi nga Kaini. Nangu cibe fyo, akapaatulula kuti kabalamuna ukuyumfwa kwabipa ne nkuntu. Na muli fyo kuti pa mwinshi obe palaalilila masanso! Bushe masanso nshi yamo? Kabili ni shani fintu wingalama imibele yi?

Lama Ululimo Lobe!

Ilyo Beth aali ne myaka 13, aleyumfwa ukuti abafyashi bakwe balesenamina munyina no kuti wena alesungwa mu nshila ishabamo umulinganya. Ebukisha ukuti: “Ine na Bamayo twalesasukilana sana, lelo ici tacapwishishishe icili conse. Nshaleumfwa ku fyo balesosa, na bo tabaleumfwa ku fyo nalesosa, e ico tapali icalepwishishiwa iyo.” Napamo na iwe walisanga ukuti ukusasuka kulenga fye imibele yabipa ukubipilako. Abena Efese 4:31 basosa ukuti: “Icilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto, fumyeni pali imwe pamo no mufulo onse.”

Taulekabila ukusasuka pa kuti ifyo ulesosa fyumfwike. Ukulanda mu kutekanya kulabombapo bwino. Amapinda 25:15 yatila: “Ku kutekanya uwa bukali anashiwa, no lulimi ulwanaka lutobe fupa.” E co abafyashi bobe nga balemoneka ukuba na kapaatulula, wibasasukila no kubapeela imilandu. Lolela inshita yalinga, no kulanda na bo mu kutekanya kabili mu mucinshi.—Linganyako Amapinda 15:23.

Nga ca kuti watonta pa filubo fya bafyashi bobe nelyo ukubaseebanya pa “kukanaba” abamulinganya, cikalenga beumfwa nelyo bakatendeke ukuilungamika. Mu cifulo ca ico tonta pa fyo incitilo shabo shikwambukila. (Ku ca kumwenako, kuti pambi wasosa kuli bene ukuti: ‘Cilankalipa icine cine nga mwansuula.’) Napamo cikabalenga ukukulangulukilako. Na kabili, ‘ube uwayanguka ku kuumfwa.’ (Yakobo 1:19) Kuti pambi cabe fyo abafyashi bobe nabakwata imilandu yalinga iya kupooselako amano sana ku mwana munobe. Napamo akwete amafya ayo tawishibe.

Lelo ni shani nga ca kuti ilingi ulakalipa no kusosa icisosesose ilyo ukalipe? Amapinda 25:28 yalinganya “umuntu uushaba no kukaanyo mutima” nga pa mushi “apashabe linga”; kuti acimfiwa no kutuninkishiwa kwakwe ukushapwililika. Lubali lumbi, ukulama ukuyumfwa kobe kulangisha amaka yene yene! (Amapinda 16:32) Lyene, mulandu nshi te kuti ulolele ukusosa ifyo uleyumfwa ukufikila ilyo wabweshamo mutima, napamo ukulolela ukufikila ubushiku bwakonkapo? Kuti caba ica kwaafwa ukufumapo, pambi ukwendaukako nelyo ukutukushako mubili. (Amapinda 17:14) Ukupitila mu kulama imilomo yobe, kuti wasengauka ukusosa ifintu fikalifya nelyo ifya buwelewele.—Amapinda 10:19; 13:3; 17:27.

Ukukanaumfwila kwa Mu bumfisolo

Iciteyo na cimbi ica kusengauka caba kukanaba ne cumfwila. Marie uuli ne myaka 16 amwene ukuti umwaice wakwe umwaume talekandwa nga apumfyanya isambililo lya Baibolo ilya lupwa. Ukukalifiwa ne co calemoneka nga kapaatulula, “afwitile” isambililo aleka no kwasukapo. Bushe walitalabomfyapo imisuula nelyo ukupingulapo ukukanaikatana na bo lintu wayumfwile ukuti tawalesungwa mu mulinganya?

Nge fyo cili, ishiba ukuti imisuula ya mu bumfisolo iya musango yo yalipusana ne funde lya mu Baibolo ilya kucindika no kunakila abafyashi bobe. (Abena Efese 6:1, 2) Mu kulundapo, ukukanaba ne cumfwila kulonaula ukwampana kobe na bafyashi bobe. Caliwama ukulanda pa mafya yobe na bafyashi bobe. Amapinda 24:26 yalangilila ukuti “uwasuke cashikimana” alacindikwa. Ilyo Marie alanshenye uyo mulandu na banyina, balyumfwene, ne fintu fyatendeke ukuwaminako.

Ubusanso bwa Kuipaatula

Inshila na imbi iyabipa iya fya kucita na kapaatulula yaba ukuipaatula ku lupwa lobe nelyo ukufwaya abashasumina ukukupoosako amano. Ici e cacitike kuli Cassandra: “Naliipaatwile ku lupwa lwandi no kupalama ku fibusa fya ku calo ifyo napangile ku sukulu. Nakwete fye ne fibusa abaume, kabili abafyashi bandi tabaishibe. Lyene nalipopomenwe kabili nakwete kampingu walencusha pa mulandu wa fyo nalishibe ukuti nshalecita icalungama. Nalefwaya ukufuma muli iyi mibele, lelo nshakwete inshila ya kwebelamo abafyashi bandi.”

Mwaliba ubusanso mu kuipaatula ku lupwa lobe na ku basumina banobe—na kucilisha ilyo ukalipe no kukanatontonkanya bwino. Amapinda 18:1 yasoka ukuti: “Uwanunuka afwayo mwa kufwailo lubuli, apaataukila amano yonse.” Nga ca kuti calikukosela ukutununuka abafyashi bobe pali iyi nshita, fwaya cibusa wa Bwina Kristu ngo walondololwa pa Amapinda 17:17: “Icibusa citemwa mu nshita yonse, kabili munyina afyalilwo kumanama.” Ilingi “icibusa ca cine” ica musango yu cisangwa ukwabula ubwafya pa ba mu cilonganino abakosoka.

Cassandra asangile “icibusa ca cine” mu nshita alecikabila: “Ilyo kangalila wa muputule [umutumikishi enda] atandalile icilonganino cesu, abafyashi bandi bankoseleshe ukubomba nankwe. Bena na bakashi babo baali abaicefya nga nshi, kabili balimpooseleko amano icine cine. Nalilandile na bo icine cine. Nshayumfwile ifyo kuti banengulula. Baishibe ukuti ukukushiwa ngo Mwina Kristu takupilibula ukuti walipwililika.” Ukukoselesha kwabo no kupanda mano ukwabamo ukukosoka e fyo fye Cassandra alekabila!—Amapinda 13:20.

Ubusanso bwa Kalumwa

Amapinda 27:4 yasoka ukuti: “Icipyu ca bunkalwe, ubukali bwaba nge lyeshi; lelo ni ani uwingashipikisha ku kalumwa?” Akalumwa ku mwana uwasenaminwa kalitunka abacaice bamo ukucita ifintu mu kususwa. Mu citabo ca Siblings Without Rivalry, icalembelwe na Adele Faber na Elaine Mazlish, umwanakashi umo asumina ukuti: “Ilyo nali umwaice, nakwete umushishi waswaluluka, uunono, uwakashika kabili nkashi nandi akwete umushishi uusuma, uwalepa, uwalefika fye na pa musana. Batata balemulumbanya pe pa mushishi wakwe. Bushiku bumo ilyo aali nasendama, nabulile shisala wa bamayo uwa kuputwilako insalu, no kwenda mu mutalalila ukuya ku busanshi bwakwe no kumubeya umushishi uwingi ukulingana na po ningapesha.”

Lyene, te ca kupapa, ukuti akalumwa kalondololwa mu Baibolo ngo ‘mulimo wa bumubili’ umo uwabipa. (Abena Galatia 5:19-21; Abena Roma 1:28-32) Nangu cibe fyo, ‘ukufuluka ubufuba [akalumwa, NW]’ kwaba muli ifwe bonse. (Yakobo 4:5) E co nga waisanga ulepanga ukuti umwana munobe akandwe, ukumubifisha ishina, nelyo mu nshila imo ukumubwesha apo afwile ukuba, akalumwa kuti ‘kalaalilila pa mwinshi,’ ukwesha ukukuteka!

Cinshi ufwile ukucita nga ca kuti mu mutima obe muli ukuyumfwa kwabipa ukwa musango yu? Pa kubala, esha ukupepa kuli Lesa ukuti akupeele umupashi wakwe. Abena Galatia 5:16 basosa ukuti: “Endeleni mu Mupashi; e lyo tamwakafishepo ulunkumbwa lwa mubili.” (Linganyako Tito 3:3-5.) Na kabili kuti cakwaafwa ukutontonkanya pa fyo uyumfwa cine cine pa mwana munobe. Bushe kuti wasosa cine cine ukuti tawamutemwako— te mulandu no kukalifiwa? Cisuma, Amalembo yatweba ukuti “ukutemwa takwikatwa kalumwa.” (1 Abena Korinti 13:4) E co witonta pa matontonkanyo yafuupula kabili ayasonkomona akalumwa. Esha ukusekelela pamo nankwe nga alepooswako sana amano ku bafyashi bobe.—Linganyako Abena Roma 12:15.

Ukulanshanya na bafyashi bobe kuti kwaba ukwa kwaafwa. Nga ca kuti bashininwa ukuti ulekabilwa ukupooswako sana amano, ici cikakwaafwa apakalamba mu kucimfya akalumwa wakwatila abana banobe. Lelo nga ca kuti ifintu tafilewaminako pa ng’anda na kapaatulula katwalilila? Wikalipa, wisasukila abafyashi bobe, nelyo ukubapondokela. Esha ukusungilila imibele ya kwaafwa kabili iya cumfwila. Nga cilekabilwa, fwaya ubwafwilisho ku bakosoka mu cilonganino ca Bwina Kristu. Ukucila pali fyonse, palama kuli Yehova Lesa mwi pepo. Ibukisha amashiwi ya kwa kemba wa malumbo: “Ilyo tata na mayo bandekelesha, e lyo Yehova ambuula.”—Ilumbo 27:10.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 19]

Ukulondolola ukuti ulayumfwa uwasuulwa kuti pambi kwapikulula ubwafya