Ifyo Mwingabomba ne Nkulo Yaisulamo Ifyebo

TUFWILE ukusumina icishinka ca kuti kuli imbali ishingi isha nkulo ya fyebo isha ba 1990 ishikatwalilila ukutusakamika. Shimo isha shene tatwingacitapo fye nangu cimo. Lubali lumbi, kuliko inshila ishingi twingacefeshamo ukusakamikwa kwa musango uyo, nelyo fye ukukupwisha. Kanshi kuti twasoso kuti ukutunguluka mu nkulo ya fyebo mulimo wayafya lelo uwa kulambula.

Bakapokelela Kabili Bakapeela wa Fyebo

Nampo nga e fyo tuimona nelyo iyo, bonse tuli bakapokelela wa fyebo ukufika ku cipimo cimo ukupulinkana ubumi bwesu bonse. Nangu ni fyo, bongobongo wesu, alapokelela no kubomfya ifyebo mu nshila shalekanalekana. Inshila imo isanshamo amaka ya kusungusha aya bongobongo aya kupanga ifyebo ukwabula no kuti twishibe nangu cimo fwe bene.

Inshila imbi isanshamo ukupange fyebo lintu twishibe pamo nga lintu tulelanshanya. Pali uyu musango wa kupangwa kwa fyebo—ifwe nga bakapokelela kabili bakapeela tulakwatapo amaka apakalamba nga nshi. Nga kulanshanya kwa pa milandu ishakatama, Baibolo ilasoka pa lwa ‘bashili fye banamwelepete, lelo aba mulomo kabili abakwakwa, abalande ifyo bashifwile ukulanda.’ (1 Timote 5:13) Mu mashiwi yambi, cenjeleni ku kupoosa inshita iishaikulila ukulalanda pa fyebo fya fye nelyo fye ifya kucena. Mwiba ngo muntu uwaikalila fye ulwambo. Inshita yaumo mutengo kuti yaonaulwa, kabili ici kuti calenga ifwe na bambi ukusakamikwa. Kuti pambi mwapusa amashuko ya kumfwikisha no kwananya ifyebo fya kukulilila mu cine cine kabili ifyakatama ku kupusunsuka muli ci calo ca mafya.

Ifyebo tunonka ukupitila mu kubelenga filapangwa ilyo twishibe, muli fyo e fikokweshapo. Ukuilishanya kwabamo isakamika ukwa kuti, “Ifya kubelenga nafimfulila!” kulomfwika fye lyonse. Bushe mulayumfwo kuti ifya kubelenga nafimufulila nga nshi kabili inshita ya kufibelenga inono nga nshi? Pa mulandu ne mibelengele yakokomoka, ukulamuka no busuma bwa kubelenga ilingi line filalufiwa muli ino nkulo ya fyebo fyayangufyanya. Abengi balasuminisha ukutamba televishoni ukubasendela inshita yabo iikalamba. Nalyo line, ifyebo fyalembwa ficili e nshila ibomba bwino nga nshi iya kucincimushishamo ukwelenganya no kupishishamo ifyebo, amatontonkanyo, ne mfundo.

Ni shani twingabomba bwino ilyo ifya kubelenga fishaifulila filetucebusha kabili filecimfyanya na televishoni, ifyangalo fya pa kompyuta, no kukokoloka kumbi? Icasuko kusoobolamo ifintu bwino. Ukusoobolamo, ukulekanya nelyo ukwishiba ificindamishe, ifyo tulekabila ukumfwa, ukutamba, ukusosa, nelyo ukubelenga pambi kuti kwaceefyako ukusakamikwa ukwingi pa lwa fyebo. Ukusoobolamo kwafikapo kuti kwacitwa pa fiputulwa fibili.

Bushe Tulakabila Ifyebo Fyafule fyo Ifya Fye?

Ukukutuluka kwa fyo tukabila kulafulunganishiwa ne fyo bambi batontonkanya ukuti e fyo tukabila nelyo ifyo imicenjelo ya mulabasa iya kusabankanishishamo ubukwebo itulenga ukusumina ukuti tulefikabila. Pa kucimfya ifi fyebo fya kupelenganya nga nshi, bomfyeni ili funde lyakatama ilya kuti: Angusheni ifyebo! Richard S. Wurman alanda ukuti: “Ukucefyanyako ifyebo mwatemwa ukumfwa ukushako fye ifyacindama ku bumi bwenu e nkaama yaba ku kubombela pa fyebo . . . Ndecetekela ukusosa ukuti nga wakwata ifya kusalapo ifyafulilako, e lyo ukacililako ukucitapo ifituntulu kabili e lyo ukaipakisha ubuntungwa bwafulilako, bufi ubwine bwine. Ukucila, cimoneka ukuti ifya kusalapo ifingi filenga ukusakamikwa ukwingi.”

E co ukukuma ku kubelenga nelyo ukutamba televishoni, cisuma ukubebeta ifibelesho fyenu. Ipusheni mwe bene ukuti: ‘Bushe ici nacicindama ku ncito yandi nelyo ku bumi bwandi? Bushe mu cine cine ndekabila ukwishiba fyonse ifya fye no lwambo lonse pa lwa bantu abalumbuka kabili abamonwa nga bayemba mu calo? Bushe ubumi bwandi bukaaluka shani nga ca kuti nshitambile uyu programu wa pa televishoni, nga nshibelengele ici citabo nelyo magazini, nelyo nga nshipoosele inshita ishaikulila ku kubelenga inyunshipepala?’ Bamo balipituluka mu bwingi bwa fyo babelenga na fintu batamba pa televishoni kabili balicefyanyako fimo ifyaiswile imintontonkanya yabo na mayanda yabo. Ku ca kumwenako, balipingulapo ukushita fye inyunshipepala imo cila bushiku. Na kuba, inyunshipepala ishingi shilanda pa malyashi yakalamba yamo yene. Bambi mu kulungatika balyeba ababatumina amakalata ukukanatuma bakalata bashakwata fyebo fine fine.

Ukwangusha ubumi no kukanabupikaanya kwalikoseleshiwe no muntu wakulisha uwabalile abako uwa mweo, Yesu Kristu. (Mateo 6:25-34) Ukwangusha ifintu kwalitashiwa kabili kwalisefiwa mu fikulilo ifingi ifya ku Asia kabili kwalitashiwa fye na ku bengi aba mu fikulilo fya ku Masamba nge nshila yasumbuka iya kwikalilamo. Kalemba Duane Elgin atile: “Ukwangusha imikalile kufumamo ukwikala ubumi bwa mifwaile no kwikala ukwabula ukupumfyanishiwa kushalinga.”

Nomba, apo namwishiba ifyebo mwingomfwako ifyo mwacindamika ukulingana no kukabila kwenu, e fyo mucite na ku fyo mwatemwa, pantu ifyo mwatemwa e maka yacincisha umuntu ukusambilila. Ubwafya bulipo, nangu ni fyo, bwa kwishiba ubupusano pa kati ka fintu mwatemwisha mu cine cine ne fintu pambi mwingatontonkanya ukuti kuti mwafitemwa pa kuti musekeshe bambi—nakalimo abo mubomba na bo. Lelo nga mwingatantika ifya kubelenga fyenu ne fyo mutamba pa TV nelyo ifyo mucita pa kompyuta pamo fye nga fintu mwingatantika umulimo onse umbi, mukasanga ukuti ukuficitila pa mulandu wa kufitemwa mu cine cine kuti kwalenga ubumi ukuwama, ubwabula ukusakamikwa kushalinga.

E co, ni shani fintu mwingabomba ne sakamika lya fyebo? Pambi tamwakabale amulifumyapo umupwilapo, lelo ukukonka ifya kutungulula finono twalondolola kuti kwaafwa apakalamba. Angusheni ifyebo, kabili lekanyeni ifyebo ukulingana no kukabila kwa pa lwenu ne fyo mwatemwisha. Inshita ileisa lintu amafya ya mu bumi yonse, ukusanshako ne sakamika lya fyebo, fikaba fintu fyapita, lelo pali ndakai, mwikatamika sana ifya kupangapanga fya kusungusha ifya muno nshiku. Fimoneni nge fibombelo fya ku mwaafwa mu mikalile. Mwiba abasha ba fiko nelyo ukufitiina. Muli fyo, ifyebo fyakatama fikamukuulilila, ukumukoselesha, no kumunonsha, ukwabula ukumusakamika.

[Akabokoshi pe bula 21]

Esheni Ukulinganya Ifintu

“Isalisheni imilabasa ya televishoni imo imo, . . . no kubomfya indalama shali no kulalipilwapo cila mweshi ku kushitamo icitabo cimo icisuma nelyo ifyafulilako. Amabuuku yalipusanako na televishoni: Kuti yabelengwa mu muteekatima, yalasenda kabelenga mu lyashi, yalacincimusha, yalenga umo ukulingulula, kabili yalacincisha ukutontonkanya.”

Icitabo ca Data Smog—Surviving the Information Glut, cisosa ukuti, “Na kabili kuti mwalanguluka ukwimika icipimo ca maawala ya kubomfya kompyuta cila mulungu ico mushifwile kucishapo, nelyo ukweshako ukulinganya inshita ipooswa pa kompyuta ne nshita ya kubelenga ifitabo.”

[Akabokoshi pe bula 22]

Beni Bashikulu, Te Basha

Data Smog—Surviving the Information Glut, yatila “Shimyeni televishoni. Takwaba inshila yacilapo kwangufyanya iya kushikatalikilamo imibele ya bumi bwenu, umutende wa nga’nda yenu, ne fyo mutontonkanyapo iingacila pa kushimya televishoni iituletela ukusonga kushaifulila mu bumi bwesu. Amamilioni ya bena Amerika balikumanya umutalalila ne nkosho ifiisako ukupitila mu KUSHIMYA TV, ukusanshako na maawala yashaifulila bakwete pali nomba aya nshita ya pa lwabo iyo bengabomfya ukucitilamo ifintu bashali na nshita ya kucita ku numa.”

[Akabokoshi pe bula 22]

Cenjeleni na Internet

Bacisenene babomfya Internet ku kusupila ukwampana kwa bwamba ukwapaasuka no kwesha ukufwaya aba kwampana na bo abengaitemenwa nelyo abaiikalile fye. Bambi babomfya Internet ku kulundulula imilimo ya pa lwabo. Abasangu na bo balatandanya impito sha kumfwaninamo isha pali kompyuta ku kulembeleka abashabelesha.

Cilakabila ukucenjela sana pa kubomfya Internet, kabili abafyashi mu cine cine bafwile ukusopa sana abana babo abo pambi baleibomfya. Ca cine ukuti mulasangwa intulo sha kwafwa ishingi, pamo nga balaibrare, ifitabo, na malyashi. Ku ca kumwenako, Watchtower Society nomba line yasabankenye Web site wabo (http://www.watchtower.org), uupeela ifyebo fya cishinka pa lwa Nte sha kwa Yehova. Nalyo line, umo alingile ukwishibo kuti muli Internet mwalibamo kusonga kumo ukwa busanso nga nshi, ukusanshako ifikope filangisha ubwamba no busangu.

Umwina Kristu afwile ukwibukila ukufunda kwa kwa Paulo ukwa kuti: “E ico ndesosa no kushimikila muli Shikulu, nati, mwilaenda ifyo Abena fyalo benda mu buwelewele bwa mitima yabo, . . . abo pa kuba abakunkuma baipeela kuli bucilende, ku kubomba no lunkumbwa ukukowela konse. Lelo imwe te ifyo mwasambilile Kristu.” (Abena Efese 4:17-20) Kabili ati, “Lelo ubulalelale no kukowela konse, nangu lunkumbwa, mwileka filumbulwe muli imwe, ifyo kwayana ku bashila; awe, ne lyashi lya nsoni, nangu lya buwelewele, nangu lya kwalikana—ifintu ifishayamo; kano ukutootela kwena.” (Abena Efese 5:3, 4) Tufwile ukwibukisha ukuti impito sha kumfwaninamo isha pali bakompyuta ishingi shapangwa na bantu bafwaya bucisenene nelyo ukubulwa ubufumacumi. Kabili impito sha pali bakompyuta ishingi isho pambi shishili sha bucisenene nelyo ishabulwa ubufumacumi, pamo nge shilangisha ababwabwata fye ifya kubwabwata, shonaula fye nshita. Ku fya musango yo fyonse talukeniko!