Impendwa ya Kupapusha iya Balwele ba AIDS!
KU ULEMBA LOLENI! MU SOUTH AFRICA
UMUKASHANA wa myaka 12 uwe shina lya Thembeka ekala mu mushi wabela ku kapinda ka ku kulyo aka Afrika. Abafyashi bakwe bafwile ku bulwele bwa AIDS, kabili ashele no mulimo wa kusunga inkashi mbiye shitatu ishili ne myaka 10, 6, na 4. Kalemba wa lyashi atile: “Aba bakashana bapiina sana kabili imikalile yabo yashintilila pa cikuuku ca bena mupalamano ababapelako . . . umukate, no tufyumbu.” Icikope ca aba bana ba nshiwa icali pe bula lya kubalilapo ilya nyunshipepala ya ku South Africa iyacitile lipoti pa Kukumana kwa pa Kati ka Fyalo ukwa kulanshanya pali AIDS ukwalenga 13 ukwaliko mu July 2000 mu musumba wa Durban, ku South Africa.
Ifilecitikila Thembeka ne nkashi mbiye e ficitikila na mamilioni ya bana abafwilwa abafyashi babo ku bulwele bwa AIDS. Abasangilwe ku kukumana balandile pa fya kucita no bulwele bulelunduluka ubwa AIDS, pamo ngo kusambilisha abantu pa fya kucilikila AIDS pa kubomfya amakondomu; ukubomfya inshila sha kundapilamo AIDS ishanako mutengo, ishabako pali lelo; no kukwate ndalama shafulilako isha kubomfya mu kupanga imiti ya kucilikila ubulwele bwa AIDS. Na kabili balanshenye pa cilenga sana ukuti abanakashi, maka maka abakashana, baleambula AIDS.
Ica bulanda ca kuti abaume abasumino ukuti ukulaala na nacisungu kuti kwaposha amalwele yambukila mu bulalelale bafwaya abana bafwilwa abafyashi babo kuli AIDS. Kabili, abaume abengi tabafwaya ukuupa umukashana kano babala bafyala nankwe umwana. E co ukubomfya kondomu kumonwa nge cicilikila icupo no kufyala bana.
Ku ca bulanda, abakashana abengi tabaishibapo nangu fimo pa bulwele bwa AIDS. Nyushipepala ya Sowetan iya ku South Africa yalandile pali lipoti yalembelwe ilyo kwali ukukumana kwa kabungwe ka United Nations Children’s Fund (UNICEF), iyatile: “Ukufwailisha kwacitilwe na ba Unicef kulangilila ukuti amapesenti 51 aya bakashana ba mu South Africa abali pa kati ka myaka 15 na 19 tabaishiba ukuti umuntu uulemoneka no bumi busuma kuti akwata HIV no kubambukisha.”
Icintu cimbi icilenga ukuti ubulwele bwa AIDS bwanane kupatikisha abanakashi ukulaala nabo. Ranjeni Munusamy, uwasangilwe kuli kulya kukumana acitile lipoti muli Sunday Times iya ku Johannesburg mu South Africa ukuti: “Icilenga sana ukuti cafye ukucilikila HIV lukakaala ku banakashi, inshila yabipisha iyo abaume balangilamo amaka yabo. Ukulaala no mwanakashi ukwa ku mupatikisha, ukulaalana kwa pa lupwa, ukupuma umukashi no kucenda abanakashi, filangilila ukuti ilingi abanakashi bapatikishiwa fye ukulaala nabo, icingalenga ukuti bambule HIV.”
Ifipendo ifyo balandilepo pali uku kukumana fyali ifya kutiinya, nga fintu umukululo uli muli cino cipande ulelangilila. Abacaice nalimo 7,000 no tunya 1,000 balambula akashishi ka HIV cila bushiku. Mu 1999, bakafundisha abalefunda abacaice nalimo 860,000 ku kapinda ka ku kulyo aka Sahara mu Afrika balifwile ku bulwele bwa AIDS.
Ukulingana no kufwailisha ukwasabankanishiwe na Medical Research Council iya ku South Africa, abantu 4,200,000 mu South Africa, e kuti amapesenti 10 aya bekashi ba cilya calo, balikwata HIV. Mu fyalo fyapalamina ne calo ca South Africa mwena ifintu fyalibipisha. Inyunshipepala ya The Natal Witness yacitile lipoti pa kutunga ukwacitilwe na ba U.S. Census Bureau ukwa kuti: “Impendwa ya bantu ikatendeka ukucepa mu fyalo fimo ifya ku Afrika ifyakwata abalwele ba Aids abengi ilyo amamilioni bakatendeka ukufwa kuli ubu bulwele, kabili ilyo papita imyaka 10, imyaka abantu bengenekela ukwikala abomi ikacepa ukufika kuli 30.”
Icikuko ca AIDS cipeela ubushininkisho na bumbi ubwa kuti abantunse baleikala mu “nshita ishayafya” isho Baibolo yasobele ukuti shikabako “mu nshiku sha kulekelesha.” (2 Timote 3:1-5) Abatemwa Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, benekela inshila yapwililika iikapwisha AIDS umupwilapo na mafya yambi ayacusha abantunse. Nomba line, Ubufumu bwa kwa Lesa bukatendeka ukwangalila imilandu yonse iya mwi sonde. Mu calo cipya ica bulungami, ubupiina no lufyengo fikapwa. (Amalumbo 72:12-14; 2 Petro 3:13) Lelo, abekashi ba mwi sonde bakakwata ubumi bwapwililika na kabili, kabili takuli uukatila: “Nindwala.”—Esaya 33:24.
[Amashiwi pe bula 14]
Mwi sonde lyonse mwaba abana nalimo 13,000,000 abo abafyashi babo bafwa kuli AIDS
[Charti na Mapu pe bula 15]
(Nga mulefwaya ukumona icikope na charti, moneni muli magazini)
IMPENDWA YA BAKALAMBA (PA KATI KA MYAKA 15 ukufika ku 49) ABALWELE HIV/AIDS PA MPELA YA 1999
Ku North America bali 890,000
Ku Caribbean bali 350,000
Ku Latin America bali 1,200,000
Ku Masamba ya Bulaya bali 520,000
Ku Kapinda ka ku kuso aka Afrika
na ku Middle East bali 210,000
Ku Kabanga ka Bulaya na mu fyalo
fyabela pa kati ka Bulaya bali 410,000
Ku fyalo fyabela ku Kapinda ka ku
kulyo na pa kati ka Kapinda ka ku
kulyo na kabanga ka Asia bali 5,400,000
Ku Kabanga ka Asia na ku Pacific bali 530,000
Ku Australia na ku New Zealand bali 15,000
Ku Kapinda ka ku kulyo aka Sahara
mu Afrika bali 23,400,000
[Abatusuminishe]
Ukwafumine ifyebo: UNAIDS
[Icikope pe bula 15]
(Nga mulefwaya ukumona charti na mapu, moneni muli magazini)
AMAPESENTI YA BAKALAMBA (PA KATI KA MYAKA 15 ukufika ku 49) ABALWELE HIV/AIDS MU FYALO 16 IFYA MU AFRIKA PA MPELA YA 1999
1 Ku Botswana 35.8%
2 Ku Swaziland 25.2
3 Ku Zimbabwe 25.0
4 Ku Lesotho 23.5
5 Ku Zambia 20.0
6 Ku South Africa 20.0
7 Ku Namibia 19.5
8 Ku Malawi 16.0
9 Ku Kenya 14.0
10 Ku C.A.R. 14.0
11 Ku Mozambique 13.2
12 Ku Djibouti 11.7
13 Ku Burundi 11.3
14 Ku Rwanda 11.2
15 Ku Côte d’Ivoire 10.7
16 Ku Ethiopia 10.6
[Abatusuminishe]
Ukwafumine ifyebo: UNAIDS
[Icikope]
Thembeka ne nkashi mbiye
[Abatusuminishe]
Icikope: Brett Eloff