Bushe Post-traumatic Stress Cinshi?

KALE, ilyo balesambilila pa bulwele bwa kufulungana kwa matontonkanyo ubo batila post-traumatic stress disorder (PTSD) balebumona ngo bwalekuma fye abashilika. Pali lelo ifintu ifingi fyalyaluka. Taufwile ukuba umushilika pa kuti bakusange na PTSD. Ufwile fye ukupusuka icintu cabipisha.

Ico cintu cabipisha kuti caba ni nkondo, ukupatikishiwa ukulala na umo, ubusanso bwa pa musebo nelyo fimbi. Icalembwa ukufuma kuli ba National Center for PTSD, mu United States, calondolwele ifi: “Pa kuti umuntu asangwe na PTSD, ninshi alipitako mu cintu cabipisha.” Kabili ici “cifwile kusanshamo ukusanswa nelyo ukufwaya ukusanswa no kucenwa lwa ku MUBILI.”

Jane, uo tulandilepo mu cipande cafumako, atile: “Nalisambilila ukuti umwenso wa kupumikisha ulenga insandensande shimo ukucincimuka nga nshi, kabili shilenga umuntu ukuba uwalola sana ku busanso bonse ubwingesa. Icicitika ilingi ca kuti insandensande shilaba filya fine shaba ilyo ubusanso bwapita, lelo ku bakwata PTSD, shilatwalilila ukucincimuka.” Icintu cacitike kale, lelo cali kwati umwenso pa fyacitike walemoneka ukutwalilila ukuba mu muntontokanya wa kwa Jane, ngo muntu usonkela ing’anda uwakaana ukufumamo ilyo umwine amutamfyamo.

Nga ca kuti mwalipusukapo ubusanso kabili mulepita mu fintu fyapala ifyo twalandapo, calicindama ukwishiba ukuti te imwe mweka mulecula. Mu citabo kalemba Linda E. Ledray alembele umo alandile pa kupatikisha abakashi ukulala na bo, alondololwele ukuti ukuba na PTSD “kwankulako kusuma ukumoneka mu bantu abatuntulu abapita mu fintu fya kutiinya umo tabali na maka ya kulama ifyalecitika.”

Lelo, ukutila PTSD yaliba fye bwino tacilolele mu kuti onse uwapusuka akayofi akaikwata. Ledray atila: “Mu kubebeta kwacitilwe mu 1992 basangile ukuti, umulungu umo pa numa ya kucendwa, amapesenti 94 pa bapuswike ababebetwe balikwete ifishibilo fya PTSD kabili pa numa ya milungu 12 amapesenti 47 bali no bwafya bumo bwine. Amapesenti 50 aya banakashi abali pa kukumana kwa Sexual Assault Resource Service mu Minneapolis mu 1993 balikwete ifishibilo fya PTSD ilyo papitile umwaka umo pa numa ya kucendwa.”

Ifipendo fya musango yo filanga ukuti PTSD yaliseeka sana ukucila ifyo abantu abengi baishiba. Kabili abantu ba misango yonse baleculako, ilyo kwacitika amasanso ayengi ayalekanalekana. Bakalemba babili Alexander C. McFarlane na Lars Weisaeth batila: “Ukubebeta kwa nomba line kulanga ukuti amasanso yalacitikila abekala calo nelyo kushili inkondo, na ku bashilika na bantu abacula mu nkondo, no kuti abengi abapusuka ifintu fya musango yo balakwata PTSD.” Nangu fye inshila ya kundapilamo nelyo ubulwele bwa mutima fyalenga bamo ukukwata PTSD.

Bakalemba babili tulandilepo pa muulu balondolola no kuti “PTSD bwaba bulwele bwaseeka sana.” Kabili batila: “Ukufwailisha kwa bena Amerika bacaice 1,245 kwalangile ukuti amapesenti 23 balicenwapo nelyo ukucendwa, no kumonako fye uko bambi balecenwa. Umo pa baice basano abamona no kucula ku fintu fya musango yo alakwata PTSD. Ici cilanga ukuti abacaice nalimo 1,007,000 aba mu United States balacula kuli PTSD.”

Nga ca kuti ifipendo nafilungama, ninshi kwaliba abaice abengi abacula kuli ici mu calo fye cimo! Cinshi cingacitwa ku kwafwa abantu ba musango yo, na bambi iminshipendwa abalecula mu calo conse?

Cinshi Cingacitwa?

Nga mulemona kwati imwe nelyo umuntu mwaishiba kuti akwata PTSD, imitubululo yakonkapo kuti yamwafwa.

Bombesheni ukutwalila ukucita ifya ku mupashi. Jane alondolola ukuti: “Nalesangwa lyonse ku kulongana pa Ng’anda ya Bufumu iyabela ku mwesu. Nangu fye ilyo nalefilwa ukupoosa amano ku fyo balelanda, nalishibe ukuti kulya e ko Yehova Lesa alefwaya ukuti mbe. Aba mu cilonganino balintemenwe nga nshi kabili balenkoselesha, kabili filya bantemenwe ne fyo balensakamana fyalingafwile nga nshi inshita yonse ilyo nalecula.” Jane na kabili atila: “Na kabili calingafwile ilyo nalebelenga amalumbo. Cali kwati abalepepa abalembwa mu malumbo balelanda ifyo naleumfwa. Nga nafilwa ukulanda ifyo ndefwaya ukulanda mwi pepo, naleti fye ‘Amene.’”

Mwishingashinga ukukoselesha uulecula. Nga ca kuti pali uo mwatemwa ulecula ilyo aibukisha icintu cabipa icamucitikile, ishibeni ukuti tacililemo ukusakamikwa nelyo ukufwaya fye ukwafya. Pa mulandu wa kupelelwa, amasakamika, ne cipyu, nalimo te kuti acite nge fyo mwingafwaya ilyo muleesha ukumwafwa. Lelo mwinenuka! Nge fyo Baibolo itila, “icibusa citemwa mu nshita yonse, kabili munyina afyalilwo kumanama.”—Amapinda 17:17.

Uulecula afwile ukwishiba no kutaluka ku misango yalubana iya kushipikishishamo iingamuletela amafya na yambi. Ici cisanshamo ukubomfya bubi bubi imiti ikola no kunwesha ubwalwa. Nangu ca kuti ubwalwa ne miti ikola kuti fyalenga umuntu ukumfwa kwati apemwinako, ilingi line filalenga ifintu ukubipilako. Ilingi filenga ukuitalusha ku bantu, ukukaana abantu balefwaya ukwafwa, ukufwaya fye ukubomba lyonse, icipyu cabipisha, ukulya sana nelyo ukulya panono sana, ne misango ingalenga umo ukuicena.

Moneni dokota wabelesha. Kuti nalimo mwasanga ukuti uulecula takwete PTSD, lelo nga nakwata, kwaliba inshila shisuma isha kundapilamo.a Nga ca kuti pali abalemwafwa, beni abafumacumi na abo bantu no kulomba ukwafwa ukucimfya imisango yalumbulwa pa muulu

Ibukisheni ukuti ifilonda ilingi e fibalilapo ukupola, lelo abantu abalecula kuli PTSD kuti bacenwa mu nshila ishingi lwa ku mubili, ku muntontonkanya, na ku mupashi. Icipande cikonkelepo calalanda na fimbi ifyo uulelwala na bambi bengafwa mu kundapa kabili ne subilo kuli bonse abacula ku mafya yesa pa numa ya kuponenwa ne cintu cabipa.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 22]

Ifishibilo fya Post-traumatic Stress

Abengi abapusuka ku fyabipisha balacula na kabili ilyo baleibukisha ifyacitike. Ilingi te kuti balame ifi nelyo ukuleka ukufibukisha. Ifingafumamo kuti fyasanshamo ifyakonkapo:

• Ukwibukisha ifyacitike—ukumona kwati cilya cintu cabipa cilecitika na kabili

• Ifiloto fya kutiinya ne fyabipa

• Ukutiina nga kwaba icongo nelyo nga umuntu aisa kuli bene ukwabula ukwenekela ukufuma ku numa

• Ukututuma no kupiba

• Umutima ukukulunkunta, nelyo ukukanapeema bwino

• Ukukanaumfwa bwino nga bacinkulwako ulwa cacitike ilyo bamona, ukumfwa, ukununsha, nelyo ukusonda icintu icabebukisha ulwa cilya cintu

• Ukufulunganishiwa no kutiina—ukumfwa kwati kuti basanswa na kabili

• Ukufilwa ukulama ifyo baleumfwa pantu ukwibukisha cilya kubalenga ukusakamikwa, ukutiina, nelyo ukufulunganishiwa

• Ukukanayangwa ku fintu nelyo ukukanatontonkanya bwino

• Ukufilwa ukupona mu tulo nelyo ukulala

• Ukumanama no kulola lyonse epali kwacitika ubusanso

• Ukupelelwa

• Ukufilwa ukutemwa bambi nelyo ukuba ne nkuntu shaluma

• Ukumona incende baliko kwati ni kumbi kumbi fye nelyo iya kwelenganye fye

• Ukukanasekelela mu fintu ifyo batemenwe kale

• Ukufilwa ukwibukisha ifintu fyacindama ifyacitike pali cilya icintu cabipa

• Ukulaumfwa kwati nabapaatulwa ku fintu fyonse na ku filebacitikila

[Ifikope pe bula 21]

Ifintu fyabipisha ifyalekanalekana kuti fyalenga PTSD