Bushe Ifya Kulya Mulya Fyaba fye Bwino?

BUSHE mulya imiku itatu cila bushiku? Nga e fyo mulya, inshita mukafisha imyaka 70, ninshi mwalilya imiku ukucila pali 75,000. Ku mwina Bulaya, ici kuti capilibula ukulya amani nalimo 10,000, imikate 5,000, imifuko ya fyumbu 100, ing’ombe shitatu, ne mpanga shibili. Bushe uku kulya konse mulimo wayafya? Awe nakalya! Ala tulasansamuka ukumfwa amashiwi ya kuti “ni mwe ndeita mukwai”! Umukalamba we sukulu apo basambilila ifya kwipika atile fye no kuti: “Ifya kulya e fyacindamisha pano calo.”

Ilingi, kuti twatontonkanya ukutila ifya kulya tulya fyaliba fye bwino kabili fya mulyo. Lelo, nga ca kuti fye umuku umo pa miku 75,000 twalya icishili bwino, kuti twalwala icabipisha. Bushe kuti twashininkisha ukutila ifyo tulya fyaliba fye bwino? Muno nshiku, cimoneka kwati abantu abengi balatwishika pali ici. Mu fyalo fimo, abantu balasakamikwa sana ulwa fya kulya balya nampo nga fyaliba fye bwino nelyo iyo. Mulandu nshi?

Ifilenga Amasakamika

Cila mwaka, amalwele yalengwa ne fya kulya yalwalika abantu ba ku Bulaya abengafika nalimo amapesenti 15. Ku ca kumwenako, ku kutendeka kwa ba 1980, amafuta ya kwipikila umwali sumu mu Spain yaipeye abantu nalimo 1,000 kabili yalwalike icabipisha na bambi 20,000. Mu 1999 abantu ba mu Belgium balitiinine ilyo cashimikwe ukuti ifya kulya pamo nga amani, inkoko, cheese, na butter fyalikoweshiwe na sumu baleita ati dioxin. Nomba line fye, abena Britain balitiinine icibi—kabili utwampani twaleshitisha inama twaliseelwe—ilyo ing’ombe shalwele ubulwele bwabipisha. Lyene kwali ubulwele bwa nama ubwa ku mabondo na ku kanwa, ubwalengele ukwipaya no kupoosa ing’ombe, impaanga, inkumba, ne mbushi ishingi nga nshi.

Nangu ca kuti aya mafya yalibipisha, kwaba na fimbi ifisakamika abantu pa fya kulya. Abashita ifya kulya balasakamikwa pa nshila shipya shilebomfiwa nomba mu kulima no kupekanya ifya kulya. Akabungwe ka European Commission kalembele mu 1998 ati: “Inshila shipya pamo ngo kupisha imyengelele mu fya kulya no kwalula ifimenwa shalenga ukukansana ukwingi.” Bushe ishi nshila shipya isha basayansi shaliwamya ifya kulya fyesu nelyo ukufikowesha? Kabili cinshi twingacita ku kucingilila ifya kulya fyesu ku malwele?