Ifilenga Ubunkalwe
IFILENGA ubunkalwe tafyayanguka ukwishiba. Kabili ilingi line te kuti mulande ukuti icilenga ifibusa, amafilimu, nangu inkulilo. Fingi fingalenga ukuti kube ubunkalwe, pamo nge fyakonkapo.
Ukupelelwa. Limo limo abantu balaba abankalwe nga babatitikisha, nga babafyenga, nga bamona ukuti balibapata, nangu nga tabakwete indalama nelyo nga ca kuti ubwikalo bwa-afya sana.
Ibumba lya bantu abakalipe. Nga filya tumona ilyo kuli ifyangalo, abantu abali ibumba balasamwa ukucita conse ico balefwaya. Mulandu nshi? Icitabo ca kuti Social Psychology citila, “ilingi line balaba no bunkalwe ukwabula no kwishiba bwino bwino icilengele.” Icitabo cimbi na co catila, aba musango uyo ni ba cisuminesumine fye kabili “tabamona no kuti ifyo balecita kuti fyabaletelela.”
Ulupato no mufimbila. Kaini e wabalilepo ukwipaya umuntu. (Ukutendeka 4:1-8) Pa mulandu wa mufimbila, Kaini aipeye munyina, nangu ca kuti Lesa alimusokele ukuti alame ubukali bwakwe. Kaini alama ubukali bwakwe Lesa nga alimupaalile. Amashiwi ya mu Baibolo ya cine ayatila: “Ukuli ubufuba no kukansana, e kuli icimfulumfulu, na conse icabipa”!—Yakobo 3:16.
Ubwalwa ne miti ikola. Imiti ikola ilonaula ubumi bwa muntu na matontonkanyo kabili ilenga no bongo ukukanabomba bwino. Ne cifumamo ca kuti umuntu uunwene imiti ikola alaba umunkalwe kabili alaba ne cifukushi sana nga bamulufyanya.
Ifilye ukukanabombela pa milandu. Lukala Milandu 8:11 itila: “Pa mulandu wa kuti takuba ukupingula bwangu umulimo wabipa, e co umutima wa bana ba bantu waiswilamo ukucita ububi.” Ifilye ifishibomba bwino kabili ifyatemwa amafisakanwa kuti fyalenga abantu ukuba abankalwe.
Ukupepa kwa bufi. Ilingi line imipepele ilacita ubunkalwe, ukubikako no bunkalwe bwa kuti icalici lyaimina icalici limbi nangu akalibumba ka fipondo. Lelo uyu mulandu te kuti tupeele ababa mu mipepele inono epela. Ilyo kwali inkondo sha calo conse shibili, ababa mu mipepele iikalamba, Abena Kristu na bashili Bena Kristu, balipayene, ilingi line abalebatuma ni bashimapepo babo. Lesa alipata abacita ifya musango uyu.—Tito 1:16; Ukusokolola 17:5, 6; 18:24.
Pa mulandu wa kuti kwaliba ifintu ifingi ifilenga kube ubunkalwe, bushe umuntu kuti aba uwa mutende icine cine pali lelo? Ee kuti aba, nga fintu twalamona nomba.
[Akabokoshi pe bula 6]
UBUNKALWE BUTENDEKELA MU MUTIMA
Nangu ca kuti kwaliba ifintu ifingi ifingalenga umuntu ukuba umunkalwe, ilingi line butendekela mu mutima. Mu nshila nshi? Yesu Kristu, uwalemona mu mutima wa muntu, atile: “Mu mutima wa bantunse, e mufuma amatontonkanyo yabipa: ubulalelale, ubupuupu, ukwipaya, ubucende, ulunkumbwa, ukucita ifyabipa, ubucenjeshi, ifya nsoni, ilinso lya mufimbila, imiponto, amatutumuko, ubuwelewele.” (Marko 7:21, 22) Tulasongwa ukucita ifi fintu fyalubana nga tuletamba, ukukutika nangu ukutontonkanya pa fyabipa.—Yakobo 1:14, 15.
Lelo, nga tuletontonkanya pa fisuma, pamo nga filya filandilwepo mu cipande icili pe bula 8, tulalwisha no ‘kwipaya’ ulunkumbwa lwabipa no kukusha imibele isuma. (Abena Kolose 3:5; Abena Filipi 4:8) Lyena Lesa akatwafwa ‘ukulenga imitima yesu ukushipa.’—Abena Efese 3:16.
[Akabokoshi pe bula 7]
UBUNKALWE BULAPESHA ABALASHI AMANO
Mulandu nshi mu fyalo fimo mubela sana amalyashi ayengi aya kwipaya abantu ukucila mu fyalo fimbi? Mulandu nshi kwabela inkondo no lukakaala ukutula fye ku kale? Ifipusho ifyo abantu bepusha ifyayafya ukwasuka fingi, lelo ifyasuko fyena finono.
Abafwailisha ifintu bamo batila ubupiina no lufyengo e filenga abantu ukuba abankalwe. Ukulingana ne fyebo fimo, abantu abengi sana abafwa no kuipaya pa mulandu wa bunkalwe bekala mu fyalo ifipiina; no mwafula ubunkalwe ni mu ncende ishabela mupepi na matauni ayakalamba umwikala abapiina. Lelo bushe ca cine ukuti abapiina balaba abankalwe sana ukucila abakankaala? Nelyo bushe ico abapiina bacitila sana ulukakaala mulandu wa kuti ififulo bekalamo tamwaba bakapokola ne filye ifyafikapo bwino bwino? Kwaliba incende shimo pamo nga ku Calcutta, ku India, ukwaba abantu abengi sana bapiina, lelo ukushaba sana ulukakaala.
Bambi na bo batila icalenga abantu ukuba no lukakaala ni co calyanguka abantu ukukwata imfuti. Ukuba kwena, abantu aba lukakaala nga bali ne mfuti balabipilako. Lelo mulandu nshi mu ncende shimo mwabela sana ulukakaala ukucila incende shimbi umo abantu bakwata imfuti? Na pa pene, abalashi tabaishiba icalenga.