Watchtower LAIBRARE YA PA INTANETI
Watchtower
LAIBRARE YA PA INTANETI
Cibemba
  • BAIBOLO
  • IMPAPULO
  • UKULONGANA
  • w90 2/1 amabu. 26-31
  • Nalimona Uko Ulekula mu Southern Africa

Vidio mulefwaya tamuli

Mukwai yafilwa ukutambika

  • Nalimona Uko Ulekula mu Southern Africa
  • Ulupungu lwa kwa Kalinda—1990
  • Utumitwe utunono
  • Ifipalileko
  • Catendeke Mu Kuba na Kayofi
  • Imyaka ya Kubangilila iya Kucita Bupainiya
  • Mu Fyalo Fimbi
  • Amashuko ya pa Bethel
  • Ukwaluka mu Mibele
  • Ukulolenkana No Kupakaswa kwa mu Nshita ya Nkondo
  • Iofesi lya Musambo Ilipya
  • Ukupeelwa Ulubali na Kumbi ukwa Kushimikila
  • Amapaalo no Kwikushiwa
  • Ukukusha Abana Mu Afrika Mu Nshita Shayafya
    Loleni!—1999
  • Umulimo nasalile ukubomba Usuma
    Loleni!—2007
  • Ukukulila pamo no kuteyanya kwa kwa Yehova mu South Africa
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—1993
  • Ukukoshiwa ku Bwananyina bwa mwi Sonde Lyonse
    Ulupungu lwa kwa Kalinda—2002
Moneni na Fimbi
Ulupungu lwa kwa Kalinda—1990
w90 2/1 amabu. 26-31

Nalimona Uko Ulekula mu Southern Africa

Nga fintu cashimikwa na Robert Albert McLuckie

IMIBOMBELE ya kushimikilo Bufumu mu South Africa ilenda bwino. Ukufuma pa mwanda umo nelyo ukucilapo abaleshimikila mu kupwa kwa ba 1920, kwabako nomba 45,000 abalebilisha imbila nsuma mu South Africa. Na bambi 150,000 nelyo ukucilapo baleshimikila mu fyalo fimbi uko umusambo wesu uwa South Africa kale waleangalila.

Nalikwata ubuseko bwa kumona uku kukula kwa kupapusha mu southern Africa mu kati ka myaka yapita 60! Lekeni imushimikile mu kwipifya pa lwa wene na pa lwa kwakanamo kuntu ulupwa lwandi na ine twakwata ishuko muli wene.

Catendeke Mu Kuba na Kayofi

Pa June 22, 1927, umukashi wandi watemwikwa, Edna, alifwile, ukusha ku numa umwana wesu umukashana, Lyall, uwa myaka itatu ubukulu no mwana wesu umwaume, Donovan, uwa myaka ibili ubukulu. Nali fye ne myaka 26. Imfwa yakwe yanshile uwapomponteka ku bulanda kabili cankosele nga nshi. Aali kwi? Ukukanasumina ukuti ali mu helo, nakwete ukusansamushiwa kumo ubushiku pa kulota ukuti ali mu mulu.

Ulya July Donovan munono ampeele kapamfuleti akalungatikwe ku muntu umo umbi lelo mu nshila imo kalubile mu makalata yesu. Kakwete ilyashi lya kwa Joseph Rutherford, presidenti wa cibili uwa Watch Tower Society. Ifyalimo fyalinsekeshe apakalamba ica kuti mu kwangufyanya naordele impapulo shonse ishatantikwe. Naishibe ifinono ukuti ici cali no kwalula ubumi bwandi.

Pa kati ka tutabo utwafikile, kamo kakwete umutwe wa kuti Hell—What Is It? Who Are There? Can They Get Out? kaikete amenso yandi. Ifyo nacincimushiwe umupwilapo ukumona kalya katabo! Pa numa fye ya mabula yabili nelyo yatatu, mu cituntulu nasekele mu kubamo insansa.

Uwapamfiwa ukwakana cintu nasambilile, nalilembele nelyo ukulanda ku bafyashi bandi ne filundwa fya lupwa. Pamo nge ca kufumamo, bamunyinane bane, Jack, Percy, William, na Sydney, mu kwangufyanya babele abasekelela no kutendeka ukushimikila kuli bambi. Imyaka pa numa, tata, mayo, ne nkashi shandi shibili, Connie na Grace, na bo balipokelele icine.

Nshali na kusanga Umusambi wa Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baishibikwe lilya, mu lubali lwesu ulwa ku South Africa. Naselele ku Southern Rhodesia, nomba Zimbabwe, no kubomba mupepi no mwaka umo apasungilwe ŋombe na munyinane Jack. Nge ca kufumamo ca kubelenga ifitabo fya Watch Tower Society, tapakokwele ilyo nayumfwile ukufwaisha kwapamfya ukwingila mu mulimo wa nshita yonse.

Ukufika ilyo nali nshilakumanya abasumina banandi abali bonse kano fye abo nacitileko ubunte. E co nacitile ulwendo lwe shitima ulwa makilomita 2,300 ukuya kwi ofesi lya musambo ilya Sosaite ku Cape Town, South Africa. We kupokelelwa kwakaba napokelele ukufuma kuli George Phillips, uwashingemwe no mulimo mu southern Africa! Pa January 10, 1930, nalibatishiwe.

Imyaka ya Kubangilila iya Kucita Bupainiya

Nangu cingati nalilandile ku myanda ya bantu pa lwa Baibolo mu kati ka myaka itatu iyafumineko, nshaakene mu butumikishi bwa ku ŋanda ne ŋanda. Nangu ni fyo, nalilembelwe mu butumikishi bwa nshita yonse nga painiya. Takwali programu wa kukansha muli shilya nshiku. Na kuba, bakasabankanya limo limo bali no kuya capamo ku ŋanda imo ine. Apo twakwete bakasabankanya abanono nga nshi, tacamoneke ukuba icibomba ukucite fyo.

Mu cifyalilwa, nali uwayangwako pa lwa busuma bwa bana bandi, Lyall na Donovan, abalesakamanwa na shikulwibo na nakulwibo. Apo balepokelela ukusakamana ukusuma, pali iyo nshita nayumfwile ukube icalinga ukuibomfya ne mwine mu kwananya ubukombe bwa Bufumu kuli bambi. Ico e co nacitile.

Mu kati ka myaka itatu iyakonkelepo iya kucita bupainiya, nakwete abanandi basano, ukusanshako na munyinane Syd. Pa numa aambwile ubulwele bwa taifodi ilintu aali mu mulimo wa bupainiya kabili alifwile. Ukucita bupainiya takwali ukwaanguka shilya nshiku sha mu kubangilila. Twabomfeshe motoka wa bukwebo iyakwete amasanshi yabikilwamo kabela, ayengapetelwa ku mbali sha motoka. Ici catulengele ukuba na maka ya kulaala, ukwikala, ukwipika, no kuliila mu kati.

Ica kucitika capulamo ica bupainiya bwandi ubwa nshiku sha kubangilila cali ni lintu twapokelele ishina lyesu ilipya, Inte sha kwa Yehova, mu 1931, capamo na katabo The Kingdom—The Hope of the World. Ndebukisha bwino bwino ukuyumfwa uwaisulamo umwenso pe tontonkanyo lya kubomfya ilyo shina lyawamisha, ukupapa nga ca kuti nali na maka ya kulibomfya mu kuwaminwa.

Na cimbi ica kucitika cishingalabwa muli shilya nshiku sha kubangilila cali kubatisha munyinane Jack no mukashi wakwe, Dorrell, mu menshi yafulamo iŋwena aya Mumana wa Nuanetsi mu Southern Rhodesia. Pa ntanshi ya kubatishiwa, twapooselemo amabwe mu menshi ku kutiinya iŋwena ishili shonse ishingalabendelela. Pa numa, muli ba 1950, nabatishe mayo umwa kowela.

Mu Fyalo Fimbi

Mu 1933 umunandi walenga busano, Robert Nisbet, na ine twapeelwe ulubali lwa mulimo ku fifulo ifipya, ifishaikatwako—ifishi fya Mauritius na Madagascar ku nse ya lulamba lwabela ku kapinda ka kuso aka kabanga ka Africa. Twapoosele ulubali lwacilapo ukuwama ulwa myeshi ine pali ifyo fishi fibili, ukubyala imbuto sha cine ca Baibolo. We buseko buntu caba nomba ukumona ukuti Mauritius yakwata bakasabankanya ba Bufumu mupepi na 800 na Madagascar bamo 3,000! Lintu twabwelele ukufuma ku South Africa, Robert na ine twalipaatukene. Pa numa acitile bupainiya na munyinane Syd kabili pa numa abombele nga kangalila wa musambo mu Mauritius.

Ilyo tushilabwelela ku South Africa, natantike ukukumanya Lyall na Donovan pa ŋanda ya kwa tata. Pa numa ya kubatandalila, kwaishileko ukupaatukana ukushingasengaukwa, ukwaendele pamo ne filamba. Naendele ku kuyakumanya kangalila wa musambo, Munyina Phillips, ku kupokelela ukupeelwa kwandi ukwa mulimo ukwakonkelepo. Kwali kwa ku Nyasaland, nomba Malawi. Chevrolet mu 1929 yalishitilwe ine ku kubomfya kulya.

E co, mu 1934, nalitendeke ulwendo lwa makilomita 1,900, ilingi line pa misebo yabipa, ukufuma ku Johannesburg, South Africa, ukuya ku Zomba, umusumba ukalamba uwa Nyasaland. Mu kulekelesha nalifikile ku cifulo candi, mu ŋanda ya kwa munyina umwina Africa, Richard Kalinde. Abele umunandi wapalamisha na kelula mu kati ka kwikala kwandi mu Nyasaland. Mu nshita, nashitile imiputule ibili mwi hotela lya kale iishalebomfiwa pali iyo nshita. Umo naubomfeshe nge cifulo ce ofesi, na umbi ngo mwa kusendama.

Ukupeelwa kwandi ukwa mulimo mu Nyasaland kwali ukucilisha kushikatalika imibele ya cimfulumfulu iyafumine ku baleitwa bacisanguka ba Watchtower. Imyaka pa ntanshi, umwina Africa, uwabeleshenye ne fitabo fya kwa presidenti wa kubalilapo uwa Watch Tower Society, Charles Taze Russell, aali uwashingamwa ku kulundulukako kwa aba bacisanguka, nangu cingati umwine wine tabalile aba umo uwa Nte sha kwa Yehova.—Moneni 1976 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, amabula 71-4.

Natandalile ifilonganino ifya abo abalebomfya ifitabo fya Watch Tower no kubelenga ukupingulapo kwakosa ukukuma kwi shina lyesu ilipya, Inte sha kwa Yehova. Bonse abali abasekelela ulwa kupingulapo kwakosa balipushiwe ukupokelela ico pa kwimya amaboko. Nangula icinabwingi balipokelele, abengi tabaumfwikishe mu kukumanina cintu ici mu cituntulu cabimbilemo. Muli fyo, pa myaka, ilintu bamo bafililwe ukulunduluka lwa ku mupashi, bambi balekele ukwafwilisha konse ukufuma kuli uyo bamwene nge ntungulushi kabili babele Inte sha kwa Yehova mu cine cine.

Pa numa mupepi ne myeshi mutanda iya kuba mu Nyasaland, naile mu Mozambique, uko ubukombe bwa Bufumu tabwali tabulabilishiwa. Kulya nakumenye umulashi umwina Portugal untu Robert Nisbet na ine twakumenye lintu twali mu bwato ukulola ku Mauritius. Alindalike ku ca kulya, kabili nali na maka ya kulanda mu kutantalilako na wene.

Pa kashita kambi, ilintu nali mu mushi ku kapinda ka ku kuso aka Mozambique, motoka yaiminine mupepi na ine. Casangilwe ukuti aali ni kafinala wa muli ilya ncende. Aipwishe nga ca kuti engaba uwa kwaafwa no kundalika ku ŋanda yakwe, uko apokelele impapulo ishingi isha Watch Tower. Nangu cingati umulimo wa kushimikila nomba walibindwa mu Mozambique na Nyasaland (Malawi), cabe ica kucincimusha kuli ine ukwishiba ukuti bamunyina abengi aba busumino ne nkashi bali abacincila kulya.

Amashuko ya pa Bethel

Pa numa nabwelele ku Nyasaland, we ca kupapusha napokelele! Nalaalikwe ukuilunda ku babomfi ba pa ofesi mu musambo wa South Africa ku Cape Town, kabili umwaice wandi William alituminwe ku kumpyana mu Nyasaland. E co nalitendekeko ulwendo lwa makilomita 3,500 muli Chevrolet. Lintu naleya natandalile Donovan na Lyall. Bali nomba ne myaka ya bukulu 11 na 12, cali no kuba mwaka na umbi pa ntanshi nali no kubamona na kabili.

Napeelwe ulubali lwa kusakamana iofesi lya musambo ilyo lyonse lintu Munyina Phillips, kangalila wa musambo, afumapo. Nangu cingati nshabishenye lyonse ne cilonganino icili conse cimo ica Nte sha kwa Yehova ukutula apo nasambilile icine imyaka pabula mu kubangililako, mu 1936 nalisontelwe nga kangalila wa kutangilila mu Cilonganino ca Cape Town, icakwete bakasabankanya mupepi na 20.

Ukwaluka mu Mibele

Nshalefwaya ukupusula amashuko yandi aya mulimo, lelo Lyall na Donovan bali mupepi no kwingila mu myaka yacile kumi, kabili nali uwayangwako pa lwa busuma bwabo, ukusanshako no busuma bwabo ubwa ku mupashi. Mu kubamo ukutasha, ukupikulula ku mulandu kwali mupepi.

Pa June 6, 1936, Munyina Phillips anondolwele ku baishile abapya ukufuma ku Australia, Nkashi Seidel no mwana wakwe umukashana uwayemba uwa myaka ya bukulu 18, Carmen. Mu kati ka mwaka umo wine Carmen na ine twalyupene. E co nasangile ncito ya ku mubili no kusanga apa kwikala.

Pa mwaka umo nalikwete incito mu South Africa, lelo Carmen na ine na kanya kesu akaume, Peter, twaselele ku Southern Rhodesia, uko munyinane Jack andalike ukuilunda kuli wene mu mulimo mu mukoti wa golde. Pa numa ya kwikala bwino, Lyall na Donovan, abashele ku numa na nyina wa kwa Carmen, bailundile kuli ifwe.

Ukulolenkana No Kupakaswa kwa mu Nshita ya Nkondo

Mu September 1939, Inkondo ya Calo iya II yalitendeke, kabili umwaka wakonkelepo ifitabo fyesu ifya Baibolo fyalibindilwe. Twapampamine ukwesha ukwimikwa kwe funde pa kwananya ifitabo te mulandu ne cingemako. Ukwikatwa no kulubulwishiwa kwalikonkelepo, ne fitabo fyesu na maBaibolo fyalipokelwe no kocewa.

Ulucelo lumo pa numa ya mulimo wesu uwa kushimikila, twalitilwe na tifitifi ku kuyasenda abana besu ku kamba ka bakapokola uko batwelwe. Twalikeene, ukusontako ukuti apo abacaice bali pe samba lya kwikatwa, cali kuli bakapokola ukubasakamana. Cilya cungulo kasuba, pa numa ya kufuma mu butumikishi bwa mwi bala, twasangile abana pa ŋanda lelo takwali kapokola walemoneka!

Pa kashita kamo, mu 1941, Carmen apingwilwe imyeshi itatu mu cifungo nangu cingati ali pa bukulu. Estrella, nangu cibe fyo, alifyelwe pa ntanshi Carmen talatendeka ukubombele cifungo. Ukucila ukusha akanya ku ŋanda kuli ine, Carmen asalilepo ukumusenda ku cifungo. Muli fyo, Estrella akwete umwanakashi umuleshi umwina Africa uwaipeye umulume wakwe. Lintu Carmen akakwilwe, umwanakashi inkomi alifulunganishiwe nga nshi alilile akalanda. Na kuba, Estrella atendeke ukucita bupainiya mu 1956 pa mushinku wa myaka 15. Pa numa, aupilwe kuli Jack Jones kabili ukucila pa myaka 20 nomba alibomba no mulume wakwe mu South Africa kabili nomba bali pa cishinte cikalamba ica Watch Tower Society mu Brooklyn, New York.

Mu kwangufyanya pa numa na ine napoosele imyeshi mu cifungo pa mulandu wa kushimikila. Ilintu nali mulya, mu January 1942, Joseph Rutherford alifwile. Naliponeshe ifilamba finono cilya cungulo mu kuba kwandi neka mu kalyati. Nalikwete amashuko ya kucitilo bunte, kabili ulucelo lumo ulwa pa Mulungu, ilintu uuli onse umbi aali ku nse ya lubansa ku kutukusha umubili, nalibatishe umufungwa munandi uwaankwileko ku bukombe bwa Bufumu.

Iofesi lya Musambo Ilipya

Pa numa ya kukakulwa kwandi ukufuma mu cifungo, nasangile incito mu kampani ka nyanji mu Bulawayo. Carmen aali nasambilila ukubila indeleshi mu cifungo no kubomfya ukulamuka ku kwafwilisha ulupwa. Lyall alibwelele ku South Africa, uko alecita bupainiya, kabili na o ayafwilishe ne fipooswa. Nge ca kufumamo, mu kwangufyanya twalikwete indalama shafulilako ukucila isho mu cituntulu twakabile, e co twalicilandilepo, kabili casuminwe ukuti na kabili tubuule ubutumikishi bwa nshita yonse.

Pa kukwata ipaso lya mu nyanji, mu 1947 naendele ne shitima ukuya ku Cape Town ku kumona Munyina Phillips. Ku kupapushiwa kwandi kukalamba, napeelwe ulubali ku kwisula icifulo ca kusakamana ifitabo fya Sosaite mu Bulawayo. Lyene, umwaka wakonkelepo, Nathan H. Knorr, presidenti wa citatu uwa Watch Tower Society, alitandele no kutantika ukuti icifulo cibe iofesi lya musambo pa September 1, 1948, mu kuba na Eric Cooke nga kangalila wa musambo mu Southern Rhodesia. Pa myaka 14 iyakonkelepo, nalikwete ishuko lya kubomba pa musambo ilintu, kwena, naleikala no lupwa lwesu ulwalekula. Ndi uwa kutasha nga nshi ku kwafwilisha kwa fya ku mubili uko Carmen na bana besu abakalamba bacitile, ukunenga ukuba na maka ya kutwalilila ukubomba pe ofesi lya musambo.

Ukupeelwa Ulubali na Kumbi ukwa Kushimikila

Ukufika mu 1962 Carmen na ine twapingwilepo ukuya ukwalepako mwi bala no kubomba uko ukukabila kwali ukukalamba. E co twashitishe iŋanda yesu no kusenda Lindsay na Jeremy, abana besu babili abacepeshe—bambi basano bali nabakula no kusha iŋanda—kabili ukulola ku Seychelle Islands.

Ica ntanshi, twaendele na motoka, ilingi line mu misebo yabipa, mupepi na makilomita 2,900, ukufika mu Mombasa, Kenya. Twashile motoka kuli munyina no kunina ubwato ukuya ku Seychelles. Umuntu wa kusekelela atulondolwele kuli bambi, kabili mu kwangufyanya twalikwete ukulongana ukucitilwa mwi samba lya ŋanda ya kwa shikofu. Twakwete ukulongana kumbi mupepi ne cishi mu ŋanda ya pa bwato iya pa mbali iyashingulwikeko ne miti iitali iya tuncindu mu kuba na mabimbi ukuipama ku lulamba.

Imibombele yesu mu kwangufyanya yalishibikwe, na balashi mu kulekeleshako batukambishe ukuleka ukushimikila, icintu cimo ico tushingasumina mu kwanguka ukucita. (Imilimo 4:19, 20) E co nge ca kufumamo, twalitamfiwe, ukufuma pa cishi, lelo pali iyi nshita twabatishe abantu basano. Mu kati ka kwikala kwesu ukwa myeshi isano mu Seychelles, Carmen alimite mu kuba na Andrew, ngo mwana wesu uwa kulekelesha. Pa kubwelela kwesu ku Southern Rhodesia, umwana wesu umukashana Pauline alitulaalike ukwikala nankwe no mulume wakwe ukulolela ukufyalwa kwa kwa Andrew.

Amapaalo no Kwikushiwa

Ndi uwa nsansa ukusosa ukuti bonse aba bana besu cinekonsekonse, ukusanshako Lyall na Donovan, baliibimba mu kucita bupainiya pa nshita imo nelyo iinankwe. Na kuba, bane aba bana besu abaume na bapongoshi nomba ni baeluda, kabili babili babomfi batumikila. Mu kulundapo, ifyo tuli aba nsansa pa kuti abengi aba beshikulu besu capamo na bafyashi babo balebilisha ilyashi lya kusekelela te kucepako ukucila mu fyalo fine no kuti ubwingi bwa filundwa fimbi ifya lupwa lwa kwa McLuckie na bo balebombela Yehova. Ifya kufumamo fya musango yo, ndi uwashininwa, fyabako pa mulandu wa kusangwa kwa lupwa pa kulongana ukwa mupampamina no kuibimba lyonse mu mibombele ya kushimikila.

Nomba pa myaka ya bukulu 89, ncili ninkwata ishuko lya kubomba nga eluda mu cilonganino cesu mu Pietermaritzburg, South Africa. Cindetela ukwikushiwa kwa cine cine ukulolesha ku numa ukucila pa myaka 60 mu mulimo wapaalwa uwa kwa Yehova. Ukucilisha cili lipaalo ukumonako inkulo shisano isha lupwa lwesu, ukusanshako abafyashi bandi, ukuleta ilumbo kuli Yehova, Lesa mukulu uwa kubumbwa konse.

    Impapulo sha mu Cibemba (1982-2025)
    Isaleni
    Isuleni
    • Cibemba
    • Peleniko Bambi
    • Ifyo Mwingasala
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ifya Kubomfya
    • Amafunde Yesu
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Isuleni
    Peleniko Bambi