Ulubali 3—Yehova Alitusakamene pe Samba lya Cibindo

CALI ni pa March 14, 1990. Pali kalya kasuba kakatama, nali pa kati ka abo abasangilwepo lintu abalashi ba kamfulumende abasumbuka pa Ministry for Religious Affairs (ababomba pa milandu ya butotelo) mu East Berlin bapeele ifipepala ukubiika ukwishibikwa kwa mwi funde pa Nte sha kwa Yehova mu caleitwa kale German Democratic Republic, nelyo East Germany. Mu kati ka kukumana kalya kasuba, amatontonkanyo yabwelele ku numa lintu nabele Inte kabili nabelebeshe pa nshita shayafya isho twakumenye.

Pa kati ka ba 1950, lintu Margarete, uo nalebomba nankwe uwali Inte, alandile kuli ine pa lwa fisumino fyakwe fyashimpwa pali Baibolo, ukupakasa kwa Nte sha kwa Yehova mu East Germany kwalilumine. Mu kwangufyanya pa numa ya ico alifuminepo ukuyabomba kumbi, kabili natampile ukusambilila Baibolo na Nte umbi. Nabatishiwe mu 1956, kabili Margarete na ine twalyupene muli ulya mwaka umo wine. Twalebishanya ne Cilonganino ca Lichtenberg mu Berlin. Cakwete bakasabankanya ba Bufumu mupepi na 60 abaleakana mu mulimo wa kushimikila.

Imyaka ibili pa numa ya kubatishiwa kwandi, abalashi ba kamfulumende baile pa ŋanda ya walebuulo butungulushi mu cilonganino cesu. Balefwaya ukumwikata, lelo aali ku ncito mu West Berlin. Ulupwa lwakwe lwali na maka ya kumwishibisha ukukanabwela, kabili imyeshi imo pa numa lwailundile kuli wene mu West Berlin. Nelyo cingati naali fye ne myaka ya bukulu 24, napeelwe ifishingamo fyafina mu cilonganino. Ndi uwa kutasha ukuti Yehova alapayanya amano na maka yakabilwa ku kusakamana imilimo ya musango yo.—2 Abena Korinti 4:7.

Ukupayanya Ifya Kulya fya ku Mupashi

Lintu Icibumba ca Berlin cakuulilwe mu August 1961, Inte sha kwa Yehova mu East Germany mu kupumikisha balitalwike ukufuma kuli bamunyinabo ku West Germany. E fyatendeke iciputulwa ca nshita lintu twalepanga amakope ya fitabo fyesu, intanshi pali taipi, lyene mu kuba na bamashini ba kukopolwelako abengi. Ukutampa mu 1963, napoosele imyaka ibili ukukuula ubwendo bwa kufisamamo mu ŋanda mu mwesu umwa kupulintila. Pa numa ya kubomba akasuba konse nga kapanga wa fisolobelo, napoosele ubushiku bonse ukupanga amakope ya Ulupungu lwa kwa Kalinda mu kuba no kwaafwa kwa bamunyina bambi. Abalashi balefwaisha ukusanga akabungwe kesu aka kupulinta, lelo Yehova alitwafwile pa kuti ica kulya cesu, nga fintu twalecita, calemonekela pa nshita.

Ukuletako amakope yakumanina aya bamagazini besu calefwaya amapepala mu miina ikalamba, kabili ukusanga ubu ubwingi tacali icayanguka. Nga ca kuti twaleshita amapepala mu miina, ici nga calicebwishe ukusakamana kwa balashi. Muli ifyo twakwete Inte ngo muntu umo umo ukushita amapepala yanono yanono no kuleta kwi bumba lyesu ilye sambililo lya Baibolo. Ukufuma apo yaletwalwa uko twalepangila bamagazini. Inte bambi lyene baleananya bamagazini bapwa.

Apo abalashi baletunganya ukuti nalibimbilwemo mu kupulinta ifitabo, balembebeta mu kupalamisha. Ku kupwa kwa 1965, nabamwene balenkonka ukucila lyonse kabili nailwike ukuti balepanga ukucita icintu cimo. Mu kupumikisha, balisanshile ku matundaca.

Ukupusuka Kwempe

Naleya ku ncito lulya lucelo lwa mu mupepo. Cali pa ntanshi akasuba takalatula, kabili naliiteyenye ku mpepo yabipisha. Ilyo naleenda, namwene imitwe ine pa mulu wa lupango. Abaume bapitile pa cifutu kabili balungeme mu ka musebo ku ntunga yandi. Ku kutulumushiwa kwandi naishibe ukuti baali balashi ba kamfulumende. Cinshi naali no kucita?

Imfula yabuuta yalitikulwilwe pa mbali ukushako umwa kupita. Natwalilile ukwenda. Ukukontamina pa nshi, nalitwalilile. Natotoseshe ipepo lya mu kwangufyanya. Abaume balipalamine. Bushe bacinjishiba? Ilyo twapusene pa nshila yafyenenkana, nshali na kusumina icalecitika. Natwalilile ukwendesha. “E,” e fyapundile umo uwa bene, “e o. Iminina!”

Nalibutukishe apo ningapela. Ukushinguluka icifutu, natolweke ulupango lwa mwina mupalamano no kwingila ku lukungu lwa ŋanda yandi. Ukwingila mu ŋanda mu kwangufyanya, nalikomeneko ku ciibi. “Bonse buukeni!” E fintu nabilikishe. “Baisa ku kunjikata.”

Margarete aali pa nshi mu kwangufyanya nga nshi no kwiminina ku ciibi. Nshita inono naali mu muputule wa pa mulu ndekosha icitofu. Nasompwele ifyalembwa fyonse ifya cilonganino ifyo nakwete no koca mu lubingu.

“Isulako!” e fyapundile abaume. “Isulako iciibi! Ni fwe bakalubulwisha ba cintubwingi.”

Margarete tanakileko ilyo naleoca fyonse ukufika ku mito. Lyene nailundile kuli Margarete kabili natenseshe umutwe mu kusumina ukuti esule iciibi. Abaume balingile.

“Mulandu nshi wacibutukila?” e fintu baipwishe.

Mu kwangufyanya abalashi ba kamfulumende abafulilako balifikile, kabili iŋanda yonse yalisokwetwe. Ukwangwa kwandi ukukalamba kwali bwendo bwa kupulintilamo umwali mashini ya kupulintila na mapepala 40,000. Lelo ubwingililo bwafisama tabwamwenwe. Nangula ukwipusha kwakaluka kwalitwalilile pa maawala, Yehova alinjafwilishe ukutwalilila uwatekanya. Ico ica kukumanya catuseseshe mu kupalamisha nga nshi kuli Shifwe wa ku mulu uwakwato kutemwa kabili calitukoseshe ukushipikisha.

Mu Cifungo Lelo Uwalubuka

Mu kupwa kwa ba 1960, nalishibishiwe ukucita lipoti ku mulimo wa fita. Apo nshali na kubomba, nalipatikishiwe ukuba mu cifungo imyeshi cinelubali na mu nkambi ya kucucutika. Kwaliko Inte 15 mu nkambi pa Cottbus, ku kabanga ka kapinda ka ku kulyo aka Berlin. Bonse aba ifwe twali kulya pa mulandu wa kukaanabulamo ulubali kwesu ukwa Bwina Kristu. (Esaya 2:2-4; Yohane 17:16) Inshiku shesu isha kubomba shali ishalepa kabili umulimo wali uwakosa. Twaleshibuka pa 4:15 a.m. kabili twalesendwa ku nse ya nkambi ku kubomba mu nyanji. Ilintu twali mu cifungo, nangu cibe fyo, twakwete ishuko lya mu nshita ukweba bambi pa lwa Bufumu bwa kwa Yehova.

Ku ca kumwenako, abasobela amashuko babili baali na ifwe mu Cottbus. Bushiku bumo naumfwile ukuti umwaice pali bene mu kupelelwa alefwaya ukulanda na ine. Cinshi engafwaya? Anjebele fyonse. Nakulu aali ni kasobela wa mashuko, kabili alundulwile amaka yapalako pa numa ya kubelenga fimo ifya fitabo fyakwe. Nangula cingati uyu mwaume alefwaisha ukulubuka ukufuma ku maka yalemuteka, aletiina ukukanda. Alililile apakalamba. Lelo cinshi ici conse cali no kucita na ine?

Mu kulanshanya kwesu, alondolwele ukuti amaka yakwe aya kusobela inshita ya ku ntanshi tayalebomba lintu aali pa kati ka Nte sha kwa Yehova. Nalondolwele ukuti kwalibako yonse ibili imipashi yabipa, nelyo ifibanda, ne isuma, nelyo bamalaika balungama. Ukubomfya ica kumwenako ca abo babele Abena Kristu mu Efese wa pa kale, nakomaile pa kukabila kwa kupoosa ifipe fyonse ifyaampana no kusobela amashuko. (Imilimo 19:17-20) “Lyene ipusha Inte,” e fyo namwebele. “Kwalibako Inte abekala mpanga yonse.”

Umulumendo alishile inkambi inshiku shinono pa numa, kabili nshaumfwilepo icili conse pa lwa wene na kabili. Lelo ica kukumanya na ulya mwaume wapumwa ku munsokwe kabili ushingasansamushiwa uwalefuluka ubuntungwa kwalengele ukutemwa kwandi ukwa kuli Yehova ukushikilako. Ifwe fwe Nte 15 twali mu nkambi pa mulandu wa citetekelo cesu, lelo twali abalubuka mu nshila ya ku mupashi. Ulya mulumendo alilubwilwe ukufuma mu cifungo, lelo ali acili umusha ku “mulungu” uwalemutiinya. (2 Abena Korinti 4:4) Fintu ifwe fwe Nte tulingile ukuteesa ubuntungwa bwesu ubwa ku mupashi!

Abana Besu Baeshiwa

Te bakalamba fye beka abali no kwiminina abashangila ku kushininwa kwabo ukwashimpwa pali Baibolo lelo na bacaice. Baletitikishiwa ukusuusukako mu sukulu na ku ncito. Abana besu bonse bane bali no kwimininina ifisumino fyabo.

Ukusefya kwa kupika sulupu ku mendela kwalecitwa mu sukulu ubushiku bwa pali Cimo ubuli bonse. Abana baletantama mu lubansa, ukwimba ulwimbo, lyene ukupeela ico baleita sulupu ya Thälmann ilyo imendela yalesumbwilwa ku mulongoti. Ernst Thälmann aali ni Komyunisti umwina German uwaipaiwe na ba SS ba ciNazi mu 1944. Pa numa ya nkondo ya calo iya cibili, Thälmann abele impalume mu East Germany. Pa mulandu wa bushinino bwesu ubwashimpwa pali Baibolo ukuti umulimo washila ulingile ukulungatikwa kuli Yehova Lesa epela, umukashi wandi na ine twafundile abana besu ukwiminina mu mucinshi mu kati ka kusefya kwa musango yo ukwabula ukubuulamo ulubali.

Abana be sukulu na kabili balesambilishiwa inyimbo sha ciKomyunisti. Margarete na ine twaile kwi sukulu lya bana besu no kulondolola umulandu tabaali no kwimbilako inyimbo sha bupolitiki. Twasosele, nangula ni fyo, ukuti baali no kuitemenwa ukusambilila inyimbo sha musango umbi. Muli ifyo, pa mushinku wa mu kubangilila, abana besu basambilile ukwiminina abashangila no kuba abapusanako ukufuma ku banabo.

Ukulola ku mpela ya ba 1970, umwana mwanakashi wesu umukalamba pali bonse alefwaya ukusambilila incito ku wa mwingishe mu ofesi. Nangu cibe fyo, uwa kusambilila incito ku wa mwingisha umo umo alekabila ukupita mu kukansha kwa bushilika pa nshiku 14. Apo kampingu ya kwa Renate tayali na kumusuminisha ukwakana muli ici, aiminine mu kushipa kabili mu kupelako alifumishiweko ku cishingamo ca kupokelela ukukanshiwa kwa musango yo.

Mu kati ka kusambilila incito kwakwe, Renate aleya kwi kalasi uko aipushiwe ukusangwa ku kubelesha kwa kupika imfuti. “Renate, na iwe wine uleisa ku kubelesha kwa kupika imfuti,” e fyasosele kafundisha. Aali uwa misuula ku kukaanako kwakwe. “Tawakulapikako imfuti,” e fintu alaile. “Kuti wasakamana ifya kunwa fyatalala.”

Cilya cungulo bushiku, twalilandile pali fyene no kufipwishishisha ngo lupwa. Twayumfwile ukuti ukusangwako kwa kwa Renate ku kubelesha kwa kupika imfuti kwalilubene, nangu cingati tayakeneko mu kulungatika. Ukukoshiwa ku kulanshanya na ifwe ne pepo, taisuminishe ukutiinishiwa. Mwandi cali ca kukoselesha kuli ifwe ukumona umwana mwanakashi wesu uwacaice ukwiminina ku fishinte fyalungama!

Ukwingilishako Imibombele Yesu iya pa Cintubwingi iya Kushimikila

Lintu ukukaanya ku mulimo wesu kwanakileko ku mpela ya ba 1970, ukupayanya ukwingi ukwa mpapulo shesu isha Bwina Kristu kwatendeke ukuletwa ukufuma ku West Germany. Nangu cingati uyu wali mulimo wabamo ubusanso, bamunyina bashipa baliitemenwe ukubomba wene. Twalitashishe apakalamba uku kupayanya kwaingilishiwako ukwa fitabo no kubombesha kwa abo abalelenga fyene ukubako. Lintu ukupakasa kwali ukwatapata mu kati ka myaka ya cibindo, imibombele ya ku ŋanda ne ŋanda yali kusonsomba kwa cine cine. Na kuba, umwenso wa kukandwa watungulwile bamo ukusengauka wene. Lelo mu nshita umulimo wesu uwa kucitilo bunte pa cintubwingi walingilishiweko mu kusungusha. Muli ba 1960, ni mupepi na 25 peresenti fye uwa bakasabankanya ba Bufumu e baleakana mu mulimo wa lyonse uwa ku ŋanda ne ŋanda. Nangu cibe fyo, impendwa ya abo baleakana muli ulo lubali lwa butumikishi yaliile pa mulu ukufika kuli 66 peresenti ku kupwa kwa ba 1980! Ukufikile lyo amabulashi tabalebikako ukusakamana nga nshi ku mibombele yesu iya kushimikila.

Pa kashita kamo munyina uo nalebomba nankwe mu butumikishi asendele umwana wakwe umwaice umukashana. Ukucincimushiwa ku kubapo kwa mukashana, namayo umo uwa cikalamba untu twalandileko atulaalike ukwingila mu ŋanda yakwe. Alitashishe imipeelele yesu iya mu Malembo kabili alisumine ukuti tulingile ukubwelelako. Pa numa namupeele ku mukashi wandi, uyo mu kwangufyanya atendeke isambililo lya Baibolo ilya mu ŋanda ku mwanakashi. Te mulandu no mushinku watantalila no butuntulu bwa bumi bwabipa, uyu namayo abele nkashi yesu kabili atwalilila uwacincila mu mulimo wa kwa Yehova.

Ukuteuluka Ilyo Ubuntungwa Bwalepalama

Yehova atuteyanishishe ku nshita lintu twali no kuipakisha ubuntungwa bwakulilako. Ku kulangilila: Mu kwipipa pa ntanshi icibindo tacilafumishiwapo, twapandilwe amano ukwalula inshila twaleitaninamo pa kulongana. Ku milandu ya kucingililwa, twaleitana fye ku mashina yesu aya kubalilapo. Abengi abaishibene pa myaka tabaishibe ishina lya kulekelesha ilya wasumina munabo. Ku kupekanishisha ukusengela abafulilako abalesekelela ku kulongana kwesu, nangu cibe fyo, twalikoseleshiwe ukulosha kuli umo no munankwe ku mashina ya mu lupwa. Kuli bamo ici camoneke kwati te shina, lelo abo abakonkele uku kupanda amano pa numa baliteulwike mu kwanguka lintu twapokele ubuntungwa.

Na kabili twakoseleshiwe ukutampa ukulongana kwesu no lwimbo. Muli iyi nshila twaishilebeleshanya ne nshila ikonkwa ne filonganino konse. Ukuteuluka na kumbi kwali bwingi bwa mabumba yesu aye sambililo. Yalingilishiweko panono panono ukufuma ku bantu bane ukufika kuli cinekonsekonse muli ba 1950. Pa numa yalingilishiweko ukufika kuli 10 na mu kupelako kuli 12. Mu kulundapo, ukufwailisha kwalicitilwe ku kushininkisho kuti icifulo ca kulonganinamo ku cilonganino cimo cimo cali pa cifulo cabela pa kati ku bwingi bwa Nte.

Pa nshita shimo twali na maka ya kumona ukubamo amano kwa kuteulula kwatubululwa pa numa lintu kwacitwa. Fintu Yehova ilingi line ailangishe umwine ukuba Wishi wa mano kabili uulangulukilako! Panono panono, atwafwilishe ukulingana no kuteyanya kwakwe ukwa pe sonde ukwashala, kabili twayumfwile mu kukulilako ulubali lwa bumunyina bwa mu kusaalala kwa calo ubwa bantu bakwe. Mu kushininkisha, Yehova Lesa mu kubamo ukutemwa alicingilile abantu bakwe ukupulinkana mupepi ne myaka 40 iyo babombele pe samba lya cibindo mu East Germany. Fintu tusekelela nomba ukukwata ukwiminina kwa mwi funde!

Ilelo, mwabamo Inte sha kwa Yehova 22,000 nelyo ukucilapo mu yali kale East Germany. Baba bunte ku butungulushi bwa mano no kusakamana kwabamo ukutemwa ukwa kwa Yehova Lesa. Ukutungilila kwakwe mu kati ka myaka twali pe samba lya cibindo kulangisha ukuti kuti alama imibele iili yonse. Te mulandu ne canso capangilwa abantu bakwe, tacakatunguluke. Yehova lyonse alasakamana bwino abo abacetekela muli wene. (Esaya 54:17; Yeremia 17:7, 8)—Nga fintu cashimikwa na Horst Schleussner.

[Icikope pe bula 31]

Horst na Margarete Schleussner pa fikuulwa fya Sosaite mu East Berlin