Umutengo wa Macinda ya Nash

NI SHANI fintu mu kulungika upenda umwaka wa manyuskripiti ya Baibolo ya ciHebere? Iyo yali e mpika yalolenkene na Dr. John C. Trever mu 1948 lintu pa muku wa kubalilapo amwene Icimfungwa ca Bemba Wafwa ica kwa Esaya. Umusango wa makalata ya ciHebere walimupelengenye. Alishibe ukuti amakalata yakwete ulufungulo ku kukokola kwa ciko, lelo ni kuli cinshi aali na maka ya kucilinganyako? Mu kulungika, asondwelele ukuti: Ni mu kuba fye na skripiti ya macinda ya Nash. Mulandu nshi? Cinshi cili uyu manyuskripiti, kabili ni kwi kuntu yafumine?

Amacinda ya Nash yakwatamo fye ifimokolwa fine ifya mitande 24 iya malembo ya ciHebere, ukulepa amasentimita 7.5 x 12.5. Yainikwe ishina lya kwa W. L. Nash, kalemba wa Society of Biblical Archaeology, uwayakwete ukufuma kuli shimakwebo umwina Egypt mu 1902. Yasabankanishiwe na S. A. Cooke mu mwaka wakonkelepo muli Proceedings ya ilya sosaite kabili yatambikwe ku Cambridge University Library, England, uko yatwalilila. Umutengo wa ifi fimokolwa fya macinda wasuntinkanishiwa no bukokole bwa fiko. Abasambilila bapendele umwaka wa yako mu mwanda wa myaka walenga ibili nelyo uwa kubalilapo B.C.E., e co yali e manyuskripiti ya ciHebere iya kubangilila pali yonse iyabala aisangwa.

Lintu Dr. Trever alingenye slaidi yabalabata iya macinda ya Nash ne cimfungwa cali ku cinso cakwe, aloleshe mu kusakamanishisha pa mibele ne mimonekele ya makalata imo imo. Ukwabula ukutwishika, yali ayapalana nga nshi. Nelyo ni fyo, camoneke icishingasuminwa kuli wene ukuti manyuskripiti mupya umukalamba, uwasangilwe kuti mu kucitikako akokola ifyo mu myaka ukulingana na macinda ya Nash. Mu kupita kwa nshita, nangu cibe fyo, inshila ya kupelulwilamo kwakwe yashininkishe iyalungika. Icimfungwa ca Bemba Wafwa ica kwa Esaya cali ca mu mwanda wa myaka walenga ibili B.C.E.!

Ifyaba mu Macinda ya Nash

Ukubebeta kwa filembo fya macinda ya Nash kusokolola ukuti yonse fye imitande ya iko 24 tayapwililila, mu kuba ne shiwi nelyo amakalata ukubulila pa mpela shonse shibili. Yakwatamo imbali sha Mafunde Ikumi ukufuma mu Ukufuma icipandwa 20, capamo ne fikomo fimo ukufuma mu Amalango ifipandwa 5 na 6. E co iyi tayali ni manyuskripiti ya Baibolo iya lyonse lelo ifilembo fyasakana mu kuba ne mifwaile yaibela. Cali mu kumonekesha ulubali lwa kulonganya ulwa makambisho ku kucinkulako umuYuda ulwa mulimo wakwe kuli Lesa. Iciputulwa ce lembo Ukutendeka na Amalango 6:4, icitwa Shema, calibwekeshiwebwekeshiwepo libili libili. Cilya cikomo cibelengwa ukuti: “Umfweni, mwe bena Israele, Yehova Lesa wesu Yehova umo wine.”

Tetragramatoni, YHWH, “Yehova,” muli ici cikomo imoneka imiku ibili pa mutande wa kulekelesha uwa macinda, kabili isangwa mu fifulo fimbi fisano. Na kabili ilamoneka umuku umo, mu kuba na kalata wa iko uwa kubalilapo ukukanabapo.

Shema ukucilisha yatontonkanishiwe ukukomaila pa kwebekesha “ubuntu bumo ubwa kwa Lesa.” Ukulingana na Talmud ya ciYuda (Berakoth 19a), ishiwi lya kusondwelela, ʼE·chadhʹ (“Umo”), “lilingile ukucilisha ukukomailwapo ilintu lyalelumbulwa pa kubelesha kalata imo imo.” (W. O. E. Oesterley na G. H. Box) Ukulosha kuli Lesa, iyi ʼE·chadhʹ yalefiwa na kabili yabilishe ukuibela kwakwe.

Ilelo, amacinda ya Nash yalikwata ayalingana na yo ayengi, ukucilisha pa kati ka fimfungwa ifyasangilwe mu ncengo ukukonka ululamba lwa Bemba Wafwa mupepi na Qumran. Ukubebeta kwalonshiwa kwalishininkisha ukuti ubwingi bwa aya mamanyuskripiti yakwata inshiku sha mu myanda ya myaka iya kubalilapo no wa bubili B.C.E.a Nangu cingati taili na kabili e manyuskripiti ya ciHebere iyaishibikwa nga iya mu kubangilila ukucila pali yonse, amacinda ya Nash yacili aya buseko bukalamba. Yatwalilila ukuba e manyuskripiti yeka fye iya Baibolo ya ciHebere iya mu mwaka wa mu kubangilile fyo iyasangilwe mu Egupti.

[Futunoti]