Baibolo ica Kutungulula Cibomba ku Muntu wa Muno Nshiku

“Amalembo yonse yalipuutwamo kuli Lesa kabili mu kubamo kunonsha kuti yabomfiwa . . . ku kutungulula ubumi bwa bantu.”—2 Timote 3:16, “The Jerusalem Bible.”

ILI lembo lilondolola umulandu ukalamba uo Baibolo yabela iibomba mu kasuba kesu. Yalipuutwamo kuli Lesa. Apantu Lesa e watubumbile, takuli uwaishiba ifingi pa lwa mibili yesu, imintontonkanya, imyumfwile, no kukabila ukucila fintu wene aishiba. Imfumu ya Israele Davidi inshita imo yasosele ulwa kwa Yehova Lesa aiti: “Ilyo nali mu nda akashimu akashilakula, amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu e mo shalembelwe, shonse shiine, inshiku shandi ishabumbilwe.” (Ilumbo 139:16) Nga ca kuti Kabumba wesu alishiba ifyafulisha ifyo pa lwa ifwe, lyene mu kubamo kupelulula ukufunda kwakwe no kupanda amano pa lwa fintu twingaba aba nsansa na batunguluka mu bumi mu kushininkisha fifwile ukuba ifyawaminwa ukusapika.

Ukubelesha kwalilango kuti ifishinte fya Baibolo fyaba ponse pabili ifibomba ne fya cine cine mu kasuba kesu. Fyaliba na kabili ifya kulungatika. Ifyakonkapo fili fya kumwenako fine ifilelangilila imibombele ya cila bushiku iya Baibolo.

Ukwampana kwa Buntunse ne mibele ya Umo pa Lwakwe: Baibolo yafwilisha ifunde lyawama ilya mibele isuma iya umo iyo ingatungulula ku butuntulu bwa bumi, ukwampana kwatunguluka na bambi. Ku ca kumwenako, uluko lwa kwa Israele lwakambishiwe ukuti: “Wilalandula, kabili wilatwalilila kupata . . . lelo uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Ubwina Lebi 19:18) Nangu ca kuti tatunakila kwi funde lya cina Israele, ukukonka ifishinte fya liko ifya Baibolo kuti kwatwafwa ukuba pa mutende no muntu munensu. Elenganya, ku ca kumwenako, ubwingi bwa mpika shingapikululwa nga ca kuti uuli onse aeseshe ukulundulula imibele ya ku mupashi iisangwa pa Abena Galatia 5:22, 23 apatila: “Ifisabo fya [mupashi] kutemwa, ukusekelela, umutende, [ukushishimisha, NW], icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, [ukuilama, NW]; takuli mbela ya kupinkana na bacite fi.”—Linganyako Abena Roma 8:5, 6.

Ku ce shamo, lintu ukutitikisha kwa bumi kwatulumana, ukukanshika no kushenkana ilingi line filemako. Mu mibele ya musango yo, ukubomfya amashiwi yabamo kusoka ayasangwa pa Amapinda 29:11 kuti kwatwaafwa ukucilikila amafya ayengi. “Umuwelewele afumye cipyu conse ca mu mutima; lelo uwa mano atontolole cifukushi cakwe.”—Linganyako Amapinda 15:1; Mateo 7:12; Abena Kolose 3:12-14.

Ukupanda amano kusuma—lelo bushe kulabomba mu bumi bwa cine cine? Buula umulandu wa mwaume mu France uwakwete impika yabipisha ne cipyu cakwe. Inshita ishingi aali no kupelela mu bwafya, nelyo fye mu cifungo, pa kuba uwabimbwamo mu mbuli. Ukuba kwakwe kaposa wa nkonya uwaishibisha takwaafwile imilandu nako kwine. Pa kashita kamo ukuumana kwalimineko pa kati ka uyu mwaume na wishi. Icintu cakonkelepo ilyo talaibukila, aali nafutula wishi pa nshi ku cifunshi. Umupokapoka ukalamba mu kwampana kwabo walikonkelepo.

Muli iyi ine nshita, uyu mwaume akumene ne Nte sha kwa Yehova no kutendeka ukusambilila ifishinte fya Baibolo. Ici camuseseshe ukubuula imimwene yasakamanishisha pa nshila alebombelamo na bambi. Mu kuba no kubombesho kwingi imibele yakwe yatendeke ukwaluka, kabili abele uwacilapo kuba uwa mutende. Lyene bushiku bumo umwaume abwelele kuli wishi ku kucito mutende. Wishi alyebekeshiwe nga nshi pa kwaluka umwana wakwe aali nacita ica kuti ukwampana kwabo kwalibweshiwe.

Ici cili cimo ica fya kukumanya ifingi ificitilo bunte kuli bucine bwa mashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Pantu Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma no kutwo kucilo lupanga lonse ulwatwila kubili kubili . . . cilingulula amatontonkanyo na mapange ya mutima.”—AbaHebere 4:12.

Ubumi bwa Lupwa: Bushe ulupwa lobe luli ulwa nsansa? Indupwe shingi tashili. “Ukuti ubumi bwa lupwa nge caimikwa buletiinishiwa cili nomba icamonekesha,” e filandapo The Natal Witness, inyunshipepala ya mu South Africa, ukulundapo kuti “abana ba lelo balefyalilwa muli bumwaluka bwa kwangalila capamo.”

Baibolo, nangu ni fyo, yaisulamo ukupanda amano kubomba ukwapekanishiwa ku kwaafwa indupwa ukutunguluka nelyo fye lintu impika shaimako. Ukukuma ku lubali lwa balume, ku ca kumwenako, Baibolo itila: “Abalume bafwile ukutemwa abakashi babo, nge mibili yabo iine.” Lintu umulume afikilisha ici cifwaikwa, cilabamo buseko ku mukashi ku kubwekeshamo pa kukwata “akatiina ku mulume wakwe.” (Abena Efese 5:25-29, 33) Ukwampana pa kati ka bafyashi na bana kwalandwapo mu Abena Efese 6:4 ukuti: “Na imwe, mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa [Yehova, NW].” Ici, mu kukonkapo, cipanga imibele ya lupwa iyo icilenga icacilapo kwanguka ku bana ukukonka ukukambisha kwa Baibolo no kuba aba cumfwila ku bafyashi babo.—Abena Efese 6:1.

Ifitangilileko fili fye fya kumwenako fya kulandapo kwa Baibolo pa bumi bwa lupwa. Pa kwankula ku butungulushi bwa kwa Lesa, abengi balisango kutunguluka kabili baipakisha insansa mu ŋanda. Edward, wishi wa bana babili, alondolola ubunonshi aipakishe pa kubomfya ifishinte fya Baibolo. “Icupo candi calebongoloka,” e fyo ebukisha. “Nshakwete inshita ku kukwata ukwampana kwabamo bupilibulo na bana bandi. Icintu cimo fye icatuletele capamo cali kubomfya cintu Baibolo isosa pa lwa bumi bwa lupwa.”—Amapinda 13:24; 24:3; Abena Kolose 3:18-21; 1 Petro 3:1-7.

Ubutuntulu bwa mu Muntontonkanya, Umubili, ne Nkuntu: Ukusapika kwalangisho kuti, ku cipimo cimo, ubutuntulu bwa ku mubili ubwa muntu bwalundanishiwa ne mibele ya butuntulu bwakwe ubwa muntontonkanya ne nkuntu. “Ifishibilo fyaseeka ifya kukanshika,” e fisosa The World Book Encyclopedia, “fisanshamo ukukulunkunta kwaingilishiwako ukwa mutima, ukubutukisha kwa mulopa, ukukanshika kwa micincili, ukupopomenwa kwa muntontonkanya, no kubulisha amaka ya kutontomesha.” Bamo basumina, nangu ni fyo, ukuti ukupashanya incitilo sha lukaakala e nshila ya kwilululako ukukanshika. “Ulubuli lwa nkonya kuti lwaba ni kacimfya wa kukanshika,” e fitunga inyunshipepala ya mu South Africa, The Star. Yambula amashiwi ya mpanda mano ya kutukusho mubili Jannie Claasens aiti: “Nga ca kuti umwanakashi acikwata akasuba ka kufulunganya, kuti afumyapo ukukanshika kwakwe pa kututaula mu mufuko.”

Bushe te kuti cicilepo kuwama, nangu ni fyo, ukusambilila ukulama intulo ya kulengo kufulunganishiwa? Mu wafumine uwa Stress—The Modern Scourge, Dr. Michael Slutzkin asoso kuti “ukwishiba ukukanshika . . . kwalicindama, pa mulandu wa kuti ubwingi bwa filenga kwene fyaba ifingalamwa.” Alundako kuti “ukulama ukukanshika . . . kuti pambi kwacincisha fye ne ncitilo ya kundapa mu kulekanalekana kwa mibele.”

Baibolo ilondolola inshila ya kufumamo cimo nga nshi intu ukukanshika kwingalaminwamo aiti: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa . . . no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na mapange yenu muli Kristu Yesu.” (Abena Filipi 4:6, 7) Ukulama ukukanshika muli iyi nshila kwalikwata ubusumo bwingi—nelyo fye lwa ku mubili. Ipinda limo ilya Baibolo licibika muli iyi nshila: “Umutima uwatekanya mweo wa mubili.” (Amapinda 14:30) Ipinda na limbi lilondolola ati: “Umutima wa nsansa muti usuma, lelo umutima uwafunshika uumye fupa.”—Amapinda 17:22.

Mu kwesha kwa kufulumuka ukukanshika no kutitikisha, abengi bashintilila pali fwaka, ifya kunwa fikola, imiti ikola. Ubonaushi ukukunkuma kwa musango yo kulenga bwalibikwa bwino mu fyalembwa. Nalyo line, Baibolo yalyebekesha lyonse ukuisunga abasanguluka ukufuma ku “kukantana konse kwa mubili.” (2 Abena Korinti 7:1; linganyako Amapinda 23:29-35.) Mu cine cine, ukusengauka ifibelesho fya musango yo ifya kucena bucingo bubomba mu calo ca lelo.

Incito, Indalama, no Bufumacumi: Ubunaŋani tabulisha kasuma. “Ukutula pa mwela mbokoya talima; e ico pa kulobolola afwaya, kabili tapali,” e fisosa Amapinda 20:4. Ukubombesha, pa lubali lumbi, kulalambula. “Uwibile eiba kabili,” e filondolola Abena Efese 4:28. Ili lembo lilundako kuti calicilapo kuwama kuli umo ukuibimba mu ‘kucucutika, ukubomba ku minwe yakwe icawama, ukuti akwate ica kupeelako uwakabila.’—Linganyako Amapinda 13:4.

Bushe walishibe ukuti ifishinte fya Baibolo kuti fyabomfiwa nelyo fye mu kwampana kwa pa cifulo ca ncito? Ababomfi, ukupala “abasha” ba mu nshita sha Baibolo, balawamya pa ‘kunakila bashikulwibo ba buntunse.’ Abakalamba ba pa ncito, nelyo ‘bashikulwibo,’ pa lubali lumbi, balingile “[ukupeela] . . . icalungama kabili icalingana” ku babomfi babo.—Abena Kolose 3:22-24; 4:1; linganyako 1 Petro 2:18-20.

Ifingi fyalisoswa muli Baibolo pa lwa ncitilo sha bukwebo isha bufumacumi. Nangu ca kuti ku ca bulanda bwalibulila ilelo, ubufumacumi ilingi line bulatashiwa no kutesekeshiwa nge mibele ifwaikwa. Ici e co Baibolo ikomailapo. Yesu inshita imo atile: “Uwa cishinka ku cacepesha e wa cishinka na ku fingi, no ushalungama ku cacepesha, e ushalungama na ku fingi.”—Luka 16:10; linganyako Amapinda 20:10; 22:22, 23; Luka 6:31.

Mu calo cimo ica mu Africa, indastri ya diamonde yali cifulo ca bupupu ubwingi na mafisakanwa. Capingwilwepo kubika umuntu wapusanako ku kusakamana. Bacilolo ba kamfulumende balipushiwe ukupeela amashina ya abo batontonkenye fyo baali no kuba abalinga pa cifulo. Lintu ibumba lya bacilolo lyakumene ku kupingulapo, amashina yalefumishiwapo limo limo, ukucilisha pa mulandu wa mafisakanwa. Mu kupelako, baishile kwi shina lya kulekelesha pa mutande—ilyasalilwe na presidenti.

“Lelo tali cilundwa ca kabungwe!” e fyapaashishe cilolo umo.

Presidenti ayankwileko ati ici tacali cifulo ca bupolitiki.

“Ni umo uwa Nte sha kwa Yehova,” e fyalondolwele umbi.

“Kabili e mulandu wine aingilila incito,” e fyasosele presidenti. Lyene alundileko ati: “Twalishiba ba bufumacumi, kabili uyu e musango wa muntu tulekabila. Natwishiba ukuti kuti twamucetekela.”

Ee, abo ababomfya ifishinte fya Baibolo ilingi line basango kuti ici ciba ku busuma bwabo nelyo fye mu calo ca lelo.

Bikila Amano Yene Yene

Twalanguluka fye ifya kumwenako finono ifya cintu cipilibula ‘ukusanga ukwishiba Lesa.’ (Amapinda 2:1-9) Ukupanda amano ukwingi, ukubomba kusangwa muli Baibolo. Ifishinte fyaampanishiwa ku kusanguluka, ukubombesha, ukumfwana, ubwamba, ukulekana, ukulipila kwa misonko, ukubomba no kukanaumfwana, no kubomba no bupiina fili fye mibele imo iya bumi iyo yalandwapo na Baibolo. Amamilioni bakashininkisho kuti ubupusano pa kati ka kutunguluka no kupelebela mu bumi bwabo bwashintilila pa cipimo ca fyo babomfeshe ifishinte fya Baibolo.

Ilintu ukubomba kwa pali nomba ukwa Baibolo kwalyebekeshiwa, yakwata na kabili ubunonshi ubwingi ubwa pa nshita yalepa. Ku ca kumwenako, Baibolo yalayo kuti intulo ya kulengo kukalipa no kucula mu calo ca lelo mu kwangufyanya ikalungikwa pa kunyantukilamo kwa bulesa.—Daniele 2:44; 2 Petro 3:11-13; Ukusokolola 21:1-5.

E ico, tulekukoselesha ukusambilila apo wingapesha pa lwa Baibolo. Nga ca kuti tawakwata kope, shininkisha ukukwatako umo. Bakasabankanya ba uno magazini mu nsansa bakakwaafwa. Pamo fye nga fintu bambi abengi banonkelamo pa kubomfya imitubululo ibomba ukufuma muli Baibolo, na iwe wine kuti waafwiwa ukutesekesha umutengo wa Cebo ca kwa Lesa, ponse pabili pali nomba na ku nshita ya ku ntanshi.

[Icikope pe bula 7]

Baibolo ca kutungulula cibomba ku kulengo bumi bwa lupwa ubwa nsansa