Bushe Ulupili lwa Athos ‘Lupili lwa Mushilo’?

KU BANTU ukucila pa mamilioni 220 mu Calici lya Orthodox, ulupili lwa Athos ulwaba ku kapinda ka ku kuso aka Greece, e “lupili lwa mushilo nga nshi ukucila incende iili yonse mu mipepele yaba Bena Kristu ba ci Orthodox.” Abengi muli ulu lukuta balafuluka sana ukuya ku lupili lwa Athos, pantu batila “lupili lwa mushilo.” Bushe ulu lwine lupili batila “lupili lwa mushilo” lwaba shani? Lwaishilecindama shani? Bushe aba katiina kuli Lesa kuti batungululwa no mupashi nelyo ukusanga ukupepa kwa cine lintu fye baya kuli ulu lupili?

Inumbwilo ya kuti “ulupili lwa mushilo” mu Baibolo emo yaba. Yayampana ku mushilo, ukusanguluka, no kupepa kwasumbuka ukwa kwa Lesa wa cine, Yehova. Ulupili lwa Sione mu Yerusalemu wa pa kale, lwainikwe ‘ulupili lwa mushilo’ lintu Imfumu Davidi yatweleko icipao ca cipingo. (Amalumbo 15:1; 43:3; 2 Samwele 6:12, 17) Kabili ilyo Solomone akuulile itempele pa Lupili lwa Moria, incende yonse iyashingulwike itempele yainikwe “Sione”; na muli ifyo, Sione yatwalilile ukuba ‘ulupili lwa mushilo’ ulwa kwa Lesa. (Amalumbo 2:6; Yoele 3:17) Limo limo umusumba wa Yerusalemu baalewita ‘ulupili lwa mushilo’ pantu e mwali itempele lya kwa Lesa.—Esaya 66:20; Daniele 9:16, 20.

Ni shani pali ndakai? Bushe ulupili lwa Athos—nelyo icifulo cimbi icasansuka—kuti lwaba e ‘lupili lwa mushilo’ uko abantu balingile ukulapepela pa kuti Lesa engapokelela ukupepa kwabo?

‘Ulupili lwa Mushilo’ Ulwa Butukami

Ulupili lwa Athos lwaba ku kabanga ka Cishi ca Chalcidice pa mpela ya musoso wa mpanga yaba pa Cimana ca Aegean ku kabanga ke tauni litwa ilelo Thessaloníki. Lwalepa amamita 2,032 ukufuma pa menshi, lusuma kabili lwalikwata ne mpemba.

Pa myaka iingi ulu ulupili lwaishibikwa ukuba ulwa mushilo. Ukulingana no lushimi lwa ciGriki lutila e paleikala tulesa ilyo tatulakuukila ku lupili lwa Olympus. Pa kashita kamo, pa numa ya kwa Konstantino Mukalamba (mu mwanda wa myaka uwalenga 4 C.E.), amacalici ya Bwina Kristu yasangwishe ulupili lwa Athos ukuba ulwa mushilo. Ilyashi lya kale limo litila, ilyo Maria “nacisungu” na Yohane Kabila we Landwe Lisuma baleya ku Kupro mu kumona Lasaro, baiminine pa lupili lwa Athos pantu kwali icikuuku icikalamba nga nshi. Maria akumbilwe ulupili pantu lwali ulusuma, e ico alombele Yesu ukuti amupeele. Uyu e mulandu wine ulupili lwa Athos balwitilo kuti “Ibala lya kwa Nacisungu Mutakatifu.” Mupepi na pa kati ka ciputulwa ca nshita yaleitwa Byzantine, ulu lupili lwa mabwe lonse lwainikwe Ulupili lwa Mushilo. Konstantino Monomachus Kateka walenga 9 e wasuminishe ukutendeka ukubomfya ili shina lwa pa kati ka mwanda wa myaka uwalenga 11.

Ulupili lwa Athos lwalitemwikwa sana ku bafwaya imikalile ya butukami pantu lwaba akatalamukila kabili na mabwe ayengi. Pa myanda ya myaka iingi, abaume balefuma mu macalici ya Orthodox mu calo conse no kuyaikala kulya—AbaGriki, abena Serbia, abena Romania, abena Bulgeria, abena Russia, na bambipo—kabili bakuulile amayanda ya butukami, amacalici ne mishi. Pali fyonse fi pashala fye 20.

Ulupili lwa Athos Pali Ndakai

Pali ndakai, abekashi ba pa lupili lwa Athos balikwata insambu sha kuiteka kabili balipokele no buntungwa mu 1926. Nelyo cingati pa myaka iingi impendwa yabo yalecepelako, pali ndakai nabafula ukucila pali 2,000.

Umushi umo na umo uwa butukami, ulakwata amafarmu, ifikuulwa fya kupepelamo na mayanda ya kwikalamo. Pa muulu wa lupili lwa Athos e paba icifulo cabo icashila ico beta Karoúlia. Pa kuyafika apaba imisakuta kupita mu tushila twashokoloka, no kutantala pa matabo ya mabwe, no kubomfya iminyololo. Na pali ndakai abatukami baba pa lupili lwa Athos balakonka intambi sha kale mu mipepele yabo, babomfya ne nkoloko ya Byzantine (iitendeka ukupenda ubushiku bumo na bumo lintu akasuba kawa) na kalenda wa Julian (uwashalilako inshiku 13 kuli kalenda wa Gregoria).

Nelyo batila umwanakashi e walenga ukuti ici cifulo cishibwe ica “mushilo,” pa myaka 1,000 abashimbe abaume abaipeela ku fya mapepo kabili abatukami tabalefwaya ukubatandalila ku banakashi atemwa ukumona inama nkota nelyo bamutungwi nangu fye umwaume ushakwata imyefu. Pali ndakai abaume bashakwate myefu balisuminishiwa kumo ne nama nkota ukufika kulya, kumfwa abanakashi bena bafwile ukutaluka ku lulamba lwa lupili lwa Athos amamita 500.

‘Ulupili lwa Mushilo’ lwa Bonse

Bushe Athos e ‘lupili lwa mushilo’ uko Abena Kristu ba katiina kuli Lesa bafwile ukulapepela? Ilyo Yesu alelanda ku mwanakashi umwina Samaria uwaishibe ukuti Lesa aali no kupepelwa mu lupili lwa Gerisimu, amwebele fyo takwali no kuba ulupili lwa cine cine uko abantu bafwile ukuyapepela Lesa. Yesu atile: “Inshita ileisa ilyo tamwakapepele Tata nangu ni mu [Gerisimu] nangu ni mu Yerusalemu.” Mulandu nshi? ‘Lesa Mupashi, na bamupepa bali no kumupepela mu Mupashi na mu cine.’—Yohane 4:21, 24.

Ukulanda pa lwa nshita yesu, kasesema Esaya alandile mu mampalanya ilyo alesobela ukuti “ulupili lwa ng’anda ya kwa Yehova” lukaba “pa muulu wa mpili” no “kusumbulwo kucilo tupili,” na ba nko shonse bakakonkomokelako.—Esaya 2:2, 3.

Abaume na banakashi nga balefwaya Yehova Lesa apokelele ukupepa kwabo kuti bamupepa mu “Mupashi na mu cine.” Abantu abengi ukufuma mu fyalo fyalekanalekana balisanga inshila ya ku ‘lupili lwa kwa Yehova.’ Na bo bene, bamona ulupili lwa Athos nga fintu loya umuGriki alelumona lintu atile: “Ndemona ifyo Lesa tafwile ukupepelwa fye mu fiyanda fyacingililwa nelyo mu mayanda ya batukami.”—Linganyeniko Imilimo 17:24.

[Akabokoshi pe bula 31]

Ukufisulula Icuma Cafishilwe pa Nshita Ntali

Pa myaka iingi, aba bashimbe baume abaipeelesha ku fya mapepo pa lupili lwa Athos balifishile ifyuma ifingi pamo nga bamanuscripiti mupepi na 15,000, kabili yamo pali aya batila ya mu mwanda wa myaka uwalenga 4, kanshi uyu e mulandu wine cabela icuma cacindamisha pali fyonse ifyasangwa. Balikwata amabuuku ayengi, aya Malandwe yonse na yakwata fye amabula ya Malandwe yamo yamo, na ya malumbo ne nyimbo sha fya mipepele, kwaliba ne fikope fya kulenga, ifipasho, ifya kwelenganya, ne fyapangwa ku fyela. Catunganishiwa ukuti mu calo conse nga mwaba ama manuscripiti ya mu ciGriki 4, imo pali aya ninshi ya ku lupili lwa Athos, nelyo cingati ayengi yalekabila ukubikwa mu mutande wa yako. Pa muku wa kubalilapo mu 1997, abashimbe baume abaipeela ku fya mapepo basumine ukulangisha amabuuku yabo yamo ku bulangisho bwaliko mu Thessaloníki.

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 31]

Telis/Greek National Tourist Organization