Ukukalipwa Kuletwako ne Nkondo

UWALI umushilika kabili uwalwileko ne Nkondo ya Calo iya Cibili atile: “Mu nkondo tamwaba abacimfya. Mwaba fye abacimfiwa.” Abengi kuti basuminisha ifyo asosele. Ififuma mu nkondo fyalibipisha; abacimfya na bacimfiwa balacula icabipisha. Nangu ni lintu ubulwi bwapwa, iminshipendwa batwalilila ukuba abakalipwa ku mulandu wa nkondo.

Kukalipwa nshi? Inkondo kuti yakufya abantu, ukusha abana banshiwa abengi na bamukamfwilwa. Abengi abapusuka bashala ne filonda, kabili bashala balelunguluka. Abengi kuti bashala balecula nelyo ukuba imbutushi. Bushe kuti twaelenganya ulupato no bulanda ifiba mu mitima ya bapuswike mu nkondo?

Ifilenga Ukukalipwa Ukucilamo

Ukukalipwa inkondo ileta mu mitima ya bantu kulatwalilila nangu palipita inshita apo inkondo yapwilile, ninshi imfuti shalileka ukumfwika, na bashilika ninshi balibwelela ku sha myabo. Inkulo shikonkapo kuti shatwalilila ukupatana. Muli iyi nshila ukukalipwa kwaletwa ne nkondo imo kuti kwabalamuna inkondo na imbi.

Ku ca kumwenako, icipangano ca Treaty of Versailles, ico bapangene mu 1919 ku kupwisha Inkondo ya Calo iya Kubalilapo, cabikile ifibindo pa calo ca Germany ifyo abekashi ba ciko balemona ukuti fyalibipishe no kuti cali cilandushi. Ukulingana ne citabo ca The Encyclopædia Britannica, ifibindo fya cilya cipangano “fyalengele abena Germany ukukalipa no kufwaya ukulandula.” Ilyo papitile imyaka, “ukupata icipangano ca mutende kwalengele Hitler ukukwata apa kutendekela” kabili ici na co calengele ukuti Inkondo ya Calo iya Cibili itendeke.

Inkondo ya Calo iya Cibili yatendekele ku Poland kabili yalisalangene ukufika na ku fyalo fyabela ku cofi ca Balkan. Ukukalipwa uko imishobo muli ilya ncende yaletele pa mishobo imbi muli ba 1940 kwalengele ukuti inkondo itendeke mu fyalo fyabela ku cofi ca ku Balkan muli ba 1990. Inyunshipepala ya ku Germany iya Die Zeit yatile: “Ulupato lwabipisha ne cilandushi fyalitwalilila, ukufika fye na ku nshita yesu.”

Abantunse nga bali no kwikala mu mutende, ukukalipwa kuletwako ne nkondo kufwile ukufumishiwapo icine cine. Ni shani ico cingacitwa? Cinshi cingacitwa ku kufumyapo ulupato no bulanda? Nani engapwisha ukukalipwa kuletwako ne nkondo?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 2]

INKUPO: Fatmir Boshnjaku

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Icikope ca U.S. Coast Guard; UN PHOTO 158297/J. Isaac