Ni Bani Balinga Inshita Yenu iya ku Ntanshi?

UWASUMINA mu kusanguka, John Gray, alembele ati: “Abantunse nomba tababa na maka ya kulinga ifingabacitikila ku ntanshi ukucila inama ishili shonse.” Kalemba wa fitabo Shmuley Boteach wena asosele ifyapusanininako fye mu citabo cakwe ica An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Atile: “Umuntu te nama, kanshi lyonse ena aleshiba ifyo alefwaya ukucita ku ntanshi.”

Abantu abengi balasuminisha ifyo John Gray alemba kabili basumina ukuti amaka yapulamo ayashingalamwa e yalinga ifikacitikila abantunse ku ntanshi. Bambi basumina ukuti Lesa e wabumbile abantu kabili ababumbile na maka ya kwishiba ifyo bakacita ku ntanshi.

Bamo bamona kwati abalinga inshita yabo iya ku ntanshi bantu ababa na maka pa bantu banabo. Kalemba Roy Weatherford, (mu citabo ca The Implications of Determinism), atile, “abantu abengi mu calo, sana sana abanakashi abengi, ukutula fye kale, tababa . . . na maka ya kwishiba ifingabacitikila ku ntanshi. Ne calenga, ni co balatitikishiwa no kusungwa bubi bubi.” Abengi balaimwena uko ifyo balesubilo kuti fikesawama ku ntanshi fiisa mu konaika ilyo intungulushi sha fikansa fya calo shicimfyanya nangu ilyo ifita fya nkondo ficimfyanya.

Ukutula fye kale, abantu bambi balaba abapelelwa pantu batontonkanya ukuti amaka yacila pa bantunse yalilinga kale ifikabacitikila ku ntanshi. Boteach atile: “AbaGriki ba ku kale baletontonkanya ukuti isubilo lya fye pantu abantu teti balule ifyo babalingila kabela.” Baleti balesa banakashi aba bumyalumyalu balilingila kabela ifili no kucitikila umuntu onse ku nshita ya ku ntanshi. Basumine ukuti aba balesa banakashi balilingile limo inshita ilyo umo ali no kufwa, no bwafya bwalekanalekana no kukalipwa uko ali no kushipikishako ilyo acili umumi.

Abantu abengi pali lelo basumina ukuti imipashi e ilinga ifyo inshita ya ku ntanshi iya muntu ikaba. Ku ca kumwenako, abengi basumina ukuti Lesa alilingila kabela ifikacitikila abantu bonse ne nshita iyo umuntu onse akafwa. Bambi basumina ukuti Lesa Wa maka yonse “alilingila kabela ipusukilo nelyo ukulungulushiwa ukwa muntu onse.”

Nga imwe muletipo shani? Bushe imipashi yalilingila kabela fyonse ifyo mukacita ku ntanshi ica kuti tapali ico imwe mwingacitapo? Nelyo bushe amashiwi ya kwa William Shakespeare, kalemba wa fisela umuNgeleshi, ayatila: “Inshita shimo abantu e bailingila ifyo ifintu fikaba ku ntanshi,” ya cine? Moneni ifyo Baibolo yalandapo pali ili lyashi.