ABACAICE BEPUSHA UKUTI
Kuti Nacita Shani pa Kuti Nilaaba ne Nsoni?
Ifyabipa ifingafuma mu kuba ne nsoni: Insoni kuti shalenga wafilwa ukukwata ifibusa ifisuma kabili kuti wafilwa no kuba ne nsansa.
Ubusuma ubwaba mu kuba ne nsoni: Ukuba ne nsoni te lyonse kwabipa. Kuti kwalenga walatontonkanyapo ilyo ushilalanda icili conse kabili kuti kwalenga ulekutikisha ilyo bambi balelanda.
Icawamako ca kuti: Nga uli wa nsoni tacipilibula ukuti ukatwalilila fye ukuba ne nsoni, lelo kuti wacitapo fimo ifingalenga waleka ukuba sana ne nsoni. Cino cipande calakwafwa ukwishiba ifyo wingacita pa kuti tauleba sana ne nsoni.
Ufwile ukwishiba ifilenga uleba no mwenso
Insoni kuti shalenga uleumfwa sana umwenso wa kulanda na bantu mu kulungatika. Lelo nga watontonkanyapo sana no kwishiba ifilenga uleumfwa umwenso, kuti wasanga fye ukuti tapali ne co ulingile ukulaumfwila umwenso. Natulande pa fintu fitatu ifingalenga nalimo uleumfwa umwenso wa kulanda na bantu.
Ica kubalilapo: “Ukukanaishiba ifyo wingalanda nga uli na bantu.”
Icishinka ulingile ukwishiba: Ilingi line abantu tabebukisha ifyo walandile lelo bebukisha sana ifyo amashiwi walandile yabalengele ukumfwa. Kanshi pa kuti wilaba sana no mwenso ufwile ukulakutikisha ilyo bambi balelanda.
Ifyo ufwile ukutontonkanyapo: Muntu wa musango nshi ufwaya ukuti abe cibusa obe, bushe ni ulya uulanda sana nelyo ni ulya uubikako amano bambi nga balelanda?
Ica bubili: “Ukumona kwati tapali ifyo wingalanda ifyo abantu bengatemwa.”
Icishinka ulingile ukwishiba: Lyonse kulaba ifyo abantu batontonkanya pali iwe, nampo nga uli wa nsoni nelyo iyo. Lelo nga ca kuti tauleba sana ne nsoni kabili ulelanda na bantu mu kulungatika, kuti calenga abantu baishiba bwino ifyo waba.
Ifyo ufwile ukutontonkanyapo: Nga ca kuti umona kwati abantu batontonkanya ukuti tapali ifyo wingalanda ifyo bengatemwa, kuti wasanga ukuti nalimo te fyo batontonkanya niwe fye utontonkanya ifyo?
Ica butatu: “Ukumona kwati kuti waseebana nga walufyanya ukulanda.”
Icishinka ulingile ukwishiba: Bonse inshita shimo tulalufyanya mu fyo tulanda. Ukaleka ukutiina ukulanda na bantu nga ca kuti ulemona ukulufyanya nge nshila iingalenga bambi baishiba ukuti na iwe wine ulalufyanya.
Ifyo ufwile ukutontonkanyapo: Bushe tautemwa ukuba pamo na bantu abashicita ifintu kwati bena tabalufyanya?
Bushe walishiba ukuti? Abantu bamo batontonkanya ukuti tabakwata insoni pantu balalemba sana amameseji. Lelo cilanguka ukukwata ifibusa ifisuma nga ca kuti umo alelanda na bantu mu kulungatika. Ba Sherry Turkle abasambilila sana pa fya kupangapanga ne fyo bongobongo ibomba, balembele ukuti: “Ukumonana no kulaumfwa ifyo umunobe alelanda e fingalenga muleumfwana bwino sana.”a
Nga wabombesha ukukanaba sana no mwenso, ukasanga ukuti ukulanda na bantu mu kulungatika takwa-afya nge fyo waletontonkanya
Ifyo ulingile ukucita
Wilailinganya kuli bambi. Taufwile ukuba uulanda sana. Lelo ico ulingile ukubikako sana amano kuleka ukuba sana ne nsoni pa kutila taulefilwa ukukwata ifibusa e lyo no kuba ne nsansa.
“Ilyo mulelanda na bantu taufwile ukulanda ifingi kabili taufwile ukuba kwati ni we waishiba sana ukulanda pali bonse. Lelo, nga wamonana na bantu pa muku wa kubalilapo kuti wabeba fye ishina lyobe nelyo kuti wabepushako fye ifipusho ifinono ifya-anguka.—E fyalandile Alicia.
Ishinte lya mu Baibo: “Cila muntu aleiceeceeta pa kuti alemona nga ca kuti ifyo acita fyaliba fye bwino, e lyo akasekelela pa fyo acita, te kuilinganya ku muntu umbi.”—Abena Galatia 6:4.
Ulemona ifyo bambi bacita. Ulemona ifyo abashakwata insoni bacita pa kulanshanya na bantu. Finshi bacita ifilenga balelanshanya bwino na bantu? Finshi bacita ifyo ushingatemwa ukulacitako. Finshi ifyo bacita bwino ifyo wingatemwa ukusambililako?
“Ulemona no kusambililako ku fyo abantu abaishiba ukupanga ifibusa bacita. Ulemona ifyo bacita ne fyo balanda ilyo bakumana na bantu pa muku wa kubalilapo.”—E fyalandile Aaron.
Ishinte lya mu Baibo: “Filya icela cinoona icela cinankwe, e fyo no muntu anoona umunankwe.”—Amapinda 27:17.
Uleipusha Ifipusho. Ilingi line abantu balatemwa ukulanda ifyo baletontonkanya pa fintu fimo, kanshi ukubepusha ifipusho kuti kwalenga watendeka ukulanshanya nabo. Kabili te kuti cilenge abantu balebika fye sana amano kuli iwe.
“Ukupekanishisha limo ifya kulanda kuti kwalenga tauleumfwa sana umwenso. Kuti watontonkanisha libela pa malyashi yamo nelyo ifipusho ifyo ulefwaya ukuyaipusha abo muleangalila pamo na bo pa kutila taumfwile sana umwenso ilyo wakumana na bantu bamo pa muku wa kubalilapo.”—E fyalandile Alana.
Ishinte lya mu Baibo: “Mwilabika fye amano ku fyo mwe bene mufwaya, lelo mulebika amano na ku fyo bambi bafwaya.”—Abena Filipi 2:4.
a Aya mashiwi yafumine mu citabo citila Reclaiming Conversation.