Icipandwa 1

Bushe Ninkula uwa Kuti Ntampe Ukwishisha?

“Fingi ifilenga ukuti ndefwaya umulumendo wa kwishishanya nankwe. E lyo abalumendo abamoneka bwino na bo bengi sana.”—E fyalandile Whitney.

“Abakashana bamo besa fye abapama no kunjeba ukuti tuleishishanya, ica kuti ndafwaya fye no kusumina. Nomba teti njipushe abafyashi bandi, pantu ninjishiba ifyo bengalanda.”—E fyalandile Phillip.

ABALUMENDO na bakashana balafwaisha ukuba pamo nga nabatemwana, e lyo limo batendeka fye ukutemwana ilyo bali abaice. Umfwa ifyo Jenifa alandile, atile: “Natampile ukufwaya uwa kwishishanya nankwe ninshi ndi fye ne myaka 11.” Brittany na o alandile ukuti: “Nga uli mwana we sukulu, e lyo tawakwata umulumendo nangu umo uwa kwishishanya nankwe, ciba kwati walishishita!”

Nga iwe uletipo shani? Bushe naukula uwa kuti utampe ukwishisha? Pa kwasuka ici cipusho, tufwile intanshi ukwasuka icipusho ca kuti:

Bushe “Ukwishishanya” Calola Mwi?

Conga icasuko kuli ifi fipusho:

Tutile lyonse uba fye no mulumendo nangu umukashana umo wine. Bushe ifi nge fyo ucita, ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Tutile nautemwa umulumendo nangu umukashana. Cila bushiku imiku iingi ulamulembela utumashiwi pa foni nangu limbi ulalanda sana nankwe pa foni. Bushe nga ulecita ifi ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Lyonse fye nga waya mu kwangala na banobe usalapo fye umulumendo umo wine nangu umukashana umo wine. Bushe nga ulecita ifi ninshi uleishisha?

□ Ee

□ Iyo

Nalimo tacacikwafya ukwasuka icipusho ca kubalilapo. Limbi wacitala watontonkanyapo pa kwasuka icipusho ca bubili ne ca butatu. Bushe ukwishishanya calola mwi? Ukwishishanya, kuulaba no muntu umo wine uo mutemwanene nankwe. Kanshi icasuko ku fipusho fyonse fitatu ni ee. Nampo nga ni pa foni e po mulelanshanishisha utumalyashi twa citemwiko no mulumendo nangu umukashana nangu nga ni pa kanwa nkati, nangu nga ni mu bumfisolo, kulila fye lyashi lya citemwiko mulelanda, ninshi muleishishanya. Nomba bushe naukula uwa kuti utampe ukulaishisha? Nga watontonkanya pa mepusho yatatu, walamona we mwine nga ca kuti naukula uwa kutendeka ukulaishisha.

Cinshi Ulefwaila Ukulaishisha?

Mu fyalo ifingi abantu baishiba ukuti ukwishishanya e nshila isuma iyo abantu babili bengeshibaninamo bwino. Lelo icacindama icifwile ukulenga umulumendo no mukashana baleishishanya, kufwaya ukuti bamone nga kuti baupana.

Lelo twalishiba ukuti abanobe bamo bamona kwati ukwishishanya takwacindama sana. Nalimo batemwa fye ukuba no mukashana nangu umulumendo uo batemwa sana, lelo tabatontonkanya na pa kuupana. Bamo nalimo kuti balemona umulumendo nangu umukashana nga filya bengamona icikombe nangu icipe ico bengatemwa ukulalangisha ku bantu bonse pa kuti babacindike. Kwena bucibusa bwa musango uyu ilingi line tabukokola, bulapwa bwangu. Umukashana umo, Heather, atile: “Abantu abengi abatampa ukwishishanya bwaice bwaice balaleka ukwishishanya nga papita fye umulungu umo nangu ibili. Batampa ukulamona ukwishishanya kwati kwangala fye, lelo amano ya musango uyu tayawama nakalya, pantu nga babelesha ukulacita ifi, kuti baisa mu kulaleka abena mwabo apabula umulandu.”

Kanshi nga ca kuti uleishisha, uo uleishishanya nankwe kuti akutemwa ica kuti alatontonkanya fye pali iwe. E ico kanshi nga uleishisha ufwile ukwishiba ukuti ico ulecitila ifi, kufwaya ukuupana na uo uleishishanya nankwe. Tala tontonkanya: Bushe kuti watemwa umuntu ukulakwangasha kwati ca kwangasha ca mwana ica kuti inshita fye iili yonse kuti acipoosa? Umukashana we shina lya Chelsea atile: “Limo limo mu mutima wandi ntila fye ukwishishanya kwangala fye, lelo te fyo caba, pantu limbi umunobe ena nabikako sana mano.”

Bushe Uli ne Myaka Inga Iwe Wine?

Myaka inga iyo ulemona ukuti e yo umulumendo nangu umukashana engatendekelapo ukwishisha? ․․․․․

Nomba ipusha abafyashi bobe icipusho cimo cine, ulembe ne fyo balakweba. ․․․․․

Kwena imyaka wacilemba pa kubalilapo nalimo naiceepa pa yo abafyashi bacikweba. Nelyo limbi te fyo! Nalimo na iwe waba pa balumendo na bakashana abengi aba mano, abashifwaya ukutampa bwangu ukwishishanya lelo balalolela mpaka ilyo abene bakamona ukuti nabakula. E fyo na Danielle, uuli ne myaka 17 asalilepo ukucita. Atile: “Nga natontonkanya ifyo nali imyaka ibili iyapitapo, ne fyo nali no kufwaya mu uo nali no kulaishishanya nankwe kuti fyapusana sana ne fyo ningafwaya pali ino nshita. Kwena nangu fye ni pali ino ine nshita nshilaishiba ifyo ningasala bwino uwa kwishishanya nankwe. Nga papitako imyaka, namona no kuti nomba ninkula mu mano e lyo ningatampa ukwishishanya no mulumendo.”

Kwaliba umulandu na umbi uo cawamina ukulolela. Baibolo ilanda pa nshita ilyo abalumendo na bakashana baba sana no lunkumbwa ulwa banakashi nangu ulwa baume, ukuti ni nshita ya “mushinku wa bwaice.” (1 Abena Korinti 7:36) Nga ca kuti uli mulumendo nangu umukashana uwafika pali uyu mushinku e lyo watemwa ukulaba sana no mukashana nelyo umulumendo, insuuna kuti yacila mu cipimo ica kuti, kuti wacita ne cabipa. Abanobe bena nalimo tabamona ukuti cisuma ukulolela. Abengi balafwaya sana ukumfwa ifyo cumfwika ukulaalapo no mwaume nangu umwanakashi. Nomba iwe taulingile ukubakonkelela! (Abena Roma 12:2) Pantu na kuba Baibolo ikweba ukuti “fulumuka ubulalelale.” (1 Abena Korinti 6:18) Nga walolela wacila na pa mushinku wa bwaice, kuti ‘watalusha ububi ku mubili obe.’—Lukala Milandu 11:10.

Bushe Naukula uwa Kuti Uupe Nelyo Ukuupwa?

Pa kuti wasuke bwino ici cipusho, utale uipushe we mwine pa kuti wishibe ifyo waba. Tontonkanya pa fyakonkapo:

Ifyo wikala na bantu bambi. Bushe wikala shani na bafyashi bobe na bamunonko? Bushe ilingi line pa kulanda ifyo uletontonkanya ukuti e filungeme ulakalipa ica kuti no kuponta walaponta? Bushe balupwa obe, kuti batila ati waba shani? Ifyo wikala na balupwa obe e fyo wingeshibilako ifyo ukalaikala no mwina mobe.—Belenga Abena Efese 4:31.

Ifyo waba. Bushe walisansamuka nangu limbi tawasansamuka? Bushe ufwaya fye ukucita ifintu ukulingana ne fyo we mwine ulefwaya, taufwaya ukumfwa kuli bambi? Bushe ulateka umutima ifintu nga fya-afya? Bushe walitekanya? Nga naukwata ifisabo fya mupashi wa kwa Lesa pali ino nshita ninshi kuti fyakwafwa ukuipekanishisha libela ifyo wingesaba nga waupa nelyo ukuupwa.—Belenga Abena Galatia 5:22, 23.

Ifya kubomfya indalama. Bushe walishiba ukubomfya bwino indalama? Bushe ilingi line ulakwata inkongole? Bushe ulakokola pa kampani nga waingila incito? Nga taukokolapo, cinshi cilenga? Bushe ni ncito ishiwama nangu bene ba ncito? Nangu ni we wakwata fye ubwafya pa mulandu wa misango yobe iyo ufwile ukuleka? Nga tawaishiba ifya kubomfya bwino indalama shobe, teti wishibe ifya kubomfya bwino indalama sha lupwa.—Belenga 1 Timote 5:8.

Bucibusa na Lesa. Nga ca kuti uli Nte ya kwa Yehova, finshi ulecita pa kuti utwalilile ukuba cibusa wa kwa Lesa? Bushe ulabelenga Icebo ca kwa Lesa, ukuya mu kushimikila, e lyo no kwasukapo pa kulongana kwa Bwina Kristu ukwabula uwa kukupatikisha? Iwe ufwile ukuba umuntu uwakosa mu kupepa Lesa pantu uo ukoopa nangu ukuupwako alingile ukuba muntu uwakosa mu kupepa Lesa.—Belenga Lukala Milandu 4:9, 10.

Ifyo Wingacita

Umuntu nga alekupatikisha ukutendeka ukwishishanya, cimo no kukupatikisha ukuya mu kulemba amashindano ayo ushi-ipekenye bwino ukuyaikalila. Te kuti ciwame ukukupatikisha ukucita ico ushi-ipekenye ukucita! Ulingile ukupoosa inshita iikalamba pa kubelenga pa kuti wishibe ifya kuyalemba pa mashindano.

E fyo no kwishishanya kwaba. Nge fyo twamona, ukwishishanya te cintu ca kutwalilako umusamwe. Kanshi ilyo ushilaeba umuntu ukuti muleishishanya nankwe, ulingile intanshi ukwishiba bwino bwino ilyashi lyacindama, ne lyo lyashi, kwishiba ifyo wingapanga bucibusa na bantu. Ku ntanshi ilyo ukasanga umuntu uukakulinga, ukeshiba bwino ifyo wingacita pa kuti mukaleumfwana bwino no yo cibusa. Na kuba, icilenga ukuti icupo cibe bwino mulandu wa kuti bonse babili balomfwana.

Tacilepilibula ukuti ilyo ulelolela ukuti ukule pa kuti utampe ukwishisha ninshi tawakakwate ubuntungwa. Lelo ukakwata ubuntungwa ubukalenga ukuti ‘ulesekelela ilyo ucili umulumendo.’ (Lukala Milandu 11:9) Kabili ukakwata ne nshita ya kukula no kukosha bucibusa bobe na Lesa.—Inyimbo sha Bulanda 3:27.

Kwena, ilyo ushilatampa ukwishishanya no uli onse, kuti uleipakisha ukwangalila capamo na balumendo nelyo na bakashana. Bushe kuti wacita shani pa kuti uleangala bwino na bo? Kuti muleangalila capamo na balumendo nelyo na bakashana ukubikako fye na bakalamba. Umukashana uwe shina lya Tammy alandile ukuti: “Ala ukwangalila capamo nge fi cilawama sana. Cisuma ukukwata ifibusa ifingi.” Monika na o wine alisuminishe ifyo Tammy alandile. Atile: “Nga muleangalila capamo cilawama sana, pantu kuti waishiba ifyo abantu abengi baaba.”

Nomba nga walungama fye umuntu umo ukwabula ukutekanya, nalimo ku ntanshi nga kwaisacitika fimo kuti waisaiseka. E co kanshi wisuswa, uteke fye umutima. Kanshi ili ulelolela ukuti ukule ufwile ukwishiba ifya kupanga ifibusa ne fyo wingatwalilila ukuba icibusa cisuma. Ku ntanshi nga wasanga uwa kwishishanya nankwe, ukeshiba bwino ifyo waba e lyo ukasala na bwino umuntu uo ulefwaya ukuupana nankwe.

BELENGELAPO NA FIMBI PALI ILI LYASHI MWI BUUKU 1, MU FIPANDWA 29 NA 30

ILEMBO

“Uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”—Amapinda 14:15.

IFYO WINGACITA NI FI

Nga ulefwaya ukutendeka ukwishisha nangu nga ulefwaya uwa kuupana nankwe, belenga 2 Petro 1:5-7, usalepo imibele imo iyo ufwile ukukwata. Ilyo papita umweshi umo, mona nga naukwata iyo mibele.

NAWISHIBA . . . ?

Abafwailisha pa fyupo basanga ukuti abengi aboopana ilyo tabalati bakumanye imyaka ya kufyalwa 20 ilingi line balalekana mu myaka fye isano.

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Ilyo ndeipekanya ukuupa nelyo ukuupwa, ningile ukukwata imibele yakonkapo: ․․․․․

Ifyo ningacita pa kuti nkwate iyi mibele ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Bushe ni lilali wingangalila pamo na bakashana nangu abalumendo?

● Bushe nga waumfwa ukuti umwaice obe alefwaya uwa kwishishanya nankwe bwaice bwaice, mano nshi wingamupandako?

● Nga ca kuti uo uleishishanya nankwe aishiba ukuti taulepanga ukuupana nankwe, bushe akoomfwa shani?

[Amashiwi pe bula 18]

“Mufwile ukutemwana no muntu uo ulefwaya ukulaishishanya nankwe, kabili mufwile ukuba ne pange lya kwisaikala pamo. Ico ulingile ukubikako sana amano, muntu, te kwishishanya fye iyo.’’—E fyalandile Amber

[Icikope pe bula 16, 17]

Nga taulepaanga ukuupana no muntu uo uleishisha, ninshi waba ngo mwana uwangasha ica kwangasha icipya panono fye no kucipoosa acipoosa