Nangu Nalilwala Ukuseka Kwena Ndaseka
UULEMBA LOLENI! MU SPAIN
BA CONCHI ni banakulubantu abasansamuka, lelo balicushiwa no bulwele bwa kansa pa myaka 7. Ukutula apo babasangile na kansa ya kwi bele, balilepulwa imiku 7 pa kuti bafumye fimumena. Cinshi cibafwa ukushipikisha?
Abene batila: “Badokota nga banjeba ukuti nindwalilako, nga naumfwa ububi, ndalila sana fye pa kuti icikonko cifume ku mukoshi. Lyene ndalabako no kutendeka ukulacita ifintu ifindetele nsansa. Ne fi, kusambilila ululimi lwa ciChinese, ukusangwa mu kulongana kukalamba ukwa Bena Kristu, no kuya ku cuti no lupwa lwandi ne fibusa. Lyonse ndatontonkanya pa mashiwi ya kwa Yesu ayatila: ‘Nani pali imwe nga alesakamikwa engalundako umukono umo ku bumi bwakwe?’—Mateo 6:27.
Basosa no kuti: “Kabili lyonse ndafwaya ifya kunsekesha. Ndaseka na badokota, ndatamba amafilimu ayalenga nalaseka kabili ndesha na maka ukuba na banandi na balupwa lyonse. Ukukwata ifibusa ifyo wingaseka na fyo kulafwa sana. Bushiku bumo ninshi bali mupepi no kundepula, abanandi na balupwa banjebele cimo ica kusekesha icacitike ubushiku bwafumineko. Nalisekele ica kuti ilyo naleya mu muputule wa kundepwilamo, nshasakamikwe nangu cimo.”
BaConchi te beka fye basanga ukuti ukuseka kulafwa ukushipikisha ukulwala. Badokota muno nshiku na bo balimona ifyo ukuseka kwafwa kupwisha ubukali e lyo no kuposha amalwele.
Ukuseka Kulafwa Umubili no Muntontonkanya
Ici cintu calishibikwa ukutula na ku kale. Imyaka 3,000 iyapita, Imfumu Solomone yalembele ati: “Umutima wa nsansa muti usuma.” (Amapinda 17:22) Lope de Vega, umwina Spain, uwalelemba imishikakulo muli ba 1562 ukufika ku1635, na o alembele ukuti: “Nga kuleba ifisuma ifya kutusekesha, te kuti tulelwala sana.” Lelo, muli cino calo ca masakamika, cimoneka kwati abantu tabacita ifisuma ifisekesha abanabo. Tuli mu nshita ilyo kuli ukulunduluka mu fya kupangapanga, lelo ifya kusekesha ifisuma fileya filepwa. Ulupapulo lutila El arte de la risa, (Ifya Kusekesha Abantu) lutila muno nshiku cimoneka kwati “bakompyuta e bapyana abantu.” Caba kwati bakompyuta balilenga abantu ukuleka ukuseka no kusekesha bambi, ukubomfya umubili pa kulanda e lyo no kumwentula.
Ukuseka ukusuma kulenga abalwele ukushipa, no kushikatala. Icipande ca nomba line ico Dokota Jaime Sanz-Ortiz uwasoma sana ifya kundapa ubulwele bwa kansa e lyo ne fya kucefya ubukali imiti ya kansa ileta alembele ati, ukuseka “kulenga cayanguka ukulanshanya, kulapeela umubili amaka ya kulwisha amalwele, kulanasha ubukali, kulenga umuntu ukukanasakamikwa, no kushikatala no kukanaba uwasashila. Cimbi na co, kulenga umuntu ukuba ne subilo lya kuti akapola.”
Ubucindami bwa Kuseka
Cinshi ukuseka kwabela ngo muti. Pantu kulalenga ifintu ukuwama, nangu fibipe shani. Sanz-Ortiz, atile: “Ukusekesha abantu no kuseka kulenga tuleba na maka lyonse, kulafumyapo ukunaka, kabili kulenga twilayumfwila ubulanda.”
Kwena ifilenga abantu ukumwentula nelyo ukuseka filapusanapusana ukulingana ne fyaba umuntu e lyo na kuntu akulila. Sanz-Ortiz alondolola ati: “Nga filya fine batila icitemwa umwine cifu ca ngulube, e fyo caba na ku fya kusekesha, icilenga umo kuseka fintu uyo wine muntu aletontonkanya.” Nomba, te mulandu na po twapela mu masambililo, ukuseka kwalicindama mu kulanshanya kwesu e lyo kabili kulapwisha isakamika, ubulwani no mwenso. Nga ca kutila ukuseka kuti kwatwafwa, cinshi twingacita pa kuti tuleseka pa fisuma e lyo no kusekesha bambi?
Intanshi, tatufwile ukulatontonkanya fye pa mafya yesu umo shacela nelyo pa kulwala kwesu. Lelo, tufwile ukutendeka ukuipakisha fimbi ificitika mu bumi bwesu. E lyo kabili tatufwile ukuikosesha ifintu, tatufwile ukulatontonkanya pa fintu ifikalenga ubwafya bwesu ukukulilako. Cimbi na co, kuti twalaseka nga tuleesha ukumonamo ubusuma mu fintu nangu nafibipa. Te lyonse tufwile ukuseka no kumwentula, lelo nga pali fimo ifyatusekesha, fikatwafwa ukushipikisha. Ba Sanz-Ortiz batila, “Inseko ishisuma shilenga limo limo twaleka ukusakamikwa pa bwafya bwesu kabili shilatwafwa ukutontonkanya pali fimbi . . . , ico cilenga twalamona fimbi ifingatwafwa ukucimfya ubwafya.”
Tatuletila ukuseka kulapwisha ubwafya bonse ubo twingakwata mu bumi, lelo tuleti ilingi line kulatwafwa ukushipikisha no kukanasakamikwa sana ilyo tuli na mafya. Nga fintu baConchi basosele, “ukulwala te cintu ca kusekesha, na lyo line tamufwile ukuleka ukuseka. Imona ubumi bwandi kwati libala umwaba imisalu yalekanalekana. Ku ca bulanda, umusango wa musalu umo uwabamo, bulwele bwandi. Nomba kwena ndesha ukulabako ku bulwele bwandi pa kuti tabundeseshe ukucita fimbi ifyo mfwile ukulacita. Kwena te kuti nsose ukuti nalipola ku bulwele bwa kansa, nangula ni fyo ncili ndeipakisha ukuba pa calo, ne co, e cacindama.”
[Icikope pe bula 15]
BaConchi balabakoselesha sana ku balume babo, baFelix, e lyo na baice babo abanakashi baPili