Wajtaoa LAEBRI LONG INTENET
Wajtaoa
LAEBRI LONG INTENET
Bislama
  • BAEBOL
  • OL BUK
  • OL MITING
  • g08 Oktoba pp. 10-12
  • Ol Nambawan Samting Long Saed Blong Kon

I no gat video yet long haf ya.

Sori, i gat problem taem i stap lodem video ya.

  • Ol Nambawan Samting Long Saed Blong Kon
  • Wekap!—2008
  • Ol Sabtaetol
  • Sem Samting
  • Kon i “Toktok” Long Yu
  • Ol Tassel, Anther, Mo Silk
  • !Stat Long Meksiko i Go Kasem Ol Narafala Ples Long Wol!
  • Wan Sid We Yumi Save Yusum Long Plante Samting
  • ?God i Agri Long Ol Lafet Blong Makem Taem Blong Karem Kakae Long Garen?
    Wajtaoa—1997
  • Posen Blong Kilim Bebet i Spolem Garen Tu
    Wekap!—1999
Wekap!—2008
g08 Oktoba pp. 10-12

Ol Nambawan Samting Long Saed Blong Kon

BLONG plante yia, Harlin i wan fama blong kon long Finger Lakes New York, long Yunaeted Stet. Hem i laekem tumas blong eksplenem long ol fren mo ol man we oli visitim hem, sam nambawan samting long saed blong kon no maize. Ol man we oli raetem Wekap! oli askem long Harlin blong serem sam save blong hem wetem ol man we oli ridim magasin ya. Bambae yumi tokbaot sam narafala nambawan samting tu long saed blong kon, olsem: ?Kon i kam wea? ?Olsem wanem hem i kasem ol defren ples long wol? ?Mo wanem ol defdefren samting we yumi save wokem wetem kon? Naoia bambae yumi tokbaot sam long ol nambawan samting we Harlin i talem long saed blong kon.

Kon i “Toktok” Long Yu

“Long mi, fasin [we God] i wokem kon i gud tumas, mo i soemaot we Hem i gat gudhan long saed blong matematik. Nating se yumi lukluk lif blong kon nomo, no ol wanwan smolsmol pis blong kon we i stap long frut blong hem, olgeta haf blong hem oli folem wan oda we i stretgud mo we i naes tumas blong lukluk. Wan narafala samting hemia se taem kon i stap gru hem i ‘toktok’ long yu. Hem i givim ol saen we oli talem long yu sipos hem i tosta no i sot long sam samting we hem i nidim blong i gru gud. Kon i olsem wan bebi we i krae taem hem i nidim wan samting. Ol saen ya yu save luk wetem ae blong yu, olsem taem kala blong lif blong hem i jenis no lif i gru long wan fasin we i defren. Plante narafala tri oli mekem samting ya tu. Bigfala samting, hemia se yu mas lanem blong save mining blong ol saen we yu luk long kon, sem mak olsem wan mama i mas lanem blong save from wanem bebi blong hem i krae.

“Ol lif we kala blong olgeta i red mo pepol i min se kon i sot long sol we nem blong hem phosphate. Sam narafala saen oli soemaot se graon i sot long sam narafala samting olsem magnesium, nitrogen, mo potash, hemia ol samting we kon i nidim blong i save gru gud. Wan fama i save luksave nomo sipos kon blong hem i gat wan sik no sam kemikol i spolem hem.

“Olsem ol narafala man we oli planem kon, mi mi planem long taem we ol tri oli stat blong karem flaoa, from we hot blong graon i mekem se ol sid oli gru. Samwe fo kasem sikis manis biaen, taem ol kon long plantesen blong mi oli gru fulwan, oli hae olsem 2 meta.

“Kon i gru sloslo olsem se i gat ol defren haf blong laef blong hem. Yu save luksave ol defren haf ya taem yu kaontem ol lif blong hem. Taem hem i gat faef lif, yu save luksave klia fasin blong hem blong miksim ol kemikol mo mekem “matematik.” Fastaem, ol rus blong hem oli jekemap wanem i stap long graon. Biaen kon i yusum save ya we hem i kasem, blong i mekem wan program blong ol frut blong hem oli gru. Folem program ya, kon i save se frut blong hem i mas tik olsem wanem mo i save namba blong ol laen blong ol smolsmol pis kon we bambae oli stret long frut ya. Afta, taem hem i kasem bitwin 12 mo 17 lif, hem i jekemap graon bakegen blong i save namba blong ol smolsmol pis kon we bambae i stret long frut blong hem. Yes, wanwan kon we yu planem i mekem matematik blong i faenemaot olsem wanem blong karem gudfala frut long graon we hem i gru long hem. Ol smolsmol samting we i hapen we i mekem se kon i karem frut, i wan narafala samting we i pruvum se Man ya we i wokem kon, Hem i wokem long wan fasin we i nambawan.”

Ol Tassel, Anther, Mo Silk

Ol wanwan stamba blong kon oli gat ol pat we oli mekem wok blong man mo woman. Ol samting we oli luk olsem flaoa we i gru antap long top blong kon, hemia ol haf we oli mekem wok blong man, nem blong olgeta hemia ol tassel. Evri tassel i gat samwe 6,000 smolsmol flaoa we oli no open yet, hemia ol anther. Taem ol flaoa ya oli open, win i karem plante paoda blong flaoa ya oli go long ol narafala kon klosap. Sam long ol paoda ya i foldaon long ol frut blong kon we i no gru fulwan yet mo i kasem ol eg we oli stap insaed long skin blong frut blong kon.

“?Olsem wanem ol paoda ya i pastru long skin we i protektem ol eg? Oli pas long ol sofsof hea we kala blong olgeta i waet lelebet, nem blong olgeta hemia ol silk. Ol hea ya oli hang long top blong frut blong kon. Ol wanwan frut blong kon i gat plante handred silk. Sipos yu holem wan long ol silk ya mo yu faenem stamba blong hem, bambae yu luk i gat wan smol basket we i holem eg. Wanwan silk i gat wan eg blong hem. Mo insaed long evri eg i gat wan pis kon i gru.

“Long en blong ol silk we oli hang long top blong frut blong kon i gat ol tintin hea we oli muvmuf olbaot taem win i blu long olgeta. Ale taem win i karem paoda blong ol kon klosap, paoda ya i fas long ol tintin hea ya. Taem wan smol pis paoda i fas long ol tintin hea ya we oli stap olbaot long en blong silk, smol pis paoda ya i stat blong gru mo i sanem wan paep we i olsem rus blong hem, i folem silk i go kasem eg. Nao wan smolsmol pis kon i save gru long eg.

“Sipos sam smolsmol pis kon i nogat, i min se paoda i no fas long sam silk. Maet hemia from we ol silk ya oli slo tumas blong gru. Samting ya i save hapen taem graon i drae tumas. Bakegen, sipos fama i save ol saen ya we kon i givim, hem i save mekem wan samting blong stretem problem. Olsem nao hem i mekem se kon blong hem i karem plante frut long taem blong hem no long yia we i kam biaen. Wan samting we mi mi mekem blong givhan long kon blong mi, hemia se wan yia mi planem kon mo long yia we i kam biaen mi planem bin (soybeans). Bin ya i wan legim we i putum gas ya nitrogen long graon, mo katapila we i stap spolem kon i no save kakae bin ya.

“Oltaem mi laekem blong luk se wan graon we i emti nomo, sloslo i kam grin gud mo i karem plante kakae, mo i mekem samting ya long fasin we i kwaet, klin mo i naes tumas blong lukluk. Olsem ol narafala legim no tri, mi mi bilif fulwan se kon i wan nambawan wok blong Man ya we i wokem evri samting. Mo ol save ya we mi mi lanem oli smol nomo.”

?Toktok blong Harlin i mekem se yu yu wantem save moa long saed blong nambawan legim ya? Tingbaot histri blong hem mo ol defdefren rod blong yusum kon.

!Stat Long Meksiko i Go Kasem Ol Narafala Ples Long Wol!

Man i stat blong planem ol plantesen blong kon long ol defren haf blong Amerika, ating long Meksiko, mo biaen i go kasem ol narafala ples. Bifo long taem we ol man Inka oli bin rul long Peru, ol man Peru oli wosipim wan woman god blong kon. Hem i werem wan hat we oli flasem wetem frut blong kon we i raonem hed blong hem olsem wan wil blong baskel. Wan man we i raetem ol buk long saed blong ol samting raonabaot long yumi, Joseph Kastner, i talem se ol man India blong Amerika “oli wosipim [kon] olsem wan samting we ol god oli wokem, samting ya nao we [oli] yusum blong wokem ol man long hem . . . Hem i no sas nating blong planem—wan stamba blong kon i save givim naf kakae long wan man blong wan dei.” Ol manples blong Amerika oli laekem blong kakae plante ol bin tu mo kam kasem tede oli gohed long fasin ya.

Ol man Yurop oli faenemaot kon long 1492, afta we Christopher Columbus i kasem ol aelan blong Karibin. Hem i wan man we i wokbaot olbaot blong faenem ol niufala ples. Ferdinand we i pikinini blong Columbus, i raetem se papa blong hem i luk wan sid we oli kolem maize (kon) mo tes blong hem i nambawan taem yu boelem, rusum, no granem i kam flaoa.” Columbus i karem sam sid blong kon i gobak long hom blong hem. Kastner i raetem se: “Samwe long medel blong ol yia 1500, [kon] i stap gru finis long Spen, mo tu long Bulgeria mo Teki. Ol man we oli stap salem mo pem ol slef, oli karem kon i go long Afrika . . . ol man blong [Ferdinand] Magellan, [man Potugal ya we i givhan long ol man Spen blong faenem ol niufala ples,] oli tekem sam sid blong kon blong ol man Meksiko i go long ol man Filipin mo Esia.” Yes fulap man oli stat blong yusum kon.

Naoia long wol, kon hem i namba tu long ol sid we oli gru olsem gras, wit nomo i winim hem. Raes hem i namba tri long ol sid we oli gru olsem gras. Trifala stamba kakae ya, oli fidim klosap olgeta man mo oli fidim plante anamol tu we ol man oli lukaotem.

I gat plante defdefren kaen kon, sem mak olsem ol narafala gras. Tru ya, long Yunaeted Stet nomo i gat bitim 1,000 defren kaen kon we ol man oli putum nem long olgeta. Long olgeta ya, i gat sam we ol man oli maredem tu defren kaen kon tugeta. Hae blong ol kon i defdefren. Ol sotfala wan oli hae olsem 60 sentimeta nomo, be ol longlongfala wan oli kasem 6 meta. Frut blong kon tu i gat defren saes blong hem. Samfala oli longfala olsem 5 sentimeta nomo. Be sam narafala oli longlongfala olsem 60 sentimeta. Wan buk (Latin American Cooking) i talem se: “Sam kon blong Saot Amerika we oli gru tede oli givim ol bigbigfala frut, oli luk olsem balong blong Ragbi, mo ol smolsmol pis kon long ol frut ya, oli flat mo oli longfala olsem 2 sentimeta haf mo klosap oli tik olsem tu.”

Kon i no yala nomo be hem i gat plante defdefren kala. Frut blong sam kon i red, blu, hafhaf red, no blak. Mo samtaem, kala blong ol smolsmol pis kon i save mekem se frut blong kon i luk olsem we i gat ol smol mak no ol laen long hem. Yumi kasem save from wanem sam man oli no laekem blong kukum ol kon olsem, be oli laekem moa blong yusum olgeta blong flasem ples, blong oli pulum ae blong ol man.

Wan Sid We Yumi Save Yusum Long Plante Samting

Yumi save seraotem ol defren kaen kon ya i go long sikis bigfala grup, hemia kon we frut blong hem i gat ol smolsmol pis kon we top blong olgeta i sofsof (dent kon), kon we ol smolsmol pis long frut blong hem oli strong (flint kon), kon we oli wokem flaoa long hem, swit kon, kon we taem yu tajem i olsem wan kandel (waxy kon), mo popkon. Ol fama oli no planem tumas swit kon. Hem i swit from we taem kon i stap gru, wan kemikol long hem i no jenis fulwan, mekem se i gat moa suga i stap long hem i bitim ol narafala kon. Long fulwol, bitim 60 pesen blong ol kon we ol man oli planem i blong fidim ol anamol, mo klosap 20 pesen i blong yumi ol man i kakae. Narafala haf oli yusum blong mekem sam narafala samting long hem no oli karem ol sid long hem blong planem bakegen. Be wanwan kantri i gat stret pesen blong kon we hem i yusum long ol defdefren samting.

Yumi save yusum kon long plante defdefren samting. Sid blong hem mo ol haf blong sid blong hem, i stap long plante defren samting, olsem glu, mayonnaise, bia mo ol napkin we oli wokem long pepa. Nating se i gat plante toktok from, ol kampani blong wokem bensin oli faenem rod blong yusum kon blong wokem wan alkol we oli kolem ethanol. Tru ya, i sua se ol man oli stap faenemaot yet ol defren rod blong yusum nambawan sid ya kon.

[Bokis blong pija long pej 11]

Kon We Oli Maredem

Long plante kantri, ol man we oli stap planem ol plantesen blong kon, oli laekem blong planem sid blong kon we oli maredem from we kon ya i karem plante kakae. Bighaf blong ol kon we oli maredem hemia kon we frut blong hem i gat ol smolsmol pis kon we top blong olgeta i sofsof (dent kon). Oli save maredem tu kaen kon we tufala i defren olgeta no oli maredem bakegen mo bakegen tu kaen kon we tufala i klosap sem mak mo we tufala i karem gudfala frut. Be taem wan plantesen blong kon we oli maredem i karem frut wan taem finis, maet nekis taem we kon ya i karem frut, bambae oli no naes olsem fastaem mo oli no plante. Taswe, fasin ya blong maredem kon i mekem se man we i planem ol plantesen blong kon, hem i mas pem niufala sid evri taem we i wantem karem gudfala frut.

[Tok blong pija long pej 10]

Long fulwol, i gat plante handred defren kaen kon

[Credit Lines]

Courtesy Sam Fentress

Courtesy Jenny Mealing/flickr.com

    Ol buk long Bislama (1987-2026)
    Logaot
    Login
    • Bislama
    • Serem
    • Setemap Olsem Yu Wantem
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Rul
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Serem