Jeova i Protektem Ol Man Blong Hem Long Hangari
HANGARI, i stap long medel blong Yurop, plante taem hem i stap kasem ol trabol blong histri. Ol man blong hem oli stap kasem plante trabol tumas, nating se Stephen, faswan king blong olgeta, i fosem olgeta blong oli givim laef blong olgeta long Vejin Meri mo karem nem ya Kristin long yia 1001 K.T.
Long ol handred yia we oli pas, Hangari i lusum paoa from we i gat plante faet insaed long hem mekem se plante taem ol narafala nesen oli stap rulum hem. Ol man we oli stap laef long ol velej oli ded evriwan long ol faet ya, biaen ol man blong defren ples oli laef long ples blong olgeta. Taswe, ol man long ples ya oli meks blad, oli blong plante defren kantri. Long saed blong skul, kolosap tu haf long ol tri haf blong ol man long kantri ya oli stap yet long Katolik, nating se skul ya Refomesen i kasem finis sam narafala haf blong kantri ya.
Wan Gudfala Stat
Hem i long 1908 we ol sid blong trutok long Baebol oli foldaon fastaem long Hangari. Wan woman we i bin lanem trutok long ol Baebol Studen, hemia nem blong ol Wetnes blong Jeova long taem ya bifo, hem nao i mekem samting ya. From wok blong prij we hem i stap mekem, plante man oli stat blong intres long gud nyus. I no longtaem biaen, tu man i kambak long Amerika tufala i talemaot gud nyus fultaem olsem ol kolpote (tede hem i paenia). Trutok i goaot sloslou be hem i gohed gud, mo wan ofis wetem wan mesin blong prentem buk i stap long Kolozsvár.
Faswan gudfala ripot we oli kasem hem i long 1922, taem 67 Baebol Studen long ten taon oli kam long Memoriol blong ded blong Kraes. Kwiktaem ol man oli luksave wok blong prij we oli stap mekem, mekem se ol lida blong ol skul oli yusum gavman mo ol nyuspepa blong stopem wok blong prij.
Fasin Agens i Kam Strong Moa
Long 1928, Katolik pris Zoltán Nyisztor i wokem wan traket nem blong hem Millennialist Bible Students. Insaed long traket ya hem i tok agens long ol Baebol Studen se: “Olgeta ya oli moa nogud bitim ol red ami blong pati blong Bolsevik we oli stap yusum ol tul blong faet, from we olgeta ya oli yusum Baebol blong trikim ol man. Royal State Police blong Hangari i stap lukluk wok blong olgeta naoia.”
Long taem ya wan brata we nem blong hem Josef Kiss i visitim ol kongregesen. Ol polis oli stap spae long hem. Long 1931, hem i stap long haos blong wan brata taem polis i kam mo i givim oda long hem blong hem i aot kwiktaem. Taem Brata Kiss i stap mekemrere ol samting blong hem, wan polis i kilim hem wetem handel blong masket blong hem mo i tok strong long hem: “!Hareap, sipos no bambae mi stikim masket i gotru long yu!” Brata Kiss i smael mo i talem se: “Olsemia bambae mi gohom kwik moa,” i minim go long heven, olsem wan Kristin we tabu speret i makemaot hem.
Ol soldia oli folem Brata Kiss i go long tren. Olgeta long kongregesen long Debrecen oli stap wet se Brata Kiss bambae i kam long Jun 20, 1931, be neva hem i kamtru. Ol brata oli ting se ol enemi blong hem oli kilim hem i ded, nao hem i rili ‘gohom’ olsem go long heven blong kasem pei blong hem. Nating se ol polis oli stopem wok blong hem, be oli neva save finisim laet blong trutok.
Plante taem i nidim waes blong wetnes long man. Eksampel, bitwin 1933 mo 1936, wan brata i ded long Tiszakarád. Long taem ya ol haeman nomo oli save givim raet blong berem dedman. Oli letem ol brata blong oli mekem wan menet nomo blong prea mo wan menet blong singsing. Ol memba blong polis, we oli kam wetem ol masket mo ol naef blong faet long taem ya blong berem dedman, i blong mekem se ol brata oli folem loa ya. Plante man long taon oli kam from we oli wantem luk olsem wanem bambae ol brata oli berem dedman.
Wan brata i stanap kolosap long kofin mo i prea long haf haoa, be hem i prea long wan fasin we ol man oli talem se neva oli bin harem wan samting olsem bifo. Oli talem se, “Sipos sikis pris oli mekem sevis ya blong berem dedman, bambae yet hem i no save gat filing olsem.” Nao wan brata we i gat gudfala voes i statem singsing, be wan polis i stopem hem blong hem i stap kwaet. Biaen polis ya i talemaot se, nating se oli wari lelebet, oli no save stopem prea ya.
Taem fasin blong agensem olgeta i stap gogohed yet, Lajos Szabó, wan pris blong Refom Jyos, i raetem ol tok ya long 1935 buklet blong hem (Antichrist by the River Tisza) i se: “Hem i wan waes rod blong yusum nem blong skul blong fidim tingting blong ol man wetem ol tijing blong bolsevik . . . Marx i kam olsem Kraes . . . Antikraes i kam long ples ya long red klos blong hem wetem ol Wetnes blong Jeova.”
Ol Yia We Oli Putum Tabu Long Olgeta
Long 1939 oli putum tabu long wok blong ol Wetnes blong Jeova. Oli talem se hem i wan wok we i “agensem ol skul mo laef blong ol man.” Ol Adventis, ol Baptis, ol Evangelikel, mo ol Presbiterian oli wokem ol traket we oli agensem ol Wetnes. Be Jeova i no lego ol man blong hem, ol Wetnes long ol narafala kantri oli lukaot long olgeta. Mo tu, ol man blong God long Hangari oli gat plante ekspiryens we oli bildimap bilif.
Eksampel, wan brata i kambak long Jekoslovakia wetem wan bag we i fulap long ol magasin blong yumi, polis long kastom i askem se: “?Wanem i stap long bag blong yu?” Brata ya i ansa stret i se: “Wajtaoa.” Nao polis ya i mekem saen wetem han blong hem olsem we i soem se brata ya i krangke, mo i letem hem i go. Olsemia nao, kakae long saed blong speret i go insaed long Hangari.
Be, trabol i no stop ya. Oli holemtaet plante moa brata mo holem olgeta oli kalabus, sam oli stap longtaem moa long ol narafala. Ale wan kaen grup blong ol man we oli givim wok long olgeta blong oli stap jekem mo fosem loa long ol Wetnes blong Jeova. Long 1942, oli hivimap ol man, ol woman, mo ol pikinini mo putum olgeta long ol haos blong kipim ol anamol mo ol emti skul blong ol man Jyu. Afta long tu manis we oli kilim nogud olgeta, oli askem kwestin long olgeta mo panisim olgeta. Sam oli mas go kalabus long laef taem blong olgeta; sam narafala oli kasem 2 go kasem 15 yia long kalabus. Oli talem se bambae oli hangem nek blong tri brata—Dénes Faluvégi, András Bartha, mo János Konrád—be biaen oli jenisim tingting ya mo oli talem se bambae oli stap long kalabus long ful laef blong olgeta. Biaen, oli tekem 160 brata i go long kalabus blong ded we i stap long Bor. Afta we oli go long narasaed blong mak we i seraotem tufala kantri, oli talem long olgeta se bambae oli go ya i blong ded nomo, oli no save kambak. Long ol 6,000 man Jyu we oli go kalabus long ples ya, 83 nomo long olgeta oli stap laef yet. Be, olgeta Wetnes ya oli kambak, fo nomo oli ded.
Oli kilim i ded sam Wetnes blong Jeova. Kolosap long en blong Namba 2 Bigfala Faet blong Wol, gavman blong Nasi i kilim ded sam brata. Oli sutum ded Bertalan Szabó, János Zsondor, mo Antal Hónis, oli hangem nek blong Lajos Deli.—Matyu 24:9.
Wan Gudfala Jenis Blong Smoltaem Nomo
Afta long namba tu bigfala faet blong wol, ol samting oli jenis bakegen. Wan gavman we plante defren grup oli stanemap i promes blong i mekem i gud long ol man. Kwiktaem ol brata we oli kambak long ol kalabus oli stat blong prij mo blong ogenaesem ol kongregesen. Oli harem se Jeova i givim fasin fri long olgeta blong oli save presem bigfala nem blong hem, i no blong oli traem hivimap ol samting long saed blong bodi. Long en blong 1945, i gat 590 man blong talemaot Kingdom. Long 1947 ol brata oli pem wan haos afsaed long taon blong oli yusum olsem wan branj ofis blong ‘Watch Tower Society’, mo oli holem faswan bigfala asembli long wan haos blong spot. I gat 1,200 man oli kam, mo kampani we i lukaot ol tren long Hangari i katem praes blong olgeta ya we oli go long asembli ya i godaon long 50 pesen.
Be, fasin fri ya i no stap longtaem. I no longtaem, Komunis Pati i kasem paoa, mo gavman i jenis. Nyufala gavman ya i luk we namba blong ol man blong Jeova i stap gru long 1,253 pablisa long 1947 i go antap kasem 2,307 pablisa long 1950. Long sem yia ya ol haeman blong gavman oli stat blong putum sam samting blong blokem wok blong prij. Man i nidim pepa blong hem i save prij, be gavman i no wantem givim, ol polis (National Guard) oli kilim olgeta ya we oli askem pepa. Ol haf insaed long ol nyuspepa oli gohed blong tok nogud long ol Wetnes olsem ‘oli man blong agensem rul blong kantri ya.’ Wan samting we i narakaen se, bifo we Komunis i kasem paoa, ol Wetnes oli go long kalabus from we laswan gavman i talem se oli olsem ‘ol man Jyu we oli Komunis.’
Nogud Trabol i Stat
Long Novemba 13, 1950, oli holemtaet brata we i lukaot long branj mo man blong tanem tok i go long narafala lanwis, (tu long olgeta we bifo oli bin talem se bambae oli kilim olgeta i ded) wetem elda we i lukaot long faswan seket. Oli tekem olgeta i go long nogud kalabus we i stap aninit long graon long, 60 Andrássy Street long Budapes, blong oli “jenisim tingting blong olgeta.” Long Febuwari 2 nekis yia blong hem, kot i sidaon blong harem kes blong olgeta. Brata we i lukaot long branj i mas stap 10 yia long kalabus, man blong tanem tok i go long narafala lanwis i mas stap naen yia long kalabus, mo seket elda i mas stap eit yia long kalabus. Oli seraotem ol samting blong ol trifala brata ya. Long taem ya blong kot, i gat fo moa elda we oli lukaot long ol kongregesen we oli givim faef go kasem sikis yia long kalabus, oli talem se ol brata ya oli wantem kafsaedem gavman.
Oli putum ol brata ya long kalabus we i blokem gud olgeta, oli no save kasem ol leta, ol presen no ol fren oli no save kam luk olgeta. Ol famle blong olgeta oli no moa harem nyus blong olgeta. Ol gad oli no save talem nem blong olgeta tu. Blong makem olgeta, evriwan oli werem wan pis wud raon long nek blong olgeta wetem wan namba we i stap long hem. I gat wan saen long wol tu we i rid olsem se: “Yu no mas gad nomo long ol prisena; be yu mas no laekem olgeta nating.”
Ol Wetnes oli no moa prij long open ples be wok blong prij i no stop. Ol narafala Wetnes oli gohed oli tekem ples blong olgeta ya we oli stap long kalabus. Biaen oli kasem olgeta ya tu we oli tekem ples blong olgeta. Long 1953, oli holemtaet bitim 500 long ol brata mo putum olgeta long kalabus, be ol jen oli no save holemtaet gud nyus. Smol namba blong ol brata nomo oli bilif long ol swit toktok blong ol gad ya mo oli lego trutok.
Gudfala Fyuja
Long 1956, ol man oli stat blong faet agensem gavman. Ol soldia blong Rasia oli winim ol rebol, mo Komunis Pati i tekem paoa bakegen.
Olgeta Wetnes oli kamaot long kalabus, be biaen oli putum olgeta ya we oli save gud olgeta i gobak insaed long kalabus blong oli finisim yia blong olgeta long kalabus, be oli no holemtaet olgeta we oli nyuwan long trutok. Biaen long 1964, ol samting oli stat blong kamgud moa. Ol polis oli no moa stopem ol taem blong berem dedman mo ol lafet blong mared. Ol brata oli save holem ol asembli long ol bus. Nating se ol polis oli stopem sam long ol asembli, be oli no moa sanem sam Wetnes i go long kalabus.
Long 1978 oli letem ol brata we oli mekem wok blong lukaot blong oli go long bigfala asembli long Viena. Long sem yia ya tu, ol haeman blong gavman oli promes se bambae oli givim raet mo luksave ol Wetnes blong Jeova, be ten yia moa i pas bifo samting ya i kamaot. Long 1986 ol haeman oli letem ol brata oli holem faswan distrik asembli, long Youth Park long Kamara Forest. Oli stanemap wan notisbod we i talem se hemia “Pis blong God” Distrik Asembli blong ol Wetnes blong Jeova. Nekis yia blong hem, oli holem Asembli we i karem nem ya “Trastem Jeova”, mo long 1988 ol brata ya oli haremgud long Asembli ya “Stret Fasin blong God.”
!Oli Fri Nao!
Jun 27, 1989, hem i wan gudfala dei, from we long taem ya nao we ol brata oli kasem wan pepa we i givim raet mo i soem se gavman i luksave Ogenaesesen blong Skul ya blong ol Wetnes blong Jeova long Hangari. Long Julae i gat 9,477 man oli kam long Distrik Asembli ya “Fasin Fasgud Long God” long Haos blong Spot long Budapes. Sem haos ya oli yusum long Distrik Asembli ya “Klin Lanwis” long 1990, mo tu oli holem ol asembli long tri narafala big taon long Hangari.
Naoia we gavman i tekemaot tabu ya olgeta, ol brata oli save mekemrere faswan intenasnal asembli. Nating se weta i nogud, be oli holem asembli ya long Népstadion long Budapes, we i gat 40,601 man i joen blong haremgud long lav olsem we oli brata nomo. Ol memba blong Hed Kampani oli stap tu mo oli mekem bilif blong ol brata i kam strong moa wetem tok blong olgeta, mo i gat ol nyufala buk mo buklet wetem pija long ful kala oli kamaot long asembli ya.
Wanem i Stap Hapen Tede
Naoia Wajtaoa mo Wekap! long lanwis blong Hangari i kamaot tu taem long wan manis wetem Engglis mo long sem naesfala kala. Long 1992 oli stat blong wokem Yearbook long lanwis blong ol man Hangari. Namba blong ol pablisa blong talemaot gud nyus i gru kwiktaem, stat long 6,352 pablisa long 1971 i go antap long 13,136 long Janewari 1993.
Tede, ol Wetnes blong Jeova oli haremgud long fasin fri blong wosip mo oli fri blong prij long ol haos wanwan. I gat 205 kongregesen mo 27,844 man oli kam long Memoriol long Epril 17, 1992. Naoia i no gat inaf Haos Kingdom, taswe ol kongregesen oli gohed blong stap mit insaed long ol klasrum, ol kalturol senta, ol haos blong ol ami we oli emti, mo tu long ol ofis blong Komunis Pati we oli emti. Long 1992, ten kongregesen oli dediketem prapa Haos Kingdom blong olgeta mo naoia oli stap wokem ol narafala Haos Kingdom.
Long olgeta jenis ya mo ol faet ya, ol brata oli holemstrong yet long saed blong Jeova God mo Pikinini blong hem, Jisas Kraes, mo oli gohed blong stap prij. Ol trabol taem ya oli no spolem olgeta, from we Jeova i stap protektem ol man blong hem we oli stap long Hangari.—Proveb 18:10.
[Map Blong Pija Long Pej 9]
(Lukluk niuspepa)
Viena
OSTRIA
Budapes
Debrecen
HUNGARI
ROMANIA
[Tok Blong Pija Long Pej 10]
Ol man blong Jeova oli kam wan ples long Budapes