Strong Risen Blong Gat Gudfala Tingting Long Saed Blong Fyuja
LONG 1866, man ya H. G. Wells, i bon. Hem i stadi long ol samting we oli kamaot long ol yia bifo mo long fasin joen blong ol man. Afta long yia 1900, tingting blong hem i gat bigfala paoa long ol man. Long ol buk blong hem, hem i tokbaot bilif blong hem se, taem ol man blong sayens oli gohed blong faenemaot plante nyufala samting, wan taosen yia blong pis mo glad bambae i kamtru, we evri samting i stretgud olgeta. Taswe, Collier’s Encyclopedia i tokbaot man ya Wells se, i gat “gudfala tingting long saed blong fyuja we i no save kam slak.” Man ya i no kam taed, i gohed nomo blong traehad blong kasem mak blong hem. Be, buk ya i talem tu, se gudfala tingting blong man ya i lus taemNamba Tu Bigfala Faet Blong Wol i faerap.
Buk ya, Chambers’s Biographical Dictionary, i talem se, taem Masta Wells i luksave se “sayens i no stap mekem i gud nomo long ol man be i save mekem i nogud tu, ale strong tingting blong hem i lus, mo hem i stat tingting nogud long saed blong fyuja.” ?From wanem samting ya i hapen?
From we bilif mo gudfala tingting long saed blong fyuja we Masta Wells i gat, oli stanap nomo long ol save mo wok blong man. Taem hem i luksave se ol man oli no naf blong mekem Paradaes ya we i stap long tingting blong hem, hem i no gat wan narafala rod blong putum tingting blong hem i strong long hem. Kwiktaem nomo, taem wan man i lusum hop, tingting blong hem i kam nogud long saed blong fyuja.
Tede, semfala samting i kamaot long plante man, mo i kamaot from semfala risen tu. Taem ol man oli yangfala, oli gat gudfala tingting bitim mak long saed blong fyuja. Be taem oli kam olfala lelebet, tingting blong olgeta i save jenis kwiktaem i kam nogud. Mo i gat plante yangfala tu we oli lego fasin blong laef we bighaf blong ol man oli folem, nao oli stat tekem drag, slip olbaot, mo folem plante narafala fasin we oli spolem laef blong olgeta. ?Wanem rod blong stretem samting ya? Bambae yumi tokbaot sam man long Baebol, mo traem luksave wan risen blong holem gudfala tingting—long taem bifo, naoia, mo long fyuja.
Ebraham i Kasem Pei From Gudfala Tingting Blong Hem
Long yia 1943 B.K.T.,a Ebraham i aot long Haran, i krosem Reva Yufretes, i go long kantri blong Kenan. Baebol i talem se Ebraham i ‘stampa blong olgeta we oli gat bilif.’ !Yes, hem i givim wan nambawan eksampel long yumi!—Rom 4:11.
Lot, hem i boe blong brata blong Ebraham we papa mama blong hem i ded finis. Ale, Lot wetem famle blong hem, oli folem Ebraham. Biaen, bigfala hadtaem long saed blong kakae i kamaot long kantri, ale, tufala famle ya oli go long Ijip. Samtaem biaen, tufala evriwan oli kambak. Long taem ya, Ebraham mo Lot i kam rijman finis, tufala i gat plante sipsip mo buluk. Taem ol wokman blong tufala oli stat rao, Ebraham nao i girap i talem long Lot, se: “Yumitufala i wan famle nomo, be oltaem, ol man blong mi mo ol man blong yu oli stap raorao long olgeta. Hemia i no stret ya. I moa gud yumitufala i seraot. Olgeta graon ya i stap. I gud yu yu jusumaot haf we yu yu wantem, nao mi bambae mi tekem narafala haf. I stap long yu nomo blong yu jus.”—Jenesis 13:8, 9.
Ebraham i olfala moa long Lot, taswe hem i gat raet blong mekem samting we i gud long hem wan, sipos i wantem. Mo Lot i mas agri long jus blong Ebraham from we hem i mas gat respek long angkel blong hem. Be ol samting oli no kamaot olsemia. “Lot i luklukraon, i luk we bigfala level ples ya daon, kolosap long Jodan Reva, hem i ples blong gudfala wora, olwe kasem velej ya Joa long saot. Hem i luk we ples ya i olsem gudfala ples ya blong Hae God, mo gudfala graon ya blong Ijip. Long taem ya, Hae God i no bin spolem tufala taon ya Sodom mo Gomora yet. Nao Lot i jusumaot olgeta graon long level ples ya daon kolosap long Jodan Reva.” Gudfala graon ya we Lot i jusum i mas mekem se hem i gat gudfala tingting long saed blong fyuja. ?Be olsem wanem long Ebraham?—Jenesis 13:10, 11.
?Fasin ya blong Ebraham i soem se hem i no tinghevi long famle blong hem mo i no lukaot beswan rod blong givhan long olgeta? No gat. Gudfala tingting blong Ebraham mo gladhat we hem i gat blong givim presen long narafala, i karem bigfala pei. Jeova i talem long Ebraham se: “Yu luklukraon, yu lukluk i go long olgeta graon ya we yu save luk. Olgeta graon ya evriwan, bambae mi mi givim i go long yu wetem olgeta we bambae oli kamaot biaen long yu, nao graon ya bambae i blong yufala gogo i no save finis.”—Jenesis 13:14, 15.
Ebraham i gat strong risen blong holem gudfala tingting long saed blong fyuja. Tingting ya i stanap long promes blong God se, bambae Ebraham i kam papa blong wan bigfala nesen. From samting ya, ‘bambae hem i kam olsem rod blong God blong blesem plante man.’ (Jenesis 12:2-4, 7) Yumi gat risen blong bilif strong tu, from we yumi save se ‘God i stap mekem i gud long evriwan we oli laekem hem tumas.’—Rom 8:28.
Tu Spae We Oli Gat Gudfala Tingting
Bitim 400 yia biaen, ol man Isrel oli stap rere blong go insaed long Kenan, “wan gudfala kantri, we i bigfala tumas, we graon blong hem i gud tumas.” (Eksodas 3:8; Dutronome 6:3) Moses i sanem 12 jif i go blong ‘lukluk graon ya mo blong karem nyus i kambak long saed blong rod we oli mas folem blong go long kantri ya, mo long saed blong ol taon we bambae oli kasem.’ (Dutronome 1:22; Namba 13:2) Ol 12 spae evriwan oli talem se kantri ya i rij mo graon blong hem i gud. Be 10 long olgeta oli talem ol narafala nogud tok we i mekem ol man Isrel oli fraet.—Namba 13:31-33.
Josua mo Kaleb i no mekem olsem. Tufala i talem ol gudfala tok, mo tufala i mekem evri samting we tufala i save mekem blong tekemaot fraet blong ol man Isrel. Tingting mo toktok blong tufala ya i soem se tufala i bilif fulwan we Jeova i naf blong mekem promes blong hem i kamtru, se bambae i lidim olgeta oli go long Promes Lan ya. Be toktok blong tufala ya i blong nating nomo. “Olgeta man we oli hivap oli talem se bambae oli stonem tufala.”—Namba 13:30; 14:6-10.
Moses i talemgud long ol man blong trastem Jeova, be oli no wantem lesin. From we oli gohed blong holem nogud tingting long saed blong fyuja, ful nesen ya i wokbaot long draeples blong 40 yia. I gat tu long ol 12 spae ya nomo, hemiaJosua mo Kaleb, we oli kasem pei from gudfala tingting we oli gat long saed blong fyuja. ?Wanem stampa problem blong ol man ya? Oli sot long bilif, from we oli trastem prapa waes blong olgeta nomo.—Namba 14:26-30; Hibrus 3:7-12.
Jona i Gat Tu Tingting
Jona i laef afta long yia 800 B.K.T. Baebol i talem se hem i wan gudfala profet we i talemaot ol tok blong Jeova long ten laen blong Isrel, taem Jeroboam 2 i stap rul. Be Jona i no wantem obei long tok blong Jeova blong go long Nineve mo givim woning long ol man long ples ya. Wan man blong stadi long ol yia bifo, Josephus, i talem se Jona “i ting se i moagud blong ronwe” i go long Jopa. Long ples ya, hem i jyam long wan bot blong go long Tasis, ating hemia kantri blong Spen tede. (Jona 1:1-3) Jona 4:2 i eksplenem from wanem Jona i no gat gudfala tingting long saed blong wok ya we hem i mas mekem.
Biaen, Jona i agri blong mekem wok ya, be hem i kam kros taem ol man Nineve oli tanem tingting from ol sin blong olgeta. Ale, Jeova i tijim wan gudfala lesen long Jona long saed blong fasin sore. Hem i mekem se tri we Jona i sidaon long sado blong hem, i kam drae mo i ded. (Jona 4:1-8) Jona i sore long tri ya we i kam drae. Be i moagud sipos hem i bin soem sore long ol 120,000 man Nineve we oli “no save se raethan blong olgeta i defren long lefhan.”—Jona 4:11.
?Yumi save lanem wanem from store ya blong Jona? Olgeta we oli mekem tabu wok blong God, oli no mas gat nogud tingting long saed blong fyuja. Sipos yumi luksave rod we Jeova i stap lidim yumi long hem, mo yumi folem rod ya wetem strong bilif, bambae yumi kasem blesing.—Proveb 3:5, 6.
Holem Gudfala Tingting Long Hadtaem
King Deved i talem se: “Bambae yu no jelas long ol man we oli stap mekem samting nogud. Nating we ol man nogud oli stap win, be bambae yu no harem nogud from.” (Ol Sam 37:1) Tru ya, hemia i waes advaes, from we tede fasin blong mekem i no stret long narafala mo kruked fasin, i stap raon long yumi evri ples.—Eklesiastis 8:11.
Maet yumi no jelas long ol man nogud. Be, yumi save harem nogud taem yumi luk we ol gudfala man oli safa from ol nogud fasin blong ol rabis man, no taem yumi wan i kasem hadtaem from wan man we i mekem i no stret long yumi. Ol samting olsem oli save mekem se tingting blong yumi i foldaon, mo yumi gat nogud tingting long saed blong fyuja. Taem yumi harem olsemia, ?yumi mas mekem wanem? Faswan samting, yumi save tingbaot se ol rabis man oli no save gohed blong olwe we oli no kasem panis. Ol Sam 37:2 i leftemap tingting blong yumi, i se: “Bambae [ol man nogud] oli lus olsem gras we i drae, bambae oli ded olsem ol smosmol tri we oli ded long draetaem.”
Wan narafala samting se, yumi save gohed blong mekem ol samting we oli stret, holem gudfala tingting oltaem long saed blong fyuja, mo wet long Jeova. Man blong raetem Ol Sam i gohed, i se: “Yu mas tanem baksaed blong yu long ol samting nogud, yu mas mekem ol gudfala fasin, nao ol pikinini we bambae oli kamaot biaen long yu bambae oli stap oltaem long graon ya, from we Hae God i laekem ol samting we i stret, mo i no save lego ol stret man ya we tingting blong olgeta i stap strong long hem.” —Ol Sam 37:27, 28.
!Gudfala Tingting Long Saed Blong Fyuja Bambae i Win!
Oraet, ?olsem wanem long fyuja blong yumi? Buk blong Revelesen long Baebol i tokbaot “ol samting we bambae i no longtaem, oli kamtru.” Wan long ol samting ya, hemia pijatok blong wan hos we i red olsem faea. Hem i minim ol faet. Baebol i talem se hem i “mekem pis i finis long wol, bambae faet nomo i gohed.”—Revelesen 1:1; 6:4.
Long taem blong Faswan Bigfala Faet Blong Wol, plante man Briten oli holem gudfala tingting long saed blong fyuja. Oli talem se faet ya bambae i laswan bigfala faet blong wol. Long 1916, wan haeman blong gavman long Briten, David Lloyd George, i talem wan tingting we i moa stret. Hem i se: “Faet ya, olsem nekiswan faet, hem i laswan bigfala faet blong wol.” (Mifala nomo i putum italik.) Tingting blong hem i stret.Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol i mekem nomo we ol man oli wokem plante moa rabis tul blong faet mo bom, we oli naf blong spolem laef blong fulap man wantaem. Bitim 50 yia biaen, ol faet oli stap gohed yet, mo i no luk olsem we bambae oli finis.
Long buk blongRevelesen bakegen, yumi faenem sam narafala pijatok blong ol man we oli ron long hos. Oli pija blong hanggri, strong sik, mo ded. (Revelesen 6:5-8) Hemia sam narafala haf blong saen ya we i makemaot taem blong yumi.—Matyu 24:3-8.
?Ol samting ya, oli mas mekem se yumi gat nogud tingting long saed blong fyuja? No gat, from we vison ya i talem tu se ‘wan waet hos i kamtru. Man we i stap sidaon long hem i holem bonara blong hem, mo i putum gudfala hat, olsem hat blong king. Hem i raed long hos i go blong faet, blong bambae i win.’ (Revelesen 6:2) Hemia Jisas Kraes we i King long heven. Long pijatok ya, hem i stap spolem ol fasin nogud long wol ya, mo i stap raed i go blong mekem pis mo fasin joengud i kamtru long olgeta ples blong wol.b
Taem Jisas Kraes i stap yet long wol, mo afta we God i makemaot hem olsem King, hem i tijim ol disaepol blong hem blong prea from Kingdom ya. Ating yu tu yu bin lanem prea ya we Jisas i tijim, hemia Prea blong Masta. Long prea ya, yumi askem se, Kingdom blong God bambae i kam, mo se, samting we hem i wantem i kamaot long wol ya olsem we i kamaot finis long heven.—Matyu 6:9-13.
Jeova i no gat tingting blong livim ol rabis fasin blong wol ya oli stap, mo traem stretem olgeta lelebet. No gat. Bambae hem i yusum Mesaea King blong hem, Jisas Kraes, blong finisim fulwan ol rabis fasin blong wol ya. Jeova i talem wanem we bambae hem i putum long ples blong olgeta ya, i se: “Mi mi mekem wan nyufala heven mo wan nyufala wol. Ol samting blong bifo bambae oli no kambak long tingting blong ol man, mo bambae oli no moa stap long hat blong olgeta.” Aninit long rul blong Kingdom gavman long heven, wol ya bambae i kam wan ples blong pis mo glad blong ol man, we laef mo wok blong olgeta i givim glad oltaem. Jeova i talem se: “Yufala i mas glad blong olwe long samting we mi mi stap mekem. . . . Olgeta we mi mi jusumaot olgeta, bambae oli yusum fulwan ol samting we oli wokem wetem prapa han blong olgeta.” (Aesea 65:17-22) Sipos hop blong yu i stanap long promes ya we i no save foldaon, yu yu gat strong risen blong holem gudfala tingting—!naoia mo blong olwe!
[Ol futnot]
a B.K.T. i minim Bifo Kristin Taem.
b Blong kasem moa save long vison ya, plis ridim japta 16 blong buk ya Revelesen—Kolosap i Kasem Nambawan En Blong Hem! we Watchtower Bible and Tract Society blong Nyu Yok, Inc., i wokem.
[Tok blong pija long pej 4]
H. G. Wells
[Credit Line]
Corbis-Bettmann