AIDS—Ol Pikinini Oli Trabol

?YU YU luk pija blong olgeta finis? ?Yu yu harem no yu yu ridim store blong olgeta finis? Sipos yes, maet yu yu sek long store blong olgeta, mo yu harem se yu yu wantem krae. Taem yu tingbaot olgeta, yu yu sore long olgeta. Yu yu rimemba yet ol smosmol krae blong olgeta we oli stap ded, be i no gat man we i kea long olgeta. Yu no save fogetem pija blong ol bebi ya we oli stap ded, we oli stap tu, tri, no fo long wan bed. Bighaf blong olgeta, mama blong olgeta i bin ronwe long olgeta. Oli harem nogud long bodi blong ol mo oli ded from we oli kasem wan nogud sik we i kamaot long evri ples long wol, nem blong hem AIDS.

Long Febuwari 1990, wan kantri blong Yurop i tokbaot trabol ya long televisin. Taem plante milyan man oli luk ripot ya, oli harem nogud tumas, oli sore long ol bebi ya. Raonabaot long wol, plante milyan man oli ridim bigfala trabol ya long ol nyuspepa mo magasin. Wan magasin (Time) i talem se: “Mifala i luk wan samting we i nogud olgeta. Mifala i sek nogud from. Ol bebi mo ol smol pikinini oli ledaon long smol bed blong olgeta, wan bed kolosap long narafala bed. Bodi blong ol bebi ya oli olsem bodi blong ol olfala. Skin blong olgeta i olsem skin blong ol olfala mo fes blong olgeta i bunbun tumas. I klia we bambae i no longtaem oli ded.” Wan dokta i harem nogud, nao i talem se: “Trabol ya i nogud olgeta. Mi neva luk samting ya bifo. I luk olsem we sam dokta nomo oli mekem plante bebi oli kasem sik ya.”

?Hem i minim wanem? Ol bebi ya oli no olsem ol bebi we oli kasem AIDS blong mama taem oli stap long bel blong hem, no gat. Taem ol bebi ya oli bon, oli gud nomo, oli no gat AIDS i stap long bodi blong olgeta. Be sam oli no gat strong bodi, sam narafala oli bon bifo stret taem blong olgeta. From samting ya, ol dokta oli mekem wan samting we plante dokta tede oli no agri long hem. Oli givim blad transfyusen long ol bebi ya blong mekem bodi blong olgeta i kam strong. Be blad ya i gat AIDS i stap long hem, nao ol bebi oli kasem sik ya. Wan dokta i talem se: “Wan man we i gat AIDS mo i givim blad blong hem long narafala, i save givim sik blong hem long 10 no 12 pikinini, mo samtaem moa.”

Wan dokta, Jacques Lebas, we i presiden blong kampani ya ‘Dokta blong Wol’ we i stap long Paris, i talem se: “Ol pikinini oli kasem AIDS. Long histri blong AIDS kam kasem tede, mifala i jes luksave samting ya. Fulap pikinini oli kasem AIDS.”

Olsem nao, long Septemba 1990, kampani ya WHO (World Health Organization) i tokbaot ripot we hem i mekem long ol pikinini we oli kasem AIDS. Hemia faswan ripot we i soemaot se trabol ya i kasem evri ples long wol. WHO i talem se long yia 2000, ten milyan pikinini oli mas gat jem blong AIDS i stap long bodi blong olgeta. Wan dokta, Michael Merson, we i daerekta blong wan kampani we i faet agens long AIDS i talem se: “Bighaf blong olgeta, bambae Aids we i stap slip insaed long bodi blong olgeta i girap, i spolem olgeta, mo oli mas ded bifo yia 2000.” Long ol las manis blong 1990, i gat 1.2 milyan man we AIDS i stat finis blong spolem olgeta. Long namba ya, i gat 400,000 pikinini we oli no kasem faef yia blong ol yet.

Tru ya, sik ya AIDS i kasem evri ples long wol. Long en blong yia 1992, kolosap fo milyan pikinini bambae oli bon long ol mama we oli gat AIDS finis. Naoia sik ya i stat blong spolem bighaf (80%) blong ol pikinini ya, bifo we oli kasem faef yia blong ol. Long taon ya Jeniva, Dokta Merson i mekem toktok, i talem se ol pikinini ya oli mas ded wan yia no tu yia biaen.

Ol man we oli save gud long trabol ya oli ting se long 1992, bambae 150,000 woman Afrika mo 130,000 pikinini blong Afrika oli mas kasem AIDS tu. Kampani ya WHO i talem se tede long Yunaeted Stet, bitim 20,000 pikinini oli bon, be mama blong olgeta i gat AIDS finis. Long Julae 12, 1989, wan nyuspepa blong Nyusilan (Evening Post, long Welington) i talem se 140,000 pikinini blong Brasil oli gat AIDS. Nyuspepa ya i talem tu se: “Ol man we oli lukluk long bisnes ya, oli fraet se namba ya i no stret, i daon tumas.” Long Brasil, daerekta blong wan kampani we i lukaot long ol yangfala (National Foundation for the Welfare of Minors) i talem se: “Mi ting se sipos grup ya i no kasem sam spesel meresin, bambae bigfala trabol i save kamaot long taon ya, i olsem atomik bom.” Wan man Brasil, we i stadi long tingting blong man, i wari nao i talem se: “Trabol ya i bigwan tumas.”

Trabol Ya i Stap Gru

?Taem yu yu tingbaot ol pikinini ya we oli harem nogud long bodi blong ol mo oli stap ded from AIDS, yu yu sore long ol? Traem tingbaot eksampel ya. Wan ripot blong ‘Red Kros’ blong Nowe i talem se: “Long Sentrol Afrika, sam man oli kilim i ded 50 pikinini from we oli gat AIDS. Mo sam papa mo mama oli kilim prapa pikinini blong olgeta i ded.” Long Saot Afrika, wan nyuspepa blong Joanesbeg (Sunday Star) i talem se: “Sam famle oli ronemaot ol pikinini blong olgeta we oli gat AIDS. Long tingting blong olgeta, AIDS i wan sik we i nogud moa, i bitim leprosi. Long sam ples, ol man oli blokem olgeta we oli gat AIDS mo famle blong ol, blong oli no dring wora long wel mo blong oli no go long jyos.”

I gat sam narafala samting we oli mekem yumi sek nogud. Sam ripot we oli kamaot long ol ples long wol, oli soemaot se AIDS i stampa blong wan narafala trabol bakegen. Long ol yia we oli ron biaen long 1990, plante milyan pikinini we oli no gat AIDS, bambae oli no moa gat papa mama. ?From wanem? Ol papa mama blong olgeta bambae oli mas ded from AIDS. Kampani ya WHO i talem se long 1992, bambae faef milyan pikinini olsem oli no moa gat papa mama. Wan man we i lukaot long ol trabol we pikinini i kasem, i talem se: “I no longtaem, bambae trabol ya i bigwan tumas, i bitim mak. Yumi mas mekem plan blong putum ol pikinini ya oli go stap wetem narafala famle. Sipos no, yumi mas faenem sam bigfala haos blong putum olgeta evriwan.”

Wan woman we i wok blong givhan long ol famle, i tokbaot trabol blong wan famle we i stap long Nyu Yok. Hem i talem se: “Trabol blong olgeta i bigwan tumas. Mama i gat jem, papa i gat jem, mo bebi tu i sik. Papa, mama mo bebi, bambae oli ded. Nao boe blong olgeta we i gat ten yia i mas stap hem wan.”

Mo tu, i gud blong tingbaot tok ya blong wan dokta, Ernest Drucker, we i wok long Nyu Yok (long Albert Einstein College of Medicine). Hem i talem se: “Taem papa no mama i ded, rao i kamaot long famle from pikinini we i stap. Ol memba blong famle blong ol, oli no wantem lukaot long olgeta. Ale oli sanem olgeta long wan narafala famle, we i no wantem tu. Ol pikinini ya oli trabol from. Mo long semtaem, oli traem winim sore blong ol mo sem we oli kasem from we papa mama i ded long AIDS.”

Kwiktaem nomo, AIDS i kilim i ded fulap pikinini, mo fulap yangfala man mo woman. Long ol pikinini we oli ded taem oli gat wan yia kasem fo yia, AIDS i kam namba naen risen blong ded blong ol. Mo hem i namba seven risen blong ded blong ol yangfala we oli no kasem 25 yia yet. Wan buk (The AIDS/HIV Record) blong Septemba 1989, i talem se bifo 1995, bambae AIDS i namba faef stampa risen blong ded. Be raonabaot long wol, ol ripot oli soemaot se plante man we oli save kasem AIDS oli no kea nating. Sipos yu ridim ol nekis pej, bambae yu sek long samting ya.