Ol Ples We Oli Fulap Long AIDS

I NO 15 yia yet, we AIDS (SIDA) i stap karem trabol mo fasin blong harem nogud long evri kantri blong wol. Long smoltaem ya nomo, samting ya we i olsem wan bom long laef blong ol man, i bosta, we i mekem se plante ples i kam fulap long AIDS. WHO (Wol Helt Ogenaesesen) i talem se long ful wol, samwe 5,000 man oli stap kasem AIDS evri dei. !Hemia i moa long tri man evri menet! Ol kantri we sik ya i spolem moa, hemia ol pua kantri, ol kantri we ol man oli talem se oli stap kam antap naoia. WHO i ting se, long yia 2000, ol kantri ya bambae oli karem 90 pesen blong ol man we oli gat jem ya HIV, mo biaen, 90 pesen blong ol man we oli gat AIDS.

Olgeta Ya We AIDS i Spolem Moa

Rose i gat 27 yia. Hem i mared mo i gat tri pikinini. Wantaem nomo, hasban blong hem i kam sik. Sam manis biaen, hem i ded. Ol dokta oli no sua from wanem hem i ded. Oli talem se hem i ded from tibi. Ol famle oli talem se wan man i posenem hem. Ol famle blong hasban blong Rose, oli stat blong karemaot olting blong Rose. Oli stilim ol pikinini blong hem taem hem i no stap long haos. Rose i mas gobak long velej blong hem, i no gat narafala rod. Tu yia biaen, hem i stat blong traot mo bel i ron. Long taem ya nao, hem i kasem save se hasban blong hem i ded from AIDS, mo se hem tu i kasem jem ya. Rose i ded tri yia biaen, taem hem i gat 32 yia.

Ol nogud store olsem hemia, oli plante naoia. Long sam ples, olgeta man long wan famle, mo samtaem long wan ful velej, oli ded.

“Bigfala Trabol Long Saed Blong Helt We i Bitim Olgeta Taem Bifo”

I gat plante tumas problem i stap blokem ol gavman long ol pua kantri, taem oli traem blong winim sik ya. Oli gat smol mane nomo, mo i gat plante narafala trabol we oli mas yusum mane blong olgeta blong stretem fastaem. Taswe, AIDS i olsem laswan trabol antap long ol narafala trabol, we i spolem olgeta fulwan. Samting ya i kam moa nogud from trabol long saed blong mane we i kamaot long olgeta ples blong wol, kakae i sot, ol hariken, graon i seksek, ol faet, kastom, mo ol gyaman tingting we oli mekem man i fraet. I nidim plante mane blong givim spesel kea, mo blong gat ol spesel tul mo meresin blong halpem bigfala namba blong man we oli stap kasem AIDS. Plante long ol bigfala hospital, naoia oli fulap bitim mak, oli stap kam nogud, mo oli no gat naf dokta mo nes. Ol hospital oli sanem bighaf blong ol man wetem AIDS oli gobak long haos blong olgeta blong ded, blong mekem se i gat ples blong ol narafala sikman we oli nidim help, we namba blong olgeta i stap kam antap kwiktaem. Wetem AIDS, namba blong ol narafala sik olsem tibi, i kam antap bitim mak. Sam kantri oli talem se namba blong ol man we oli ded from tibi long tri yia we i pas, i go antap tu taem. Mo samwe 80 pesen blong ol sikman we oli slip long hospital from AIDS, oli gat tibi tu.

Samting We AIDS i Mekem Long Olgeta Man

Sik ya AIDS we i kasem fulap ples, i mekem trabol long plan blong ol gavman blong givim kea long ol man long saed blong helt. Be tu, hem i mekem trabol long saed blong mane i kamaot long olgeta kantri, mo trabol long saed blong laef i kamaot long olgeta man. Samwe 80 pesen blong ol man we oli kasem AIDS, oli gat yia we i bitwin 16 mo 40 yia, hemia ol yia we man i save wok strong. Bighaf blong ol man mo woman we oli wok blong kasem mane blong famle blong olgeta, oli gat ol yia olsem. Famle i dipen long olgeta ya. Taem oli kam sik, mo taem oli ded biaen, ol pikinini mo ol olfala oli stap, we oli no moa gat wan blong sapotem olgeta. Folem kastom blong olgeta ples long Afrika, taem papa mo mama blong wan pikinini i ded, wan famle blong olgeta i mas karemaot pikinini ya. Be naoia, taem papa mo mama blong wan pikinini i ded, plante taem ol bubu no ol narafala famle we oli laef i stap, oli olfala tumas. Sipos no, oli gat tumas narafala hevi baden blong karem, blong traem givim ol samting we ol prapa pikinini blong olgeta oli nidim. Samting ya i mekem se i gat plante tumas pikinini we oli no gat papa mo mama. Mo from samting ya, namba blong ol pikinini we oli slip long rod i kam antap tu. WHO i talem se long ol ples long Afrika we oli stap saot long draeples blong Sahara, bitim 10 milyan pikinini bambae oli no moa gat papa mo mama blong olgeta long yia 2000.

Ol woman oli faenem se bigfala sik ya AIDS i dabolem wari mo wok blong olgeta. Ol woman ya nao, we oli singaot olgeta fastaem blong lukaot long ol sikman mo olgeta we kolosap oli ded, blong 24 haoa evri dei—mo antap long hemia, oli gat ol prapa wok blong olgeta long haos.

?Oli Stap Mekem Wanem?

Long ol yia jes biaen long 1980, plante haeman blong gavman, oli no wantem tingbaot mo oli no kea long saed blong AIDS. Oli gat tingting agens, from we oli luk bigfala sem we i joen wetem ol man we oli gat AIDS, mo tu oli no save se bambae sik ya i kam bigwan tumas. Be, long 1986, gavman blong Uganda i talem se bambae hem i faetem AIDS. Long ol naen yia we oli pas, samfala oli leftemap Uganda, oli talem se, “kasem naoia, hem i mekem moa samting bitim ol narafala kantri blong traehad blong winim sik ya AIDS.”

Tede long Uganda, i gat bitim 600 ogenaesesen mo grup blong kantri ya mo blong ol narafala kantri, we oli stap wok blong traem blokem AIDS i no kam bigwan moa. Ol grup ya we oli wok blong halpem ol man, oli statem ol senta long olgeta ples long kantri ya, blong tijim ol man long saed blong AIDS. Oli mekem ol man oli save long saed blong rabis sik ya AIDS, tru long ol drama, danis, singsing, ol program long radyo mo televisin, nyuspepa mo telefon. Oli givhan long olgeta we oli gat AIDS mo ol wido blong olgeta mo ol pikinini we oli lusum papa mo mama from AIDS, taem oli halpem olgeta long haos mo givim mane long olgeta. Mo tu, oli givim advaes long olgeta.

Ol Wetnes blong Jeova, oli save se fasin blong lukaot long ol pikinini we oli no gat papa mo mama mo ol wido, i haf blong wosip blong olgeta, olsem ol Kristin. (Jemes 1:27; 2:15-17; 1 Jon 3:17, 18) Kongregesen i no tekemaot responsabiliti blong ol famle blong lukaot long ol memba blong prapa famle blong olgeta. Be sipos i no gat sam memba blong prapa famle, no sipos ol pikinini we oli no gat papa mo mama mo sam wido oli no gat rod blong kasem ol samting we oli nidim, kongregesen bambae i givhan long olgeta long fasin lav.

Wan eksampel: Joyce i wan Wetnes blong Jeova we hem i stap long Kampala, hemia bigfala taon blong Uganda. Hem i kasem AIDS, mo long Ogis 1993, hem i ded. Bifo we hem i ded, hem i raetem store ya: “Mi mi gruap long Protestan skul, mo biaen, mi mared wetem wan Katolik. Be, mi luk plante long skul blong mi we oli mekem ol rabis fasin, ale mi no moa go long skul. Bigfala sista blong mi i stap stadi Baebol wetem ol Wetnes blong Jeova. Taem hem i kam luk mi, hem i storeyan long ol samting we hem i stap lanem long Baebol.

“Hasban blong mi i no wantem nating we mi stadi Baebol. Papa mama blong mi tu, tufala i agensem mi, papa blong mi i agensem mi moa. Fasin agens ya i gohed blong tu yia. Be mi no lego, from we mi bilif se mi stap lanem trutok. Taem mi talem long hasban blong mi se mi wantem tekem baptaes, hem i kros tumas. Hem i kilim mi, mo i talem long mi blong aot long haos. Ale mi aot, mo mi go stap mi wan long wan smol rum we mi rentem.

“Sam taem i pas, ale hasban blong mi i askem mi blong kambak. I no longtaem afta we mi gobak long hem, hem i stat blong kam slak mo sik. Mi mi sapraes, from we bifo, oltaem hem i strong long bodi. Biaen, mifala i faenemaot se hem i gat AIDS. Hem i ded long 1987. Long taem ya, mi mi stap mekem wok blong fultaem paenia (talemaot gud nyus fultaem). Nating se mi no moa gat wan hasban mo mi gat faef pikinini, mi gohed long wok blong paenia.

“Fo yia biaen, long 1991, mi faenemaot se mi bin kasem AIDS long hasban blong mi. Mi stat blong kam slak long saed blong bodi, mi kasem skras, mi kam bunbun, mo mi kof oltaem. Mi gohed blong paenia, mo mi stap mekem 20 Baebol stadi wetem ol narafala. Be paoa blong mi i godaon, mo mi mas katem namba blong ol Baebol stadi i godaon long 16. Biaen, seven long ol stadi ya, oli tekem baptaes.

“Mi neva harem se mi stap mi wan, mo tingting blong mi i neva foldaon, from we kongregesen i rili sapotem mi. Afta sam taem i pas, mi mas mestem sam miting from we bodi blong mi i slak tumas. Ol brata oli mekem kaset blong ol miting, mo from samting ya, oltaem mi kasem kakae long saed blong speret. Ol elda long kongregesen oli mekem wan program, nao ol sista blong mi long saed blong speret oli gat taem blong olgeta blong lukaot long mi, mo tu oli stap kolosap long mi long ful naet. Be mi stap wari long wan samting—ol pikinini blong mi. Mi stap tingting se: ‘?Wanem bambae i hapen long olgeta taem mi mi lus finis?’

“Long Afrika, plante taem ol famle oli tekem olting blong dedman. Taswe, oltaem mi prea long Jeova long saed ya. Mi mekem disisen blong salem haos blong mi mo blong bildim sam smol renhaos. Olsemia nao, oltaem bambae ol pikinini blong mi oli gat wan ples blong stap long hem mo sam mane. Ol brata long kongregesen oli salem haos blong mi, mo oli faenem wan smol graon. Nao oli bildim ol rum blong mi. Mi stap long wan long ol rum ya, mo mi harem se tingting blong mi i kwaet, from we naoia mi save se ol pikinini blong mi bambae oli kasem ol samting we oli nidim.

“Famle blong mi oli kros tumas long mi from we mi salem haos, ale oli go luk wan loea blong traem mekem mi mi pas long kot. Bakegen, ol brata oli givhan long mi mo oli lukaot long bisnes ya. Mifala i win long kot. Nating se naoia bodi blong mi i slak tumas, ogenaesesen blong Jeova we i gat lav, mo hop blong Kingdom, oli givhan long mi blong stanap strong long ol trabol ya. Naoia mi stap slip long hospital, from we mi sik tumas. Ol sista blong mi long saed blong speret oli stap kolosap long mi yet. Oli stap lukaot long mi long dei mo long naet, from we hospital i no gat naf kakae mo blangket.”

Joyce i stap sikis manis long hospital, afta, oli sanem hem i gobak long haos. Tu dei biaen, hem i ded. Naoia, wan paenia sista long kongregesen, we hem i gat tri pikinini, i stap lukaot long faef pikinini blong Joyce.

Rod Blong Winim

Long Uganda, we sik ya AIDS i bitim mak finis, Presiden Yoweri Kaguta Museveni i talem se: “Mi bilif se beswan rod blong agensem trabol we AIDS mo ol narafala sik long saed blong seks oli mekem, i blong talem bakegen klia mo stret long ol man, long saed blong ona, respek, mo responsabiliti we evri man i mas harem se i gat long ol narafala man.” Blong sotem tok ya, i gat nid blong gobak long klin fasin insaed long mared, we man mo woman tufala i slip wetem tufala nomo. Evriwan i agri se hemia nomo i rod blong stapgud, mo blong blokem AIDS. Be, smol man nomo oli bilivim se ol man oli save folem klin fasin blong laef olsem.

Ol Wetnes blong Jeova oli bilivim se man i save laef long klin fasin olsem, mo tu oli folem klin fasin ya. Antap moa, oli bilif olsem Joyce, long promes blong God long saed blong nyufala heven mo nyufala wol we stret fasin bambae i stap long hem. (2 Pita 3:13) Long wan wol we i no moa gat ol rabis fasin, Jeova God bambae i mekem promes blong Revelesen 21:4 i kamtru. Hem i se: “Hem bambae i ravemaot wora blong ae blong olgeta. Nao bambae i no moa gat man i ded mo man we i krae from ded. Bambae i no moa gat man i krae, mo man i harem nogud long bodi blong hem. Ol samting ya blong bifo oli lus olgeta.”

[Tok Blong Pija Long Pej 14]

Wan papa i tekem boe blong hem, we i ded from AIDS, blong berem hem

[Credit Line]

WHO/E. Hooper