AIDS Long Afrika—!Wan Woning Long Olgeta Man Long Wol!
“SIPOS yu gat wan fren evri yia olsem 6 fren long 6 yia, mo olgeta we yu fren wetem, oli mekem sem mak olsem yu, hemia samting olsem we yu bin slip wanples wetem 45,000 man.” Dokta K. E. Sapire, i talemaot long wan nyuspepa blong Saot Afrika, nem blong hem Continuing Medical Education. Samting ya i soemaot gud we plante oli save kasem sik ya Aids from fasin blong slip olbaot.
?Be from wanem yumi wantem tokbaot Afrika?
From samting we i stap kamaot long ples ya i olsem wan woning long olgeta man long wol. I no ol man Afrika nomo we fasin blong slip olbaot i go antap. Fasin ya i kam antap long olgeta ples long wol. Wan man blong stadi long AIDS Dokta Dennis Sifris, i talem se: “Tru ya, long wol ya evriwan we oli gat fasin blong slip olbaot oli stap long wan nogud rod we i save mekem bigfala trabol long olgeta.” Mo tu, olsem tok blong magasin ya U.S.News & World Report i talem, from fasin blong ol man tede, “mared i no save blokem ol nogud fasin long saed blong seks we man i gat long narafala man no woman—hem i no wan strong promes se tufala we oli mared bambae oli stap tru long tufala oltaem nomo —taswe mared i no save blokem oltaem sik ya AIDS.”
Taswe, i stret nomo se magasin ya African Affairs i givim woning ya se: “Sik ya i save go antap sem mak nomo long olgeta narafala ples.” Ol samting we i stap kamaot tede i soemaot se ol trabol we ol man Afrika oli kasem, i no longtaem bambae plante ples long wol oli fesem sem trabol.
Wan eksampel, Newsweek magasin i givim wan ripot se long Brasil, “plante man mo woman . . . we oli gat nogud fasin long saed blong seks oli kasem AIDS long ol fren blong olgeta we oli kasem finis.” Minista blong Helt long kantri ya i ting se i gat haf milyan man finis we oli kasem HIV. Dokta Carlos Alberto Morais de Sá, we hem i lukaot long ol ripot blong AIDS long Rio de Janeiro Gaffrée e Guinle Yunivesiti Haospetal, i talem se: “Sipos yumi no mekem wan samting . . bambae yumi stap fored long wan bigfala trabol we i save mekem olgeta man i harem nogud.”
Samting ya i hapen tu long Amerika. Time magasin i givim wan ripot se, “namba blong olgeta we oli gat fasin blong slip olbaot mo oli gat AIDS, hem i smol yet, be namba ya i go antap long 40% las yia [1990], mo namba ya i gru moa kwik i bitim namba blong olgeta we oli kasem sik ya from blad no narafala fasin.” Long wik afta we oli faenemaot se wan sampyon long basket bol, hemia Magic Johnson, i kasem AIDS from we hem i mekem nogud wetem wan woman, fulap man oli telefon i go long olgeta we i lukaot long sik blong kasem moa save long sik ya.
Long Esia tu i gat ol saen we oli soemaot se kolosap bigfala trabol i mas kamtru long ol ples ya. !Long 1988 kolosap i no gat man we i gat sik ya AIDS long Esia, be tede namba we oli gat sik ya i bitim wan milyan man finis! “I luk olsem we namba blong ol man we oli kasem sik ya long Afrika bambae i smol nomo taem yumi skelem wetem namba blong olgeta we oli kasem sik ya long Esia.” Man we i savegud long trabol ya, Dokta Jim McDermott i bin mekem ripot ya i gobak afta we oli bin sanem hem i go long Esia blong faenemaot moa long bisnes ya. Hem i gohed se: “Mi bilif strong se Esia i wan bigfala ples we fulap man we oli stap long hem bambae oli kasem AIDS, sik ya we i kasem olgeta ples long wol.”
I no stret mo i blong nating nomo blong talem se wan bigfala kantri no wan smol nesen i stampa blong AIDS mo hem i jes pas i go long narafala kantri. Dokta June Osborn we i wan hed blong Skul Blong Pablik Helt long Yunivesiti blong Mijigan, Amerika, i talem se: “I no se yu wanem kaen man be wanem we yu stap mekem we i impoten.”
?Olsem wanem, bambae AIDS i save gohed blong mekem bigfala trabol long olgeta ples? ?I gat wan samting blong blokem, no bambae AIDS i save gohed blong spolem ol bigfala eria long Afrika mo ol narafala ples long wol?
[Foto Credit Line blong pija long pej 8]
WHO photo by H. Anenden; background: NASA photo