Namba Blong Ol Refuji i Stap Kam Antap

BIGHAF blong ol yia we oli pas finis, oli fulap long faet, hanggri mo fasin blong man i ronem mo mekem nogud long narafala man. From samting ya, oltaem i gat ol man we oli nidim wan ples we oli save go haed long hem blong stap sef. Long olgeta yia we oli pas, ol kantri mo grup blong man oli bin letem ol man we oli nidim wan ples blong haed blong sevem laef blong olgeta, oli kam stap long ples blong olgeta.

Ol man bifo, olsem ol Astek, ol man Asiria, Gris, ol Hibru, Muslim, mo plante narafala bakegen, oli folem ol loa we oli agri blong givim ples blong haed long ol man we oli mas ronwe long ples blong olgeta. Bitim 2,300 yia bifo, Plato, wan man Gris we i savegud long ol waes blong wol, i raetem se: “Man blong narafala kantri, we i stap longwe long ol manples mo famle blong hem, ol man mo ol god oli mas laekem olgeta moa. Taswe oli mas lukaot se oli mekem i stret oltaem long ol man ya blong ol narafala kantri.”

Long ol yia 1900, namba blong ol refuji i go antap bigwan. Long 1951, afta long Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol, oli putumap Hae Komisna blong Ol Refuji long Yunaeted Nesen (UNHCR). Grup ya i blong lukaot long ol wan mo haf milyan refuji long taem ya. Oli ting se grup ya bambae i wok blong tri yia nomo, from we oli gat tingting se i no longtaem ol refuji bambae oli joen wetem ol man long ol kantri we oli stap haed long hem. Oli ting se biaen long taem ya, bambae oli no moa nidim grup ya.

Be, long ol yia we oli pas, namba blong ol refuji i stap kam antap nomo. Long 1975, namba blong olgeta i kasem 2.4 milyan. Long 1985, namba ya i go antap kasem 10.5 milyan. !Long 1995, namba blong ol man we UNHCR i stap lukaot long olgeta mo givhan long olgeta i go antap kasem 27.4 milyan!

Plante man oli bin hop se taem Kol Woa i finis, bambae oli stretem trabol long saed blong ol refuji long wol. Be i no hapen olsem. Defren olgeta, ol kantri oli seraot from ol defren kastom no laen blong olgeta, mo samting ya i mekem plante faet i kamaot. Taem faet i kamaot, plante man oli ronwe, from oli save se gavman blong olgeta i no naf blong lukaot long olgeta no i no wantem lukaot long olgeta. Eksampel, long 1991, kolosap tu milyan man Irak oli ronwe i go long ol kantri kolosap long olgeta. Afta long taem ya, samwe long 735,000 refuji oli aot long ples ya we bifo oli kolem Yugoslavia, oli ronwe. Long 1994, faet we i kamaot bitwin long ol man Ruwanda i fosem bitim stret haf blong ol 7.3 milyan man long kantri ya blong ronwe long ples blong olgeta. Kolosap 2.1 milyan man Ruwanda oli lukaot wan ples blong haed long ol narafala kantri blong Afrika.

?From Wanem Trabol Ya i Stap Kam Antap Moa?

I gat plante samting we i mekem namba blong ol refuji i kam antap. Long sam ples, olsem Afganistan mo Somalia, gavman i foldaon. Samting ya i mekem se ol grup blong man we oli karem ol masket be oli no ol soldia, oli kam bos long kantri. Olgeta ya oli gohed nomo blong stilim olting blong ol man, we oli mekem ol man oli fraet mo oli ronwe.

Long sam narafala ples, ol faet oli kamaot from we ol man oli blong ol defren laen mo skul. Bigfala tingting blong ol grup ya we oli faet, i blong ronemaot ol narafala man long kantri. Long saed blong faet long ples ya we bifo oli kolem Yugoslavia, wan man blong Yunaeted Nesen i talem wetem sore, long medel blong 1995, se: “I hadwok long plante man blong kasem save from wanem ol man ya oli stap faet: hu i stap faet agensem hu, mo from wanem oli stap faet. Plante man oli ronwe long grup we i faet long wan saed, nao tri wik biaen, plante man oli ronwe long grup we i faet long narasaed. I hadwok blong kasem save long faet ya, mo ol man we oli nidim blong kasem save long hem tu, oli no save.”

Ol tul blong faet tede we oli blong spolemgud ol samting, oli kilim plante moa man i ded, mo mekem faet i kam bigwan moa. Hemia ol tul olsem bigfala masket we i sutum plante roket wantaem, ol bom we oli sutum, ol masket we oli karem plante bolet, mo ol narafala tul blong faet olsem. Samting we i kamaot, se i gat moa refuji. Long ol yia we oli jes pas, samwe long 80 pesen blong olgeta refuji long wol, oli aot long ol pua kantri, oli ronwe i go long ol kantri kolosap, we olgeta tu oli pua mo oli no gat plante samting blong lukaot long ol refuji we oli nidim ples blong haed.

Long plante faet, trabol i kam moa nogud taem ol man oli sot long kakae. Maet samting ya i kamaot from we ol trak we oli stap karem kakae i kam, oli no save pas long rod. Taem ol man oli hanggri, oli mas ronwe i go long narafala ples. The New York Times i talem se: “Long ol ples long Wes Afrika, i no gat ren mo i gat faet. Tufala samting ya i spolem graon tumas, mekem se ol kakae oli no moa save gru long ples ya. Yumi no save sipos ol handred taosen man oli stap ronwe from hanggri no from faet, be risen i no impoten tu.”

Ol Milyan Man We Ol Narafala Oli No Wantem Olgeta

From ol tok we yumi harem, i luk olsem se ol kantri oli glad blong givhan long ol refuji. Be rili, bigfala namba blong ol refuji i mekem tingting blong ol man long ol kantri ya i trabol. Samting ya i sem mak long Ijip bifo. Taem Jekob mo famle blong hem oli ronwe i go long Ijip from we kakae i sot blong seven yia, ol man Ijip oli welkamem olgeta. Fero i givim “ol nambawan graon” long olgeta, blong oli save go stap long hem.​—Jenesis 47:​1-6.

Be, biaen, ol man Isrel oli kam plante tumas, mekem se “olgeta ples long Ijip i stap kam fulapgud long olgeta.” Nao ol man Ijip oli mekem i strong long olgeta. “Oltaem, taem we ol man Ijip oli stap mekem i strong moa long olgeta olsem, be namba blong [ol man Isrel] i stap kam antap, mo oli stap kam strong moa long evri ples long kantri ya. Nao ol man Ijip oli stap fraet bakegen long olgeta.”​—Eksodas 1:​7, 12.

Sem mak tede, ol kantri “oli stap fraet” long bigfala namba blong ol refuji we oli stap kam plante moa oltaem. Wan bigfala samting we i mekem olgeta oli fraet, hemia long saed blong mane. Oli nidim plante mane blong givim kakae, klos, mo haos long ol refuji, mo blong lukaotgud long olgeta. Bifo, UNHCR i spenem 444 milyan dola (bitim 4 bilyan vatu) evri yia, be stat long 1984 kasem 1993, oli spenem 1.3 bilyan dola (130 bilyan vatu). Bighaf blong ol mane ya i kam long ol kantri we oli rij moa. Be sam long ol kantri ya tu, oli stap traehad blong winim ol prapa trabol blong olgeta long saed blong mane. Samtaem ol kantri ya we oli stap givim mane, oli toktok smol olsem: ‘Mifala i hadwok blong halpem ol man long kantri blong mifala we oli no gat prapa haos blong olgeta. ?Olsem wanem mifala i save lukaot long ol man we oli no gat haos long olgeta ples blong wol, antap moa, taem i luk olsem se trabol ya bambae i kam moa nogud, i no godaon?’

?Wanem Samting i Mekem Trabol Ya i Kam Moa Nogud?

Plante taem, ol refuji we oli kasem wan kantri we i rij, oli faenem se trabol blong olgeta i kam moa nogud, from we i gat plante taosen man blong ol narafala kantri we olgeta tu oli bin kam stap long kantri ya, blong kasem moa mane. Ol man ya oli no olsem ol refuji we oli ronwe long kantri blong olgeta from faet, no from we ol man oli ronem mo kilim olgeta, no from hanggri. Long defren fasin, oli kam long ol kantri ya blong lukaot wan laef we i moa gud, we oli no moa pua. Plante taem oli gyaman se oli refuji, mo from ol gyaman tok blong olgeta, oli mekem tumas trabol long ol grup we oli givhan long ol refuji. From samting ya, i hadwok moa long ol trufala refuji blong kasem help we oli nidim.b

Samfala oli talem se ol refuji mo ol man we oli wantem aot long kantri blong olgeta blong go stap long narafala kantri we i moagud, oli olsem tu reva long ol rij kantri. Tufala reva ya oli stap ron saedsaed blong plante yia finis. Be, naoia, ol kantri oli stap putumap ol strong loa blong makemaot ol man we oli gat raet blong kam stap long kantri blong olgeta. Mo samting ya i blokem plante man we oli stap lukaot wan gudfala laef nomo wetem plante mane. From samting ya, ol man ya oli joen wetem ol refuji, mo namba blong olgeta i kam antap olsem wan reva we i fulap tumas mo i ron olbaot.

Ol man we oli kam long ol narafala kantri blong kasem moa mane, oli save se maet i tekem plante yia blong harem disisen blong gavman, se oli save stap olsem ol refuji, no no gat. Taswe, oli ting se, nomata wanem disisen i kamaot, bambae oli win nomo. Sipos kantri i akseptem olgeta olsem ol refuji, oli win from we oli save stap oltaem long kantri ya we i rij mo i gat plante samting. Sipos kantri i no akseptem olgeta, oli win tu, from we oli kasem mane finis, mo oli lanem wan nyufala wok tu we oli save karem i gobak long kantri blong olgeta.

Taem bigfala namba blong ol refuji wetem ol gyaman refuji oli stap kam fulap insaed long ol kantri, plante kantri oli no moa welkamem olgeta. Sam kantri oli blokem ol boda blong olgeta blong oli no moa save kam insaed. Sam narafala kantri, oli stanemap ol nyufala loa mo rul we oli blokem ol man ya blong kam insaed. Sam narafala kantri bakegen, oli sanem ol refuji ya oli gobak long kantri we oli bin ronwe long hem. Wan buk blong UNHCR i talem se: “Bigfala namba blong ol trufala refuji mo olgeta we oli wantem kam long narafala kantri blong kasem mane nomo, i mekem i hadwok blong folem kastom ya we i bin stap 3,500 yia finis, hemia blong givhan long ol man we oli ronwe blong haed. Naoia, kolosap kastom ya i finis olgeta.”

Fasin Blong No Laekem Narafala Mo Fasin Fraet

Antap long trabol we ol refuji oli gat finis, i gat nogud fasin ya we ol man oli fraet long olgeta mo oli no laekem ol man blong narafala kantri. Long plante kantri, ol man oli bilif se ol man blong narafala kantri oli stap spolem prapa fasin blong kantri blong olgeta, kastom blong olgeta, mo oli stap tekem ol wok. Blong soemaot fraet blong olgeta long saed ya, sam long ol man ya oli statem ol faet. Buk ya Refugees i talem se: “Long Yurop, i gat wan faet evri 3 menet from we wan man i no laekem man blong narafala kantri. Mo plante taem, ol faet ya oli kamaot insaed long faswan ples we ol man we oli ronwe long kantri blong olgeta oli kam stap long hem.”

Wan pepa we oli givimaot plante blong hem long medel blong Yurop, i soem bigfala fasin blong agensem ol man blong narafala kantri. Mo plante moa kantri blong wol oli stap karem fasin ya tu. Ol tok blong pepa ya we i strong tumas, i tokbaot ol man blong narafala kantri se: “Olgeta ya oli nogud tumas mo oli olsem wan bigfala soa long bodi blong kantri blong yumi. Oli wan narafala laen we i no gat kastom blong hem, oli no gat ol gudfala rul long saed blong fasin mo skul, oli wan grup we i stap wokbaot olbaot blong rabem mo stilim olting blong ol man. Oli doti,lap long laos, mo i gat plante tumas long olgeta long ol rod mo ol ples blong tren. !I moa gud oli fulumap ol doti klos blong olgeta long basket, mo oli aot long ples ya blong olwe!”

Bighaf blong ol refuji ya oli glad tumas sipos oli save ‘aot blong olwe.’ Oli wantem tumas blong gobak long ples blong olgeta. Hat blong olgeta i soa from oli wantem gat wan laef blong pis, we oli haremgud wetem famle mo ol fren blong olgeta. Be oli no gat wan prapa ples blong olgeta blong gobak long hem.

[Ol Futnot]

[Bokis/Foto Blong Pija Long Pej 6]

Trabol We Ol Refuji Oli Fesem

“?Yu yu save se plante handred taosen pikinini we oli refuji oli hanggri evri naet taem oli go slip? ?Mo yu yu save se wan nomo long evri eit pikinini we oli refuji, oli bin go long skul samtaem? Bighaf blong ol pikinini ya oli neva bin go long sinema, laplas, no long wan musium. Plante blong olgeta oli gruap long wan refuji kamp we oli pulum fenis blong fokwaea raon long hem. Sipos no, oli gruap long wan kamp we oli stap olgeta nomo, oli no joen wetem ol narafala man. Oli neva bin luk wan buluk no wan dog. Plante tumas pikinini we oli refuji oli ting se grin gras i wan samting blong kakae, i no wan samting blong pleplei long hem mo ron olbaot long hem. Ol pikinini we oli refuji, oli mekem mi mi harem nogud moa bitim ol narafala samting long wok blong mi.”​—Sadako Ogata, Hae Komisna blong Ol Refuji long Yunaeted Nesen.

[Credit Line]

U.S. Navy photo

[Bokis Blong Pija Long Pej 8]

Jisas i Wan Refuji

Josef mo Meri tufala i stap long Betlehem wetem pikinini blong tufala, Jisas. Ol man blong talemaot fyuja from ol sta, we oli kam long Is, oli kamtru wetem ol presen, olsem gol, wan senta nem blong hem frangkinsens, mo wan sas pomad, nem blong hem mir. Afta we oli aot, wan enjel i kamtru long Josef, i talem se: “Yu girap, yu tekem pikinini ya wetem mama blong hem, yufala i ronwe i go long Ijip. Mo yufala i mas stap long ples ya longwe, gogo bambae mi talem long yu, blong yufala i kambak. From we bambae i no longtaem, King Herod i lukaot pikinini ya blong kilim hem i ded.”​—Matyu 2:13.

Kwiktaem nomo, trifala ya oli ronwe blong go haed long narafala kantri​—oli kam ol refuji. Ale, Herod i kros tumas, mekem se ol man blong talemaot fyuja from ol sta, oli no moa kam luk hem blong talemaot weples Hemia we bambae i kam king blong ol man Jyu, i stap. Nao Herod i traem kilim Jisas i ded. Hem i givim oda long ol man blong hem blong kilim i ded olgeta pikinini boe insaed mo raonabaot long Betlehem. Be hem i no kilim Jisas i ded.

Josef mo famle blong hem oli stap long Ijip gogo enjel blong God i kamtru bakegen long Josef long wan drim. Enjel ya i talem se: “Yu girap, yu tekem pikinini ya wetem mama blong hem, yufala i gobak bakegen long kantri ya Isrel. From we olgeta ya bifo we oli wantem kilim pikinini ya, oli ded finis.”​—Matyu 2:​20.

I klia se, Josef i wantem go stap long Judia, we oli bin stap long hem bifo we oli ronwe i go long Ijip. Be hem i kasem woning long wan drim, se hem i no mas mekem olsem from samting ya i denja tumas. Taswe, bakegen, denja i jenisim laef blong olgeta. Ale, Josef, Meri, mo Jisas, trifala i wokbaot i go long not go kasem Galili, mo trifala i stap laef long taon ya Nasaret.

[Tok Blong Pija Long Pej 7]

Long ol yia we oli jes pas, plante milyan refuji oli ronwe i go long ol narafala kantri blong sevem laef blong olgeta

[Credit Lines]

Top left: Albert Facelly/Sipa Press

Top right: Charlie Brown/Sipa Press

Bottom: Farnood/Sipa Press

[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 4]

Boy on left: UN PHOTO 159243/J. Isaac