?Sol i Laef Yet Afta Ded?
“SOL: Speret haf blong man we i laef afta ded, nao i save harem gud, no i save trabol nomo long fyuja.” (The Compact Edition of the Oxford English Dictionary) Kolosap olgeta jyos oli talem se sol blong man i wan samting olsemia. Wan bigfala buk (The New Catholic Encyclopedia) i talem se: “Tijing blong sol blong man we i no save ded samtaem, mo i laef i stap taem man i ded . . . i wan stampa tijing mo tingting blong ol Kristin.”
Be ating bambae yu sapraes tumas long samting ya: Bigfala tijing ya i kamaot long waes tingting blong ol hiten man nomo. Taem Jisas i bon, ol man oli bilif longtaem finis se sol i wan samting we man i no save tajem. Long tingting blong olgeta, sol blong man i save livim bodi blong hem, i go laef samples bakegen. Nao oli ting se taem man i ded, be sol blong hem i stap laef yet mo hem i jenis i kam wan devel, wan speret.
Ol man Gris oli flasem bilif ya wetem sam waes tok blong man. Sokrates, wan waesman blong ol man Gris bifo we plante man oli save hem, i talem se: “Traem tingbaot. Maet sol we i lego bodi blong man i klin gud, i no pulum wan samting nating biaen long hem. . . . Ale, hem i go long ol samting we i sem mak long hem. Ol samting ya, ae blong man i no save luk olgeta, oli olsem ol god, oli no save ded samtaem mo oli waes. Mo taem hem i kasem ples ya hem i harem gud tumas, from we tingting blong hem i no moa olbaot, ol krangke tingting mo ol fraet oli no gat long hem . . . mo hem i lego ol narafala trabol we ol man oli stap kasem long wol. . . . Long ples ya nao, hem i rili stap wetem ol god long olgeta taem biaen.”—Phaedo, 80, D, E; 81, A.
Tijing Ya i No Kamaot Long Baebol
?Olsem wanem hiten tijing blong sol we i no save ded samtaem i kasem ol jyos we oli talem se oli Kristin mo ol skul blong ol man Jyu?
Wan bigfala Katolik buk (The New Catholic Encyclopedia) i gyaman lelebet taem hem i talem se: “Taem wan man i rid long Baebol, i no isi tumas long hem blong luksave se sol blong man i laef yet afta ded.” !Ol tok we i tru moa blong talem, se, tijing blong sol we i no save ded samtaem i no stap nating long Baebol! Bigfala buk ya i talem tu se: “Store blong sol blong man long Nyutesteman i defren long ol waes tingting blong ol man Gris mo ol man tede.”
Long haf ya blong Baebol we yumi kolem Oltesteman, Hibru tok neʹphesh, we oli tanem plante taem i kam “sol,” tok ya i kamaot 754 taem. Mo long Nyutesteman, Grik tok ya psy·kheʹ, we ol man oli tanem hem tu i kam sol, tok ya i kamaot 102 taem. Sipos yumi skelem gud olsem wanem Baebol i yusum ol tok ya, maet bambae yumi sapraes tumas long wan samting.
Long Jenesis 2:7, NW, Baebol i talem we God i blu long ol hol blong nus blong Adam blong mekem hem i laef, nao man ya “i kam wan sol [long Hibru neʹphesh] we i laef.” Makem gud: Adam i no kasem wan sol we i laef insaed long hem, no gat. Adam hem wan i kam wan sol we i laef. Yumi save talem se taem God i wokem Adam, hem i wan sol. From samting ya, yumi no sapraes taem wan buk (the New Catholic Encyclopedia) i talem se: “Long Oltesteman, sol i no wan haf blong man, be hem i man fulwan, man we i gat laef long hem.”
Sam vas bakegen oli pruvum poen ya. Wan eksampel: Long Levitikas 7:20, Baebol i tokbaot “sol we i kakae mit blong sakrafaes we man i save kakae haf blong hem blong frengud wetem God.” Levitikas 23:30 i tokbaot ‘sol ya we bambae i mekem enikaen wok.’ Proveb 25:25 i talem se: “Wan gudfala nyus we i kam long wan kantri longwe i sem mak long kolwota we man i givim long wan sol we i taed.” Mo tu, long Sam 105:18, Baebol i talem se: “Hem i stap . . . harem nogud tumas, we ol jen oli fasemtaet leg blong hem mo bigfala aean i holemtaet [sol] blong hem.” ?Be wanem samting i save kakae mit, i save wok, i save harem gud from wota we hem i drink, mo bigfala aean i save holemtaet hem? ?Samting ya hem i speret haf blong man, no hem i man nomo? Ansa blong kwestin i isi nomo.
Be yumi makem tu se, i no man nomo we hem i wan sol. Taem we God i stap wokem olgeta samting long wol, Baebol i talem long Jenesis 1:20 se: “I mas gat ol narnarafala fis [ol sol we i laef, NW] blong stap long solwora.” Yes, ol fis tu, hemia sam sol. Biaen bakegen, God i soemaot se ‘anamol blong velej, anamol we i wokbaot mo wael anamol’ olgeta oli sol.—Jenesis 1:24; ridim Levitikas 11:10, 46; 24:18; Namba 31:28; Job 41:21; Esikel 47:9.
Taswe, Baebol i neva talem se “sol” i wan speret we i lego bodi blong man taem we hem i ded. Samtaem tok ya ‘sol’ i minim wan man no wan anamol. Samtaem hem i minim laef we i stap long wan man no wan anamol.
?Wanem i Kamaot Biaen Long Ded?
I klia nao we Baebol i no agri nating wetem hiten tingting we i talem se man i gat wan sol we i no save ded samtaem. ?Long tingting blong yu, hu i tijim trutok long saed ya? ?Ol waesman blong ol man Gris we oli hiten man, no ol man Isrel we God i mekem wan kontrak wetem olgeta? Hemia ol man blong God ya, from we God i givim Tok blong hem long olgeta.
Be nating, wan kwestin i stap yet: ?Olsem wanem long sol taem man i ded? ?Hem i go wea? Sol blong man hem i man nomo, taswe sipos man i ded be sol blong hem tu i ded. Samting ya i min se, wan dedman hem i wan sol we i ded. Plante vas long Baebol oli soemaot samting ya. Long Esikel 18:4, Baebol i talem se: “Sol we i sin—hem nao, hem bambae i mas ded.” Long Jajes 16:30, yumi ridim se: “Nao Samson i talem se: ‘!Ale sol blong mi bambae i ded wetem ol man Filistae!’ ” Sam narafala vas bakegen oli soemaot se sol i save ded (Jenesis 17:14). Baebol i soemaot tu se man i save kilim sol i ded wetem naef blong faet (Josua 10:37), sol i save gat trabol blong pulum win (Job 7:15), no hem i save draon aninit long wora (Jonas 2:5). Wan sol we i ded i wan dedman.—Levitikas 19:28; 21:1, 11.
?Olsem wanem long ol sol we i ded? Ded hem i narakaen long laef. Olkaen wok we yumi save mekem wetem bodi blong yumi oli dipen long bodi blong yumi. Fasin blong lukluk, fasin blong harem mo tingting blong yumi i dipen long gudfala wok we ol ae, ol sora mo bren blong yumi i stap mekem. Sipos yumi no gat ae, be yumi no save luk wan samting. Sipos yumi no gat sora, yumi no save harem ol noes. Sipos yumi no gat bren, bambae yumi no save mekem wan samting. Taem wan man i ded, olgeta haf blong bodi blong hem oli no moa wok. Hem i no moa stap wetem yumi.
Antap bakegen, Eklesiastis 9:5, 10 i talem se: “Ol dedman oli no save long wan samting, mo oli no moa save kasem pei. . . . I no gat wok, no tingting, no save, no waes fasin, long beregraon, ples ya we bambae yu go long hem.” Mo tu, long Sam 146:3, 4 (NW) Baebol i talem se: “Yu yu no mas trastem ol haeman, no pikinini blong man we i kamaot long graon, from we oli no save sevem yu. Speret blong hem i kamaot, i gobak long graon blong hem. Long sem dei ya, ol tingting blong hem oli finis.” Taswe, taem sam man (sam sol) oli ded, samting ya i min se oli no moa stap laef, oli lus tru.
?Olsem Wanem Hiten Tijing Ya i Kam Wan Stampa Bilif Blong Jyos?
Maet bambae samfala oli askem se: ‘?Be Nyutesteman i talem se sol i no save ded samtaem, no?’ No gat. Wan bigfala buk (The New Catholic Encyclopedia) i talem se: “Sem mak long Oltesteman, Nyutesteman i talem sem samting nomo long saed blong ded.” Sipos yumi tanem ol tok ya long narafala wei bakegen, yumi save talem se “Nyutesteman” i tijim poen ya long yumi: Sol i save ded. Jisas Kraes i no bilif se sol i no save ded samtaem. Poen ya i klia nomo long wan kwestin blong hem: “?Long Sabat dei, wanem fasin i stret long Loa? ?I stret blong mekem sam gudfala samting, no blong mekem sam samting nogud? I stret blong mekem [sol] i laef, mo blong kilim [sol] i ded?” (Mak 3:4) Kristin aposol Pol i soemaot we hem i agri wetem “Oltesteman” taem hem i yusum bakegen ol tok blong Jenesis 2:7, nao hem i talem se: “Baebol i talem se ‘Fas man ya Adam, God i mekem hem i [wan sol we i laef, NW].’ ”—1 Korin 15:45.
?Olsem wanem tingting blong ol man Gris olsem Plato i kam wan stampa tijing blong jyos? Wan buk (The Encyclopædia of Religion and Ethics, blong James Hastings) i eksplen se: “Fastaem, tingting blong ol Kristin long saed blong sol i laenap gud wetem tingting blong ol man Isrel. Be biaen, gud nyus i kamaot long ples blong ol man Jyu, i go long olgeta ples blong ol man Rom. Long ol ples ya, ol man oli folem tingting blong ol man Gris nomo. Ale sloslou, tingting ya blong olgeta i pulum strong tingting blong ol Kristin long saed blong sol.” Ol tija blong jyos oli wok had blong mekem se mesej blong olgeta “i klia nomo long ol man blong wol ya we oli folem tingting blong ol man Gris.” Blong kasem mak ya, oli yusum “sam tok mo sam tingting we i stret gud long fasin blong tingting blong ol man Gris.” Ol haeman blong skul blong ol man Jyu tu oli stat blong talemaot se long taem ya bifo, “tijing blong Plato i gat bigfala paoa” long ol man Jyu tu.—Encyclopædia Judaica.
Ol man oli lego tijing blong Baebol long saed blong sol mo oli putum wan hiten tijing long ples blong hem. I no gat ekskyus nating we oli mekem olsem. Oli no save talem se oli mekem olsem from we samting ya i save pulum plante moa man oli intres long Kristin jyos. Taem we hem i prij long Atens, ples ya we skul blong ol man Gris i strong long hem, aposol Pol i no tijim ol man long tingting blong Plato long saed blong sol blong man. Be defren tumas, taem hem i prij, hem i talem se bambae ol dedman oli girap bakegen long ded, we tijing ya i rili Kristin. Yes, hem i mekem olsem, nating we plante man Gris we oli lesin long hem oli faenem we i hadwok blong agri long ol tok blong hem.—Ol Wok 17:22-32.
Be woning blong aposol Pol i olsem: Hem i wantem se yumi blokem fasin blong joenem trutok blong Baebol wetem sam hiten tijing. Hem i talem se: “?Olsem wanem delaet mo tudak, tufala i save stap wan ples? ?Olsem wanem Kraes mo Setan, tufala i save agri?” (2 Korin 6:14, 15) Poen ya i klia nomo: Ol gyaman Kristin skul oli letem wan hiten tijing i kam stampa bilif mo wan long ol waes tingting blong olgeta. From samting ya, oli mekem bigfala doti long nem blong God.
Wan Hop Blong Ol Dedman
Ol man wanwan oli fri nomo blong bilif long wanem samting oli wantem. Be yumi no save talem se tijing blong sol we i no save ded samtaem i kamaot long Baebol, samting ya i no tru. ?Taswe, olsem wanem long ol dedman? ?Oli save laef bakegen?
Taem we hem i askem finis se: “?[Man] i save laef bakegen?”, Job hem wan i ansa long kwestin blong hem, mo God i lidim hem blong talem se: “Bambae yu [Jeova] yu singaot, mo mi bambae mi mi ansa. Bambae yu yu wantem tumas we wok blong ol han blong yu i kambak.” (Job 14:14, 15) Yes, Baebol i talem se God i no fogetem ol dedman, mo bambae oli save girap bakegen long ded. God i stap wet nomo long stret taem we bambae hem i mekem ol man we oli bin fasgud long hem, olsem Job, oli laef bakegen long ded. Jisas Kraes i soemaot se bilif olsem i tru taem hem i talem se: “I nogud yufala i sapraes long samting ya, from we i gat taem i stap kam we ol dedman we oli stap long beregraon, bambae oli harem voes blong mi, nao bambae oli aot long beregraon. Olgeta we . . . oli stap mekem ol gudfala fasin, oli mas stanap bakegen blong kasem laef. Be olgeta we . . . oli stap mekem ol rabis fasin, oli mas stanap bakegen blong pas long bigfala kot ya, blong mi save jajem olgeta.”—Jon 5:28, 29.
Long taem ya, bambae Aesea 25:8 tu i kamtru. Tok ya i promes se God, “bambae i winim ded blong olwe.” Profet tok ya i min se bambae i gat wan wol we “ded i no moa stap long hem,” olsem we Revelesen 21:4 i talem. Bambae ol man oli no moa ded. Bambae i no moa gat ol ples blong mekem miting blong tingbaot ol dedman, mo tu i no moa gat ol gref, ol beregraon. Mo bambae ol man oli no moa stap krae from we oli harem nogud, be wora blong ae blong olgeta i stap ron from we oli glad nomo. ?Yu yu laekem wan wol olsemia?
Maet ol man oli tijim yu longtaem finis se sol blong man i no save ded samtaem. Be sipos yu yu stadi long Baebol, bambae yu yu save gat bilif long ol promes blong hem, ale yu tu yu save kam fri long ol gyaman tijing.a Mo tu, yu yu save lanem ol samting we yu mas mekem blong kasem ol promes ya. Bambae yu no kasem promes ya from we sol blong yu i no save ded samtaem, no gat. Be narakaen olgeta, bambae yu save kasem “laef we i no save finis” long Paradaes long wol.—Jon 17:3; Luk 23:43.
[Futnot]
a Sipos yu wantem stadi long Baebol, yu save raet long olgeta we oli wokem magasin ya, no yu save go long Haos-Kingdom blong ol Wetnes blong Jeova we i stap kolosap long ples blong yu.