Neva Jeova i Lego Mifala
OLSEM NASHO DORI I TALEM
Mbrestan i wan smol velej antap long ol hil long saot blong Albania, i no longwe tumas long Gris. Mi mi bon long ples ya long 1907. Taem mi mi gat faef yia, mi go long wan Grik skul. Be mi no moa go long skul ya taem ol ami blong Itali oli kam long Albania, long taem blong Faswan Bigfala Faet Blong Wol. Biaen long faet ya, mi gohed long skul bakegen, be long lanwis Albania.
NATING se papa mo mama blong mi tufala i no strong long saed blong jyos, tufala i folem ol kastom blong Otodoks Jyos blong Albania. Wan angkel blong mi i wan pris long Mbrestan. Ale, mi wok insaed long jyos, mo mi luk evri samting we oli mekem long ples ya. Ol lafet blong jyos ya, oli no gat mining long tingting blong mi. Mo tu, tingting blong mi i trabol taem mi luk fasin tu fes blong ol man blong jyos.
Folem kastom blong ples blong mifala, papa mo mama blong mi tufala i jusum wan yangfala woman blong mi mared wetem hem. Argjiro i kam long wan velej kolosap, we nem blong hem Grabova. Mitufala i mared long 1928, taem hem i gat 18 yia blong hem.
Mi Lanem Trutok Blong Baebol
Long taem ya, wan kasen i kam long Yunaeted Stet blong visitim mi. Ale, mi talemaot tingting blong mi long hem se mi no agri wetem Otodoks jyos. Hem i ansa se: “Long Amerika, kolosap long haos blong mi, i gat wan grup blong man we oli no gat jyos, be oli stap stadi Baebol.” Fasin blong olgeta ya we oli no gat jyos be oli stadi long Baebol, i pulum tingting blong mi. Taswe, mi askem sipos hem i save sanem sam buk we oli tokbaot Baebol i kam long mi.
Mi fogetem storeyan ya blong mitufala. Ale, wan yia biaen, mi kasem wan paket we i kam long Milwoki, Wiskonsin. Insaed long paket ya, i gat buk ya The Harp of God long lanwis Albania, mo Wajtaoa long lanwis Grik. Mi lukluk buk ya kwiktaem, mo mi luk wan haf we i tokbaot trufala skul. Samting ya i mekem mi mi harem nogud. Mi talem long mi wan se: ‘Mi no wantem eni samting we i joen wetem wan jyos.’ Ale, mi no ridim buk ya fulwan.
Long 1929, mi joen long ami. Oli sanem mi i go long taon blong Tiranë, bigfala taon blong Albania. Longwe, mi mitim Stathi Muçi, we i stap ridim wan Baebol long lanwis Grik. Mi askem long hem se: “?Yu yu stap go long jyos?” Hem i ansa se: “No. Mi no moa go long jyos. Mi mi wan Intenasnal Baebol Studen.” Long Sande, mi mo wan narafala soldia, mitufala i go long wan miting wetem Stathi. Long ples ya, mi lanem se trufala jyos i no wan haos no wan skul, be hem i ol man blong Kraes we tabu speret i makemaot olgeta. Long taem ya, mi kasem save long wanem we buk ya The Harp of God, i stap talem.
Samwe long yia 1925, Nasho Idrizi mo Spiro Vruho, tufala i aot long Yunaeted Stet blong kambak long Albania. Mo tufala i talemaot trutok blong Baebol we tufala i bin lanem longwe. Long Tiranë, mi stat blong joen long ol miting wetem smol grup blong ol Baebol studen. I no longtaem, mi luksave klia se mi faenem ogenaesesen blong Jeova. Ale, long Ogis 4, 1930, mi tekem baptaes long wan reva we i stap kolosap.
Biaen, mi gobak long Mbrestan blong gohed long wok blong mi blong mekem sus. Be moa impoten, mi stat blong talemaot long ol narafala ol trutok blong Baebol we mi lanem. Mi stap talem long olgeta se: “Jisas Kraes i no olsem wan aedol long jyos. !Hem i laef!”
Mifala i Prij Nating Se Gavman i Agensem Mifala
Ahmed Bey Zogu i kasem paoa long 1925. Hem i putumap hem wan olsem King Zog 1 long 1928, mo hem i rul go kasem yia 1939. Minista we i lukaot long raet blong ol man, i agri long Kristin wok blong mifala. Nating se i olsem, mifala i kasem trabol. Samting ya i kamaot from we Musa Juka, minista we i lukaot long ol bisnes blong kantri, i joengud wetem pop blong Rom. Juka i givim oda se gavman i luksave tri skul nomo—Muslim, Otodoks, mo Katolik. Polis i traem blong karemaot ol buk blong mifala mo blokem wok blong prij blong mifala, be oli no winim.
Long ol yia biaen long 1930, plante taem mi visitim Birat, wan bigfala taon long Albania. Mihal Sveci, we i stap lidim wok blong prij blong mifala, i stap long ples ya. Mifala i mekem plan blong sanem ol man blong prij long olgeta ples long kantri. Wan taem, oli sanem mi long taon blong Skode blong tu wik, mo mi livim plante buk long ples ya. Long 1935, wan grup blong mifala i rentem wan bas blong go prij long taon blong Kilsiri. Biaen, oli mekem plan blong go long wan trep blong prij long ol taon olsem Pemi, Leskovik, Eseke, Koje, Pogradek, mo Elbasan. Mifala i finisim trep ya long Tirane, long stret taem blong mekem Memoriol blong ded blong Kraes.
Ol kakae long saed blong speret oli givhan long mifala blong stap strong. Taswe, neva mifala i harem se Jeova i lego mifala. Long 1930 go kasem 1939, mi mi stap kasem Wajtaoa long Grik lanwis. Mo tu, mi traehad blong kasem mak we mi ridim Baebol wan haoa evri dei. Mi mekem olsemia long 60 yia, gogo kasem taem we ae blong mi i no moa save luklukgud. Fulwan Baebol i jes kamaot long lanwis blong ol man Albania i no longtaem. Taswe, mi glad we mi bin lanem lanwis Grik taem mi pikinini. Long taem ya bifo, plante narafala Wetnes long Albania oli lanem blong ridim Grik lanwis. Samting ya i mekem se olgeta tu oli save ridim Baebol fulwan.
Long 1938, Argjiro i tekem baptaes. Long 1939, namba seven long ol ten pikinini blong mifala i bon. Sore tumas, tri long ol faswan seven pikinini blong mitufala oli ded, taem oli smol nomo.
Ol Hadtaem Long Seken Bigfala Faet Blong Wol
Long Epril 1939, jes bifo long stat blong Seken Bigfala Faet Blong Wol, ami blong ol Fasis long Itali oli agensem Albania. Smoltaem biaen, oli putum tabu long wok blong ol Wetnes blong Jeova. Be, smol grup blong mifala we i gat raonabaot 50 man blong talemaot Kingdom i stap long hem, oli gohed blong prij. Long seken bigfala faet blong wol, oli karemaot mo spolem kolosap 15,000 buk mo buklet blong mifala.
Jani Komino i gat wan bigfala rum we i joen long haos blong hem, blong putum ol buk long hem. Taem ami blong Itali i harem se oli prentem ol buk long Yunaeted Stet, oli kam kros. Oli talem se: “!Yufala i stap sapotem Yunaeted Stet ya! !Yunaeted Stet i agensem Itali!” Oli holem Thomai mo Vasili, tufala yangfala brata we oli stap wok strong. Mo taem oli harem se ol buk we tufala i givimaot oli kam long Komino, oli holemtaet hem tu. I no longtaem, polis i singaotem mi blong oli askem kwestin long mi.
Oli askem se: “?Yu yu save ol man ya?”
Mi ansa se: “Yes.”
“?Yu yu wok wetem olgeta ya?”
Mi ansa se: “Yes. Mifala ol Wetnes blong Jeova. Mifala i no agensem gavman. Mifala i no joen nating long ol faet mo politik.”
“?Yu yu bin givimaot ol buk ya?”
Taem mi talem yes, oli putum hankaf long mi. Mo oli putum mi long kalabus long Julae 6, 1940. Long ples ya, mi joen wetem faef narafala brata we oli kam long velej blong mi—Josef Kaci, Llukan Barko, Jani Komino, mo tufala brata Cama. Taem mifala i stap long kalabus, mifala i mitim tri narafala Wetnes—Gori Naçi, Nikodhim Shyti, mo Leonidas Pope. !Oli putum mifala naen ya long wan smol rum long kalabus we hem i longfala olsem 1.8 mita mo bigfala olsem 3.7 mita!
Sam dei biaen, oli fasem mifala long jen mo oli tekem mifala i go long taon blong Pemet. Tri manis biaen, oli karem mifala i go long kalabus long Tirane. Mifala i stap eit manis long kalabus ya we oli no harem toktok blong mifala nating long kot.
Ale biaen, mifala i pas long kot blong ami. Oli jajem mi mo brata Shyti se mitufala i mas stap long kalabus blong 27 manis, Brata Komino blong 24 manis, mo ol narafala oli save go fri afta long 10 manis. Oli karem mifala i go long kalabus long Girakasta. Long ples ya, Brata Gole Flloko i givhan long mifala blong kam fri long 1943. Biaen, famle blong mifala i go stap long taon blong Pemet, mo mi kam elda blong smol kongregesena long ples ya.
Nating se oli putum tabu long wok blong mifala mo seken bigfala faet blong wol i stap gohed long ol kantri raonabaot long mifala, mifala i gohed blong mekem wanem we mifala i save mekem long wok blong talemaot mesej blong Kingdom. (Matyu 24:14) Long 1944, oli putum 15 Wetnes long kalabus. Be, long ol hadtaem ya, neva mifala i harem se Jeova i lego mifala.
Kasem Traem From Mifala i No Joen Long Faet
Nating se faet i finis long 1945, ol hadtaem blong mifala oli gohed mo oli kam nogud moa. Gavman i putumap loa se evriwan i mas vot long eleksen blong Desemba 2, 1946. Eniman we i no wantem vot, hem i wan enemi blong gavman. Olgeta long kongregesen blong mifala long Pemet, oli stat blong askem se: “?Bambae mifala i mekem wanem?”
Mi ansa se: “Sipos yufala i trastem Jeova, yufala i no nidim blong askem mi se bambae mifala i mekem wanem. Yufala i save finis se ol man blong Jeova oli no vot. Oli no joen long wol.”—Jon 17:16.
Dei blong eleksen i kam, nao ol man blong gavman oli kam long haos blong mifala. Long kwaet fasin, oli statem toktok blong olgeta se: “Ale, yumi dring kofe mo storeyan smol. ?Yu yu save se tede i wanem dei?”
Mi mi ansa se: “Yes, dei blong eleksen tede.”
Wan long ol man ya i talem se: “Yu mas hareap, sipos no bambae yu let blong vot.”
Mi ansa se: “No, bambae mi mi no go. Mifala i vot blong Jeova.”
“Sipos i olsem, yu save kam mo vot blong pati we i agensem gavman.”
Mi eksplenem se ol Wetnes blong Jeova oli no joen nating long politik. Taem plante narafala man tu oli save se mifala i no vot, oli mekem moa trabol long mifala. Oli givim oda long mifala blong no moa mekem ol miting, ale mifala i mekem ol miting long fasin haed.
Gobak Long Velej Blong Mifala
Long 1947, mi mo famle blong mi, mifala i gobak long Mbrestan. Smoltaem biaen, long wan aftenun long Desemba taem ples i kolkol tumas, oli singaotem mi blong go long ofis blong Sigurimi (polis we oli wok long fasin haed). Haeman blong olgeta i askem se: “?Yu yu save from wanem mi mi singaot yu?”
Mi ansa se: “Mi ting se from we yufala i harem ol tok we ol man oli talem agensem mi. Baebol i talem se ol man blong wol bambae oli no laekem mifala nating. Taswe, mi no sapraes long ol tok agens blong ol man ya.”—Jon 15:18, 19.
Hem i ansa wetem fasin kros se: “Yu yu no tokbaot Baebol long mi. Bambae mi kilim yu.”
Haeman ya mo ol man blong hem oli aot long ofis. Oli givim oda long mi blong stanap afsaed long kolkol. Smoltaem afta, hem i singaotem mi blong go long ofis blong hem bakegen, mo hem i talem long mi blong no moa mekem ol miting long haos blong mi. Hem i askem se: “?Hamas man i stap long velej blong yu?”
Mi talem se: “Wan handred twante man.”
“?Oli stap long wanem skul?”
“Otodoks skul blong Albania.”
“?Mo yu?”
“Mi mi wan Wetnes blong Jeova.”
“?Wan handred twante man oli folem wan rod mo yu yu go long narafala rod?” Nao hem i givim oda long mi blong laetem ol kandel long jyos. Taem mi talem se mi no wantem mekem samting ya, hem i stat blong wipim mi wetem wan stik. Hem i letem mi mi go fri long wan klok long moning.
Gavman i Blokem Ol Buk Blong Mifala
Afta we Seken Bigfala Faet Blong Wol i finis, mifala i kasem Wajtaoa tru long postofis bakegen. Be biaen, mifala i no moa kasem ol magasin ya. Ale, wan naet long ten klok, ol polis we oli wok long fasin haed, oli singaot mi. Oli talem long mi se: “Wan magasin long lanwis Grik i kam, mo mifala i wantem se yu yu eksplenem wanem we hem i stap tokbaot.”
Mi talem se: “Mi no savegud lanwis Grik. Be man we i stap kolosap long mi, hem i savegud lanwis ya bitim mi. Maet hem i save givhan long yufala.”
Wan polisman i tekemaot sam Wajtaoa long lanwis Grik, mo hem i talem se: “No, mifala i wantem se yu nao yu eksplenem ol magasin ya.”
Mi talem se: “!O, ol magasin ya oli blong mi ya! Yes, mi save eksplenem samting ya. Yufala i luk, ol magasin ya oli kam long Bruklin, Nyu Yok. Hemia ples we hedkwota blong ol Wetnes blong Jeova i stap long hem. Mi mi wan Wetnes blong Jeova. Be i luk olsem we oli mekem wan mastik wetem adres ya. Oli mas sanem ol magasin ya long mi, i no long yufala.”
Oli no wantem givim ol magasin ya long mi. Stat long taem ya kam kasem 1991, hemia bitim 40 yia biaen, mifala i no kasem wan buk we i tokbaot Baebol long Albania. Long olgeta yia ya, mifala i gohed blong prij. Mifala i yusum Baebol blong mifala nomo. Long 1949, oli putum 20 Wetnes long kalabus. Kot i givim panis blong faef yia long kalabus, long sam long olgeta.
Ol Hadtaem Oli Kam Antap Moa
Long ol yia biaen long 1950, oli talem se ol man oli mas holem wan pepa blong soemaot se oli sapotem ami. Be ol Wetnes blong Jeova oli no wantem karem ol pepa olsem. From samting ya, mi mo brata Komino, mitufala i spenem tu manis moa long kalabus.
Long taem ya we gavman i letem samfala skul blong oli mekem wosip blong olgeta, mifala i fri smol. Be, long 1967, gavman i putum tabu long olgeta skul, mekem se kantri blong Albania i kam wan kantri we i no bilif long God nating. Ol Wetnes oli gohed blong traem mekem ol miting, be i kam had tumas. Sam blong mifala i somap wan spesel poket insaed long kot blong mifala, blong haedem wan smol Baebol insaed long hem. Nao mifala i go long bus blong ridim Baebol ya.
Oli faenem sam Wetnes long Tirane we oli stap ridim Baebol, nao kot i panisim tri long olgeta ya wetem faef yia long ol kalabus we oli stap farawe. From samting ya, ol famle blong olgeta oli kasem hadtaem. Mifala we mifala i stap long ol smosmol velej long bus, oli no sanem mifala long kalabus from we oli no ting se mifala i wan bigfala denja. Be fasin ya blong mifala blong no joen long politik, i lidim gavman blong tekemaot nem blong mifala long lis blong olgeta we oli gat raet blong kasem help long saed blong kakae. Taswe, laef i kam had tumas. Mo, tu moa pikinini blong mitufala oli ded. Be mifala i neva harem se Jeova i lego mifala.
Fasin fraet i kam bigwan long Albania. Ol polis we oli wok long fasin haed oli stap wajemgud ol man. Oli raetem ripot long eniman we i soemaot wan tingting we i defren long tingting blong gavman we i stap rul. Taswe, mifala i lukaotgud blong no raetemdaon eni samting long pepa long saed blong wok blong prij blong mifala. Taem mifala i joen wanples blong leftemap tingting blong mifala long saed blong speret, grup blong mifala i no mas bitim tu no tri man. Be, mifala i no save stop long wok blong prij.
Polis we oli wok long fasin haed oli traem blong mekem trabol i kamaot bitwin ol brata. Oli talemaot se wan impoten memba blong ol Wetnes long Tirane i wan spae. Samting ya i mekem se samfala oli no moa trastem ol brata, mo i stat blong spolem fasin joengud blong mifala. From we mifala i no gat ol nyufala buk we oli tokbaot Baebol long taem ya, mo mifala i no gat rod blong toktok wetem ogenaesesen blong Jeova long ol narafala ples long wol, samfala oli letem fraet i winim olgeta.
Antap long samting ya, gavman i talemaot olbaot se Spiro Vruho, wan Kristin elda long Albania we ol brata oli tinghae long hem, i kilim hem wan i ded. Oli talem se: “Yu luk, Vruho tu i lego evri samting.” Biaen, i kam klia se sam narafala man nao oli kilim Brata Vruho i ded.
Long 1975, mi mo Argjiro, mitufala i go stap sam manis wetem pikinini boe blong mitufala long Tirane. Long taem blong eleksen, ol man blong gavman long taon oli traem fosem mifala se: “Sipos yufala i no vot, bambae mifala i tekemaot wok blong pikinini blong yutufala.”
Mi ansa se: “Pikinini blong mi i mekem wok ya blong 25 yia finis. Yufala i gat ol pepa we oli tokbaot hem mo famle blong hem. Mi mi no vot blong bitim 40 yia nao. Save ya i mas stap long ol pepa blong yufala. Sipos i no stap, be ol pepa blong yufala oli no stret. Sipos i stap long ol pepa blong yufala, i minim se yufala i no stap tru long pati blong yufala, from we yufala i letem hem i wok blong plante yia finis.” Taem ol man blong gavman ya oli harem samting ya, oli talem se bambae oli no moa gohed blong rao long saed ya sipos mifala i gobak long Mbrestan.
Ol Bigbigfala Jenis
Long 1983, mifala i muf aot long Mbrestan i go long taon blong Lak. Smoltaem biaen, long 1985, hed blong gavman we i bin rul strong long ol man, hem i ded. Hem i holem paoa stat long taem we ol strongfala loa long saed blong eleksen oli bin kamaot long 1946. Biaen, oli tekemaot pija blong hem we i stap long nambawan ples long medel blong taon blong Tirane, mo oli tekemaot pija blong narafala man ya Stalin tu.
Long ol yia we oli putum tabu long wok blong mifala, oli mekem i nogud long plante Wetnes, mo oli kilim samfala i ded. Wan man i talem long sam Wetnes long rod, se: “Long taem blong rul blong ol komunis, mifala evriwan i lego God. Ol Wetnes blong Jeova nomo oli holemstrong long hem, nating se oli kasem ol traem mo ol hadtaem.”
Long Jun 1991, taem gavman i givim moa fasin fri long mifala, naen oli givim ripot blong Kristin wok blong prij. Long Jun 1992, wan manis afta we gavman i karemaot tabu long wok blong mifala, i gat 56 oli joen long wok blong prij. Long sem yia ya, mifala i glad tumas blong luk 325 man we oli joen long Memoriol blong ded blong Kraes. !Afta long taem ya, namba blong ol man we oli prij i kam antap bitim 600, mo 3,491 man oli joen long Memoriol long Epril 14, 1995! Long ol yia we oli jes pas, mi kasem bigfala glad tumas, blong luk plante yangfala we oli kam joen long ol kongregesen blong mifala.
Long olgeta yia ya, Argjiro i holemstrong long Jeova mo hem i stap tru long mi. Taem mi stap long kalabus no mi stap mekem ol trep blong prij, hem i lukaot long ol nid blong famle blong mitufala wetem longfala tingting. Mo hem i neva toktok smol from. Wan blong ol pikinini blong mitufala mo waef blong hem, tufala i tekem baptaes long 1993. Samting ya i mekem mitufala i glad tumas.
Kingdom Blong God Nomo
Mi glad tumas blong luk we ol man long ogenaesesen blong Jeova long Albania oli joengud, mo oli stap gru gud long saed blong speret. Mi gat sem filing olsem olfala Saemon long Jerusalem, we bifo hem i ded, hem i kasem nambawan jans blong luk Mesaea we God i promes. (Luk 2:30, 31) Naoia, taem oli askem long mi weswan gavman mi laekem moa, mi talem se: “Mi no laekem Komunis pati mo mi no laekem Kapitalis pati. Nating se ol graon i blong ol man nomo no blong gavman, samting ya i no impoten. Ol gavman oli wokem ol rod, karem lektrik i kam long ol velej we oli stap longwe, mo oli mekem oda i stanap. Be, gavman blong Jeova, hemia Kingdom blong hem long heven, hemia nomo i save stretem ol bigfala trabol we kantri blong Albania mo ol narafala kantri blong wol oli stap fesem.”
Wok blong talemaot Kingdom blong God we ol man blong God oli stap mekem long olgeta ples long wol, i no wan wok blong man. Hem i wok blong God. Yumi ol man blong hem. Nating se mifala i bin kasem plante hadtaem long Albania, mo nating se mifala i no faenem wan rod blong toktok wetem ogenaesesen blong Jeova long wol blong longtaem, be neva Jeova i lego mifala. Speret blong hem i stap oltaem wetem mifala. Hem i lidim mifala long evri smol haf blong rod we mifala i wokbaot long hem. Mi bin luk samting ya tru long ful laef blong mi.
[Futnot]
a Wan grup blong man we oli joen wanples blong wosip.