Casiodoro de Reina i Faet Strong Blong Kasem Baebol Long Lanwis Blong Spen
LONG ol yia 1500, eni man long Spen we i ridim Baebol i save kasem bigfala trabol. Katolik Jyos i talem long ol man blong Inkwisisina blong kilimaot enikaen smosmol wok we i soemaot se wan man i no agri long bilif blong jyos. Be, i gat wan yangfala man long saot blong Spen we i ridim Baebol, mo tu, i promes blong tanem Baebol i go long lanwis blong Spen, blong olgeta man long kantri ya oli save ridim. Nem blong man ya, Casiodoro de Reina.
Reina i stat intres long Baebol long ol yia we hem i stap long wan spesel haos blong tren blong kam wan pris long San Isidro del Kampo, jes afsaed long Sevil, long Spen. Long ol yia biaen long 1550, bighaf blong ol man we oli stap tren blong kam pris long spesel haos ya, oli spenem plante moa haoa blong ridim Baebol i bitim we oli mekem ol wok blong olgeta. Mo mesej blong Baebol i jenisim tingting blong olgeta. Oli sakemaot ol tijing blong Katolik long saed blong wosip long ol aedol mo bilif long pegatri. I no longtaem, ol man raonabaot long olgeta oli save long ol tingting ya blong olgeta. Ale, oli fraet se bambae Inkwisisin blong Spen i holem olgeta, nao oli mekem disisen blong ronwe i go long wan narafala kantri. Reina i wan long ol 12 man we oli ronwe oli go long Jeniva, Swiselan.
Afta we hem i ronwe, hem i wokbaot long ol wanwan taon long Yurop, mo oltaem hem i jes aot long wan taon bifo we ol man nogud we oli stap ronem hem oli kasem hem. Long 1562, ol man ya blong Inkwisisin oli kros tumas from we oli no kasem hem ale, oli wokem wan pija blong hem mo bonem long faea long taon blong Sevil. Be, nating se oli mekem strong fasin ya, Reina i no fraet blong gohed long wok blong hem blong tanem Baebol i go long lanwis blong Spen. Nating se ol nogud man ya oli rere blong givim bigfala mane long eni man we i faenem Reina, mo nating se ol man oli wantem faenem hem blong putum hem long kalabus, hem i wokhad long wok blong tanem Baebol i go long lanwis blong Spen. Hem i eksplenem se: “Oltaem pen i stap long han blong mi . . . taem mi sik no taem mi stap wokbaot nomo, mi no raet.”
Long samwe ten yia nomo, Reina i finisim wok ya blong hem. Long 1569, long Basel, Swiselan, oli prentem fulwan Baebol we hem i bin tanem i go long lanwis blong Spen. Bigfala wok ya, hem i faswan ful Baebol long lanwis blong Spen we oli tanem i kamaot long ol olfala lanwis blong bifo. Long plante handred yia, ol man Spen oli gat Baebol long lanwis blong Latin, be ol man we oli skulgud nomo oli save ridim lanwis Latin ya. Reina i bilif se olgeta man oli mas kasem save long Baebol, mo hem i rere blong lusum laef blong hem blong mekem samting ya i kamtru.
Long fastok blong Baebol blong hem, hem i eksplenem from wanem hem i mekem olsem. “I no stret nating blong blokem Tabu Baebol blong i no kam long lanwis blong yumi. Samting ya i daonem God mo i spolem laef blong ol man. Hemia wok blong Setan mo olgeta man we hem i bos long olgeta. . . . Taem God i givim Tok blong hem long man, hem i wantem se olgeta man oli kasem save long ol tok ya mo oli mekem i wok long laef blong olgeta. Taswe, wan man we i traem blokem Baebol blong i no kamaot long wan narafala lanwis, i no gat stret tingting nating.”
Hemia wan strongfala tok, mo hem i kamaot olsem 18 yia afta we Inkwisisin blong Spen i putum tabu long Baebol “long lanwis blong Spen mo long ol narafala lanwis blong manples.” I klia se, Reina i no fraet long man, i no gat wan man i save blokem hem blong soemaot lav we hem i gat long trutok.
Reina i wantem mekem se olgeta man long Spen oli save ridim Baebol long prapa lanwis blong olgeta. Be i no hemia nomo. Hem i wantem tanem Baebol long fasin we i stretgud folem ol olfala hanraet. Long fastok blong Baebol blong hem, hem i talemaot from wanem i moa gud blong tanem Baebol i kamaot stret long lanwis we oli raetem Baebol long hem fastaem. Reina i eksplenem se sam mastik oli kam insaed long Baebol blong Vulgate long lanwis blong Latin. Wan long ol bigfala mastik ya, hemia se oli karemaot nem blong God.
Nem Blong God Long Ol Baebol Long Lanwis Blong Spen
Reina i luksave se nem blong God, Jeova, i mas stap long eni Baebol we man i tanem long gudfala fasin, stret olsem we i stap long ol olfala hanraet. Hem i no wantem folem kastom ya blong karemaot prapa nem blong God mo putum ol taetel olsem “God” mo “Masta.” Long faswan pej blong Baebol blong hem, hem i eksplenem stret from wanem hem i no mekem olsem.
“Mifala i holemtaet nem ya (Iehoua). I gat sam bigfala risen from wanem mifala i mekem olsem. Faswan se, evri ples we nem ya i stap long Baebol blong mifala, be hem i stap tu long Hibru hanraet. Mo long lukluk blong mifala, sipos mifala i karemaot no jenisim nem ya, ale mifala i no stap tru mo onagud long loa blong God, we i talem se man i no mas karemaot no ademap wan samting long Baebol. . . . Kastom ya [blong karemaot nem blong God], we Devel Setan i stampa blong hem, i kamaot from wan gyaman bilif blong ol tija blong naoia. Oli stap talem se oli onagud long nem ya blong God, be rili, oli haedem tabu nem ya. Long rod ya, oli mekem se ol man blong God oli fogetem nem ya we hem i wantem se i makemaot hem blong i defren long ol narafala . . . god.”
Nambawan fasin blong Reina we i wantem leftemap nem blong God, i rili karem plante gudfala frut. Kam kasem taem blong yumi, bighaf blong olgeta Baebol long lanwis blong Spen—blong Katolik mo Protestan—oli folem fasin blong hem, ale oli yusum nem blong God long olgeta haf blong Baebol. Yumi save talem tangkyu long Reina, we naoia, ol man we oli ridim kolosap olgeta Baebol long lanwis blong Spen, oli save luksave se God i gat wan nem we i makemaot hem se i defren long ol narafala god.
Yumi makem se nem blong Jeova long lanwis Hibru i stap klia nomo long faswan pej long Baebol blong Reina. Reina i givim ful laef blong hem long nambawan wok ya blong mekem Tok blong God i stapgud, mo blong mekem se plante milyan man oli save ridim long prapa lanwis blong olgeta.
[Futnot]
a Wan kot blong Katolik jyos long ol yia 1200, we i bin faenemaot mo panisim ol man we oli no agri wetem jyos.