Mi Traehad Blong Kam “Wan Man Blong Wok We i No Save Sem Long Wan Samting”
ANDRE SOPPA I TALEM STORI YA
Long taem blong Nambatu Wolwo, plante man oli kasem bigfala trabol mo tingting blong olgeta i foldaon bigwan. Long taem ya, mi mi mekem wok blong signol man long ol wosip blong Jemani we oli angka long Navik, long Nowei. Long prapa ae blong mi, mi luk ol fasin wael blong man long narafala man. Sip i angka gud long gudfala ples we solwota i go dip insaed long graon, oli kolem fiod. Nao mi lukluk long skae we i gat olgeta kala long naet long kantri ya we i stap long not olgeta. Nao mi tingting long laef blong mi. Mi savegud se God we i wokem evri samting i no gat poen from krangke faet we ol man oli mekem.
MI MI bon long 1923 long smol vilej blong Lasot (we naoia i stap long Polan), klosap long kantri blong Jek, mo mi gruap long wan pua famle we oli mekem wok blong fama. Papa mama blong mi oli katolik, oli go oltaem long jos, nao skul i kam impoten long laef blong mifala. Be kwiktaem mi mi no moa sua sipos skul blong mi i gud no i nogud. Long vilej blong mifala, i gat trifala protestan famle. Olgeta katolik oli strong tumas long olgeta, we mi no agri wetem fasin ya. Long skul oli tijim mifala long ol samting blong jos. Wan dei, mi askem pris blong eksplenem triniti long mi. Ansa blong hem, hem i kilim mi ten taem wetem wokingstik blong hem. Be taem mi kasem 17 yia blong mi, wan samting i kamaot we i mekem we mi no moa save bilif nating long jos ya. Papa mo mama blong mama blong mi, tufala i ded long wan manis nomo. Mama blong mi, mane blong hem i no naf long tufala sevis long Jos blong berem tufala. So hem i askem pris long letem hem i pem biaen. Pris i ansa, i se: “Papa mama blong yu oli bin gat olting blong olgeta. Ale, yu girap, yu go salem olgeta, mo yu pem sevis wetem mane ya.”
Samfala yia bifo mifala i toktok lanwis Polan, nao taem Hitler i kam Praem minista long 1933, oli no moa letem mifala i toktok lanwis ya. Mifala i mas toktok lanwis Jemani nomo. Ol man we i no wantem, no i no naf long hem, bambae wan dei oli lus, mifala i no moa save faenem olgeta. Biaen oli talem se oli sanem olgeta i go long ol kamp. Vilej blong mifala tu, oli tanem nem blong hem i kam wan nem blong Jemani, Grunflis. Mi finis long skul taem mi kasem 14 yia blong mi. Mi hadwok blong faenem wan wok from we mi no joen long ogenaesesen blong ol yangfala we i sapotem Hitler. Be biaen wan man i tekem mi blong tijim mi olsem wanem blong wokem aean long faea. Taem wo i stat, ol man long ol jos oli talemaot plante prea blong God i save halpem Hitler mo ol ami blong Jemani. Kwestin we mi stap putum, se sipos ol man long narasaed, olgeta tu oli mekem semkaen prea no no gat.
Mi Wok Long Ol Wosip Blong Jemani
Long Desemba 1941, Mi saen blong go long ami, long ol wosip blong Jemani, mo long stat blong 1942, oli sanem mi mi go long Nowei long wan spae sip. Oli askem mifala blong biaenem ol bigfala sip we i karem ol soldia, ol gan mo ol kago we i aot long Trondhem i go long Oslo. Taem mifala i stap long bigsi, mi harem tu kru oli stap storeyan long en blong wol we Baebol i talemaot. Tufala i fraet blong toktok wetem mi long saed ya. Papa mama blong tufala oli joen long ol Witnes blong Jeova, be tufala i no folem eksampel blong olgeta. Hemia fastaem we mi harem wan man i tokbaot ol Witnes blong Jeova.
Taem wo i finis, mifala i presina long ol Engglisman, mo olgeta i putum mifala i go long han blong ol man Amerika blong karem mifala i gobak long Jemani. Be mi wetem sam narafala, haos blong mifala i stap long han blong ol man Rasia naoia, taswe oli livim mifala i stap kalabus long not blong Franis nomo, long taon ya Lievin. Mifala i mas wok blong digimaot kol long wan maen aninit long graon. Hemia long Ogis 1945. Mi rimemba we mi askem wan Franis gad blong talem wanem skul blong hem. Hem i se: “Katolik.” From we mi tu mi katolik, mi askem long hem wanem samting i mekem we mitufala i kam enemi? Hem i ansa, i se: “I nogud blong traem kasem save. Yumi olsemia, samting ya nomo.” Tingting blong mi, sipos wan man i faetem mo i kilim i ded wan man we i blong sem skul, fasin ya i krangke.
Laet i Saen Long Wan Maen Blong Kol
Long faswan dei we mi go aninit long graon wetem ol manples blong Franis, i gat wan man tu we nem blong hem Evans Emiot, hem i serem ol sanwis blong hem wetem mi. Hem i talem se i bon long Ohaio, long Amerika, mo i stap long Franis long samfala yia i kam. Hem i toktok gud wetem mi, i talem se bambae i no moa gat faet nating long wol ya. Hem i kaen long mi, nao mi sek. Hem i no kros long mi from we mi wan man Jemani mo hem i wan man Amerika, no gat. Biaen, man ya i no moa save faenem mi gogo kasem we yia 1948 i stat. Nao hem i faenem mi bakegen mo i givim wan buklet i kam long mi, nem blong hem “The Prince of Peace.” Mi ridim hem, nao mi save se i gat wan God we i gud mo i no laekem ol wo. Taem mi bin stap lukluk olgeta kala long skae long not, mi tingbaot wan God olsemia. Nao mi wantem tumas faenem skul ya we i stap tijim ol man long samting ya. Be Evans i wok long narasaed blong maen ya, nao mi no save faenem hem. Ale mi go long olgeta skul insaed long kalabus blong mi, mi wantem save sipos oli save long buklet ya, be i no gat wan man i save.
Long Epril 1948, mi kamaot long presin, mo mi kam wan wokman, mi fri. Long nekis Sande, mi harem wan smol bel i ring long rod. !Mi sapraes blong luksave Evans ya! Hem i stap wetem wan grup blong ol Witnes blong Jeova, mo i stap werem bigfala saen long fes blong hem mo biaen long hem tu, blong singaot ol man oli kam long wan pablik tok. Witnes ya we i stap kilim bel, nem blong hem Marso Leroy, we naoia i stap long komiti blong Branj long Franis. Long ples ya, mi mitim wan narafala man Polan we i toktok lanwis Jemani tu, nem blong hem Josef Kulczak. From we man ya i no wantem lego bilif, oli sanem hem i go safa long wan rabis kamp. Hem i singaot mi mi kam long miting blong olgeta long sapa ya. Mi no haremsave long plante samting we oli stap talem, nao mi luk evriwan oli stap leftemap han blong olgeta. Mi askem long man klosap long mi from wanem oli mekem olsem. Hem i talem se: “Oli wantem go prij long taon ya Dunkerk nekis wik.” Mi askem se: “?Mi tu mi save kam?” Oli talem se: “yes!” So long nekis sande blong hem mi prij long olgeta haos wanwan. I no olgeta man we i wantem lesin long mi, be nating, mi haremgud nomo, mo kwiktaem mi stap prij long evri wik.
Mi Mas Stat Blong Blokem Kros Blong Mi
Smoltaem biaen, ol Witnes oli stat blong prij long ol barik we ol man Jemani we bifo oli kalabus, oli stap long hem naoia. I no isi long mi, from we evriwan oli save mi, se mi man blong faerap. Sipos wan man i wantem laf long mi, mi tok strong long hem, mi se: “!Sipos yu no lukaot, bambae mi meksave long yu!” Wan taem, mi stap wok insaed long maen aninit long graon, mo mi sakem han blong mi long wan man we i stap laf long Jeova.
Be Jeova i halpem mi, nao mi kam naf blong tanem fasin blong mi i kamgud. Wan dei, mifala i stap prij long ol barik ya, nao wan kampani blong drongman oli girap, oli mekem trabol long samfala Witnes. Ol brata oli save fasin blong mi, we mi sotmaen, oli traem blokem mi blong mi no mekem wan samting. Be wan man i kam stret long mi, i tok strong long mi, mo i stat tekemaot jaket blong hem. Nao mi godaon long baskel blong mi, mi holem baskel i go long man ya blong hem i tekem. Mo taem hem i holem baskel, mi putum tufala han blong mi long tufala poket blong traoses blong mi. Hem i sapraes tumas, nao i stat lesin long mi. Mi talem long hem blong go slip fastaem long haos blong hem, nao bambae hem i save kam long pablik tok. Tru ya, long 3:00 long aftenun, hem i kam long miting. Biaen, 20 man we bifo oli bin presina, oli joen long mifala. Long saed blong mi, mi baptaes long Septemba 1948.
Mi Bisi Tumas Be Mi Glad Tumas Tu
Oli givim wok long mi blong mekemrere ol teritori we mifala i mas go prij long olgeta, mo blong faenem sam ples blong mekem pablik tok. Blong mekem wok ya, plante taem, mi mas wokbaot samwe long 50 kilometa long smol moto blong mi, mo biaen mi mas go wok long naet insaed long ol maen. Mo long wiken, mifala i go long teritori long bas, nao mifala i dropem tu no fo pablisa, wetem man blong mekem pablik tok tu. Long ol bigfala taon, mifala i hivimap ol sutkes blong mifala, blong brata we i mekem tok i save putum ol not mo Baebol antap long hem. Plante taem mifala i werem sam saen wetem nem blong pablik tok long hem, mo mifala i wokbaot long rod blong singaot ol man oli kam.
Long 1951, mi mitim Jenet Chauffour, wan Witnes we i kam long Rems. Mitufala i lavem mitufala wantaem, mo wan yia biaen, long Mei 17, 1952, mitufala i mared. Mifala i muf i go long Pekakur, wan taon blong wokem maen klosap long Due. Be kwiktaem mi mi kam sik. Ol dokta oli talem se sik ya silicosis, wan rabis sik blong ol man we i wok insaed long maen, from smok blong kol. Be mi no save faenem narafala wok. Gogo long 1955, long asembli long Nurembag, long Jemani, oli askem mifala blong go halpem wan smol kongregesen long Kehl, klosap long bigfala reva Rein. Mifala i fri nomo blong go stap long ples ya. Long taem ya, i gat 45 pablisa nomo long kongregesen. Mifala i wok long kongregesen ya long seven yia, nao namba ya i gru i kasem 95.
Sam Narafala Gudfala Wok
Taem mifala i luk we kongregesen ya i kam strong finis, mifala i askem Sosaeti blong sanem mifala mekem wok blong spesel paenia long Franis. Mifala i sapraes taem oli sanem mifala i go long Paris. Mifala i haremgud tumas long ples ya long 8 manis. Mi mo Jenet, mitufala tugeta i stap lidim 42 Baebol stadi. Faef man we i stap stadi wetem mifala oli baptaes long taem ya, mo leven narafala oli baptaes biaen.
Mifala i stap long wan spesel ples blong Paris, Quartier Latin, nao mifala i gat jans blong faenem sam tija blong Yunivesiti ya Sobon. Wan tija blong Filosofi we i ritaea finis, i ting se bilif nomo i save tekemaot ol sik long ol man olsem merikel. Nao hem i stadi long Baebol, mo biaen hem i kam wan Witnes blong Jeova. Wan dei mi toktok wetem wan man blong bildim ol brij mo rod, we i savegud ol katolik “Jesuit” tija. Man ya i kam long haos blong mifala long tri klok long aftenun, i aot long ten klok long sapa. Wan aoa haf nomo i pas, nao mifala i sapraes we man ya i kambak bakegen. Hem i jes toktok wetem wan Jesuit tija, we i no save ansarem ol kwestin blong hem long saed blong ol profet tok blong Baebol. Long wan klok long moning, hem i aot long mifala, be i kambak bakegen long seven klok. Ale, hem tu, biaen, hem i kam wan Witnes blong Jeova. Fasin blong man ya we i wantem tumas blong kasem trutok, i enkarajem mi mo waef blong mi bigwan.
Nao mifala i mas livim Paris blong go mekem wok blong wan elda we i goraon long ol kongregesen long is saed blong Franis. Mifala i glad blong visitim ol brata we sam oli toktok franis, sam oli toktok lanwis Jemani, mo mifala i leftemap tingting blong olgeta. Taem mi stap long kongregesen blong Rombas, long Loren, mi mitim Stanislas Ambroszczak. Hem i wan man Polan we i wok long wan Engglis sabmarin long taem blong wolwo, mo i mekem faet long Nowei tu. Mifala i wokbaot long sem solwota, be hem i blong wan saed, mi blong wan saed, mitufala i enemi. Naoia mitufala i wan brata, mo mitufala i stap wok wanples blong mekem wok blong Jeova God. Wan taem tu, long wan asembli long Paris, mi luksave wan man. Hem i komanda long kamp we mi kalabus long hem bifo, long not blong Franis. !Mitufala i haremgud tumas blong wok wanples tugeta long taem blong asembli ya! !Yes, paoa blong Baebol i bigwan, i save mekem tufala man we bifo oli enemi blong tufala, oli kam brata mo besfren blong tufala!
Be sore tumas, mi save gohed long 14 yia nomo long wok blong visitim ol kongregesen, from we mi mi sik. Be waef blong mi mo mi, mitufala i wantem traem bes blong mitufala blong mekem wok blong Jeova yet. So mifala i faenem wok mo haos long taon blong Mulhus, long is blong Franis, mo mitufala i kam paenia (man we i prij fultaem).
Long taem ya, mifala i haremgud tumas from wan narafala wok we mifala i joen long hem, hemia wok blong bildim ol Haos Kingdom. Long 1985, oli askem mi blong setemap wan tim blong bildim ol Haos Kingdom long is blong Franis. Insaed long tim ya, i gat sam man we oli gat gudhan long wok blong olgeta mo sam we oli glad blong mekem wok ya, be oli nidim trening yet. Ale tim ya i wokem bitim 80 Haos Kingdom oli stret long wosip blong Jeova, we sam oli jes mekem i big moa bitim bifo, mo sam oli bildimap fulwan. Mo long 1993, mi tekem pat long wok blong bildim wan Haos Asembli mo faef Haos Kingdom long kantri blong Franis Gwiana, Saot Amerika. !Wok ya i mekem mi mi glad we mi glad!
Mi Stap Gohed Long Taem Blong Trabol Tu
Mi save talem se long 50 yia we i pas, we mi stap wok from Jeova, laef blong mi i fulapgud wetem glad mo gudfala wok. Sore tumas, long Desemba 1995, waef blong mi we mi laekem tumas hem i ded. Mitufala i bin stap long 43 yia tugeta. Long taem ya mi mi harem nogud bigwan, mo naoia tu tingting blong mi i hevi yet. Be Jeova i givim paoa long mi. Mo ol brata sista blong mi long saed blong spirit oli laekem mi mo oli sapotem mi, nao wetem taem we i pas, tingting blong mi i no moa hevi olsem fastaem.
Mi stap tingbaot yet wan tok we wan brata blong smol kampani i talem long mi long wan asembli long Myunik, long Jemani, long 1963. Hem i talem se: “Andre, i nogud yu lukluk i go long raetsaed no long lefsaed. Ol brata we i kalabus long ol rabis kamp oli kasem traem blong olgeta. Naoia i stap long yumi blong gohed long wok ya. Yumi neva mas gat tumas sore long yumi wan nomo. !So yu mas gohed!” Oltaem nomo mi tingbaot tok ya. Naoia from we mi sik mo olfala, mi no moa save mekem plante wok, be tok blong Hibrus 6:10 i stap leftemap tingting blong mi oltaem. Hem i talem se: “[God] i no save fogetem ol wok ya we yufala i mekem. Hem bambae i stap tingbaot we yufala i lavem hem, mo we yufala i givhan finis long ol narafala Kristin man.” Yes, i no gat man we i save mekem wan wok we i moa gud bitim wok blong Jeova. Long ol 50 yia we i pas finis, mi mi bin traehad, mo mi stap traehad naoia tu, blong kam wan man blong wok ‘we God i stap haremgud long mi, we long fes blong hem, mi no gat sem long wok blong mi.’—2 Timoti 2:15.
[Tok Blong Pija Long Pej 22]
Semkaen bot we mi stap wok long hem long ol “Fiod” blong Nowei
[Tok Blong Pija Long Pej 23]
Mi wokbaot long baskel blong go prij long not blong Franis
[Tok Blong Pija Long Pej 23]
Oli hivimap sam sutkes blong brata i save yusum blong mekem pablik tok
[Tok Blong Pija Long Pej 24]
Wetem waef blong mi Jenet, taem mitufala i mared long 1952